Yazıçı, publisist, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Tofiq Qəhrəmanovun əziz xatirəsinə ithaf olunur
Yüklə 5,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
131 1942-ci ildə M.M. Pokrovskinin “Roma ədəbiyyatı ta- rixi” kitabı, 1946, 1955 və 1960-cı illərdə isə bir qrup müəllif kollektivi tərəfindən tərtib olunmuş (S.İ. Sobo- levskinin ümumi redaktəsi ilə) 3 cildlik “Yunan ədəbiyya- tı tarixi” kitabları işıq üzü gördü. Bu kitablar, eləcə də S.İ. Radsiqin 36 və V.Q. Boruxoviçin 37 kitabları həmin dövrün ali məktəb proqramına əsasən yazılmış dərs vəsaitlərin- dən daha artıq antik ədəbiyyata, onun görkəmli nüma- yəndələrinə dair daha geniş məlumatı özündə ehtiva edən əhatəli toplular xarakteri daşıyırlar. Bu kitablarda antik ədəbiyyatın iki hissəsini – qədim yunan və qədim Roma hissələrini ayrı-ayrılıqda nəzərdən keçirmək ehti- yacı da buradan doğurdu. S.İ. Radsiq özünün yenidən iş- lənmiş və bir sıra materiallarla zənginləşdirilmiş ikinci dərsliyi 38 üçün “Redaktor sözü”ndə qeyd edirdi ki, “tələ- bələr ali məktəblərin tədris proqramlarına daxil olan ma- terialları bu kitabın məzmunundan çıxara bilərlər”. Təh- lilə cəlb edilmiş ədəbi məhsulun həcmi, təhlilin keyfiyyə- ti baxımından bu toplular çox cüzi fərqlərə malikdirlər və bu fərqlər daha çox antik ədəbiyyatın metodoloji baxım- dan necə, hansı prinsiplərlə yerləşdirilməsindən ibarət- dir. Qədim yunan və Roma ədəbiyyatlarının dövrləşməsi, antik ədəbiyyatın görkəmli nümayəndələrinin yaradıcı- lıqları, əsərlərə və personajlara yanaşma prinsipləri (əsaəsn sinfi-partiyalı münasibət), mübahisəli məqamla- 36 С.И. Радциг. История древнегреческой литературы, М. 1952 37 В.Г. Борухович. История древнегреческой литературы, М., 1962 38 С.И. Радциг. История древнегреческой литературы, М., 1959 132 rın işıqlandırılması, hətta marksizm klassiklərindən gəti- rilən sitatlar və ədəbiyyat siyahıları da bu nəşrlərdə çox zaman üst-üstə düşür. 1960 – 1980-cı illər ərzində daha bir neçə dərslik işıq üzü gördü. 60-cı illərdən etibarən MDU-nun “Klassik filo- logiya” kafedrasının rəhbəri olmuş A.A. Taxo-qodinin re- daktəsi ilə 1963-cü ildə nəşr olunmuş “Antik ədəbiyyat” kitabını (müəlliflər: A.F. Losev, Q.A. Sonkina, A.A. Taxo- qodi, N.A. Timofeyeva, N.M. Çeremuxina), eləcə də həmin ildə N.A. Çistyakova və N.B. Vulixin müəllifliyi ilə “Antik ədəbiyyat tarixi” dərsliyini göstərmək mümkündür. 1969-cu ildə Qorki şəhərində L.V. Loqinovanın “Antik ədəbiyyat tarixi” və 1980-ci ildə Leninqradda T.Q. Şaro- va-Anpetkova və E.İ. Çekalovanın “Antik ədəbiyyat” kimi dərslikləri də işıq üzü görmüşdür. Bu nəşrlərin digərlə- rindən, məsələn, S.İ. Radsiqin və ya V.Q. Boruxoviçin top- lularından əsas fərqi hər iki antik ədəbiyyat hissələrinin bir cilddə yerləşməsi, eləcə də məzmunun ali məktəb proqramına (pedaqoji institut proqramına) uyğunlaşdı- rılmasıdır. A.A. Taxo-qodinin redaktəsi ilə işıq üzü gör- müş dərs vəsaiti xüsusilə qeyd olunmağa layiqdir. 1973-cü ildə bu dərsliyin yenidən işlənmiş 2-ci təkrar nəşri də çapdan çıxmış və burada 1950–1960-cı illərdə klassik filologiyada baş vermiş bir sıra yeniliklər (Miken yazısının deşifrə olunması və s.) daha tam əksini tapmışdır. Ümumiyyətlə, qeyd etmək lazımdır ki, 1940-1980-ci illər ərzində sovet alimlərinin klassik filologiyaya dair 133 külli miqdarda elmi-tədqiqat işləri nəşr olunmuşdur (məs., S.İ. Radsiq. Yunan ədəbiyyatı və onun ədəbi-tarixi əhəmiyyəti. Moskva, 1962; S.İ. Radsiq. Klassik filologiya məsələləri. Moskva, 1969; A.F. Losev. Antik estetika tarixi. Moskva, 1963 və s.) və həvəs olduğu təqdirdə onların hər birindən tədris prosesində dərs vəsaiti kimi istifadə etmək mümkündür. Qəti əminliklə söyləmək lazımdır ki, həmin dövrlər bu sahəyə gəlmək arzusunda olan tələbə və gənc filoloqlar üçün son dərəcə münbit şərait yaradılmışdı. Əvvəlki nəslə mənsub görkəmli alimlər qədim dövr Avropa ədəbiyyatının tədrisi və təbliği sahəsində yorulmaq bilmədən çalışır, yeni-yeni dərs vəsaitləri yaradır, köhnələrini yenidən işləyərək təkrar istifadəyə verirdilər. Belə bir ümumi prosesdə İosif Moiseyeviç Tronskinin zəngin və çoxşaxəli fəaliyyəti xüsusilə diqqəti cəlb edirdi. *** Antik ədəbiyyata dair adı çəkilən və çəkilməyən ne- çə-neçə digər dərs vəsaitlərini qruplaşdırmalı olsaq, əsa- sən, 3 tip dərslikləri fərqləndirə bilərik: I tipə daxil olan dərsliklər “Antik ədəbiyyat”, yaxud “Antik ədəbiyyat tarixi” başlığı altında gedir və bir cild- dən ibarət olub, qədim yunan və qədim Roma ədəbiyyat- ları 2 ayrıca hissə şəklində verilir. Adətən, bu cür dərs vəsaitləri universitetlərin və ya pedoqoji institutların tədris proqramlarına uyğunlaşdırılır. 134 II tipə aid kitablar antik ədəbiyyatı 2 kitab şəklində - qədim yunan və qədim Roma ədəbiyyatlarını ayrı-ayrı- lıqda təhlilə cəlb edən nəşrlərdir. “Qədim yunan ədəbiy- yatı” və “Qədim Roma ədəbiyyatı” başlıqları altında bura- xılan bu cür kitablar daha geniş məlumatı özündə ehtiva etməyə çalışır (bəzi nəşrlərdə bu məqsədə nail olunmur) və heç bir tədris proqramına uyğunlaşdırılmır. Oradakı bölmə və fəsillərin ümumi həcmi və yerləşdirilməsi təd- ris metodologiyası baxımından materialın daha asan və effektli qəbul edilməsini elə də nəzərə almır, əsas diqqət mövzunun hərtərəfli, bütün mübahisəli cəhətləri ilə bir- likdə şərhinə yönəldilir. III tip kitablar antik ədəbiyyatın müxtəlif janrlarını və mövzularını ayrıca olaraq geniş şərh edən toplulardır. Antik fəlsəfə, ritorika, tarixşünaslıq, mifologiya, estetika haqqında çox sayda nəşrlər (məs., Losevin “Antik esteti- ka tarixi”) o dövrün SSRİ Təhsil Nazirliyi tərəfindən ali məktəb tələbələri üçün əlavə dərs vəsaiti kimi məsləhət görülürdü. Bu tipə eyni zamanda klassik filologiyanın ay- rı-ayrı problemlərinə dair yazılmış müxtəlif elmi-tədqi- qat işlərini də şamil etmək mümkündür. Sırf dərslik yaradıcılığı baxımından I tipə aid olan nəşrlər antik ədəbi materialın daha səmərəli, metodoloji cəhətdən daha düzgün və yığcam yerləşdirilməsi ilə fərq- lənir. İ.M. Tronskinin “Antik ədəbiyyat tarixi” bu tipə məxsus nümunələr arasında ən mükəmməli sayılmalıdır. Belə ki, 1946-cı ildən 1988-ci ilə qədər keçən müddət ər- zində 5 dəfə nəşr olunmuş bu dərslik özünün səmərəlilik Yüklə 5,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|