Yazıçı, publisist, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Tofiq Qəhrəmanovun əziz xatirəsinə ithaf olunur
Yüklə 5,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “İnsanın özünün əldə edə biləcəyi şeyi allahlar- dan istəməsi axmaqlıqdır”. (Epikür).
- Qay Yuli Sezar
- “Söz işin kölgəsidir” (Demokrit).
246 sözləri ilə qarşılaşırsan ki, onların zən- gin dünyagörüşü bir kənara qalsın, parlaq bədii düşüncə istedadına heyrət etməyə bilmirsən. Əslində, dövlət baş- çılarının ictimai-siyasi, hərbi fəaliyyət- lə yanaşı, eyni zamanda bədii, fəlsəfi və didaktik ədəbiyyatla məşğul olması ənənəsi məhz antik dövrdən başlayır. Qay Yuli Sezar, Mark Avreli, Neron, Klavdi və b. dövlət başçıları yalnız siya- si fəaliyyətləri ilə deyil, həm də zamanında və yerində dedikləri iti sözləri ilə yaddaşlara həkk olmuşlar. “İnsanın özünün əldə edə biləcəyi şeyi allahlar- dan istəməsi axmaqlıqdır”. (Epikür). İnsanın tayfa, ic- ma, dövlət, cəmiyyət və din basqısı altından çıxaraq, spe- sifik dəyərlər sisteminə malik şəxsiyyətə çevrilməsi pro- sesi antik dünyada xüsusi aktiv hal alır. Biz dünya ədə- biyyatı tarixində ilk dəfə məhz antik bədii ədəbiyyatda ənənəyə, bu ənənənin arxasında dayanan və ondan fay- dalanan güc sahiblərinə qarşı çıxan üsyankar obrazlara rast gəlirik (məs., Esxilin “Zəncirlənmiş Prometey”i). An- tik ədiblərin bu ideya axını isə boş yerdə yaranmır. Onlar ilk növbədə antik filosofların əsərlərinə dayaqlanırlar. Bu əsərlərin içində isə yuxarıda gətirilmiş aforizm tipli hik- mətli sözlər az deyil. Demək mümkündür ki, antik afo- rizm insanın şəxsiyyət kimi formalaşmasına, fiziki və mə- nəvi-əxlaqi qüvvəsinə inanmasına öz əhəmiyyətli töhfə- sini vermiş və bu gün də verməkdədir. Bu da az deyil. Be- Qay Yuli Sezar 247 lə ki, inanc mövzusunda deyilmiş hər kəlmə o dövrdə or- todoksal ideologiya tərəfdarlarının qəzəbinə tuş gəlir və çox ağır formada cəzalandırılırdı. Antik fəlsəfənin iki bö- yük nümayəndəsi Sokrat və Aristotelin acı taleyi buna nümunə ola bilər. Ənənəvi dini ənənəni rədd etdiyinə gö- rə, birincisi edam edilmiş, ikincisi isə doğma şəhərindən qaçmaq məcburiyyətində qalmışdı. “Söz işin kölgəsidir” (Demokrit). Antik sivilizasiya bütünlükdə bəşər sivilizasiyasının keçdiyi bir neçə minil- lik tarixi ərzində sözə ən yüksək dəyər verən ilk siviliza- siyalardandır (ilkdir demirəm ki, şərqşünaslar inciməsin- lər). Buna baxmayaraq, söz işdən sonraya keçirilir. Səbə- b? Söz beynin məhsuludur, beyin isə insan fəaliyyətinin, zəkasının. Fəaliyyət nə qədər çoxşaxəli və keyfiyyətli olarsa, zəka və onun ardınca gələn söz də bir o qadər də- rin və gərəkli olar. Təsadüfi deyil ki, antik aforizmlərin özü də kifayət qədər rəngarəgdir. İnsan fəaliyyətinə, ağlı- na, istedadına, elmə və biliyə, vətənpərvərliyə, humaniz- mə, dostluğa, sevgiyə və nifrətə, tərbiyəyə, haqq və əda- lətə, şərəf və layaqətə, təvazökarlığa və təkəbbürə, tənqi- də və tərifə, igidliyə və qorxaqlığa aid müxtəlif hikmətli sözlər mövcuddur. Antik dövrün müdriki öz kəlamları ilə insan və cəmiyyət həyatının demək olar bütün sahələrini ehtiva etmişdir və həmişə, hər yerdə boş-boş danışığı de- yil, konkret fəaliyyəti, yaradıcılığı təbliğ etmişdir. “Həmişə bildiyini danışma, amma həmişə nə da- nışdığını bil” (Klavdi). Məsələ ondadır ki, elmi-texniki tərəqqinin işıq sürəti ilə inkişaf etdiyi müasir zəmanə- 248 mizdə ədəbiyyata, jurnalistikaya yeni-yeni imzalar az qa- la eyni sürətlə daxil olur, özlərinin “parlaq istedad”larını dürlü-dürlü yollarla ədəbi cameəyə nümayiş etdirməyə çalışırlar. Bir tərəfdən də gündəlik həyatımızın ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilən, tədricən ictimai şüura və rəyə bir çox elmi-kütləvi ədəbiyyatdan daha güclü təsir gös- tərməyə başlayan virtual media, sosial şəbəkə nümayən- dələri statuslarının sanbalını artırmaq (eyni zaman- da“layk”ların sayını çoxaltmaq) naminə hər gün nəsə ye- ni-yeni fikir, cəlbedici ideya icad etmək məcburiyyətin- dədirlər. Fəqət… onların bir çoxunda özlərindən nəsə ya- ratmaq, yeni fikir ortaya çıxarmaq üçün, etiraf etmək la- zımdır ki, nə vaxt, həvəs, ən acınacaqlısı isə, nə ağıl, sa- vad və istedad var. Bu cür heç də ürəkaçan olmayan və- ziyyətdə köməyə gələn ən asan çıxış yolu nədir? Ay sağ ol – plagiat. Təəssüflə bildirmək istəyirəm ki, son zamanlar oxuduğum istər elmi və bədii əsərlərdə, istərsə də virtual media yazılarında antik müəlliflərin dədə malı kimi özü- nünküləşdirilmiş xeyli aforizmlərinə rast gəlmişəm. Hət- ta ədəbi prosesdə kifayət qədər tanınan və hörmət sahibi olan yazarlar və tənqidçilər də bu işdən çəkinmirlər. İs- tər-istəməz belə təəssürat yaranır ki, xalqın təfəkkürünə və zövqünə təsir edən bu “məşhur” müəlliflərimiz ya dünya ədəbiyyatından tamamilə bixəbərdirlər, ya da 2 min il bundan öncə yaşayıb-yaratmış mütəfəkkirlərin in- tellektual mülkiyyətini mənimsəməkdə qəbahətli heç nə görmürlər. Hər iki hal onlar üçün böyük ayıbdır! Axı an- tik ədiblərin yaradıcılığı hansısa dövlət qurumu tərəfin- 249 dən intellektual mülkiyyət kimi rəsmi şəkildə qorunmur- sa, bu hələ heç kimə onu oğurlamağa əsas vermir. Bu ya- xınlarda tanınmış filoloq-alimlərimizdən birinin yazısın- da antik aforizmi bəh-bəhlə öz adına çıxarmasını görən- də, açığı, bilmədim gülüm, yoxsa ağlayım… amma yenə də bunların heç birini etmədim, əvəzində belə bir yazı yazmaq qərarına gəldim. Məncə atalarımızın məscid qa- pısı və itin vicdanı ilə bağlı məşhur aforizmi burda lap yerinə düşər və bəzilərinin pozulmuş yaddaşını təzələ- yər... Axı 2500 ildən artıq yaşı olan yazılı dünya ədəbiy- yatından az-çox xəbərdar olan hər kəs yaxşı bilir ki, ora- da həyatımızın bütün sahələrinə aid ən müxtəlif hikmətli fikirlərə rast gəlmək mümkündür və normal bəşəri də- yərlərin daşıyıcısı olan müasir yazar yaradıcılıq prose- sində ağlına hansısa yeni bir fikir gəldiyini iddia edirsə, ilk növbədə zəhmət çəkib onun orijinallığını dəqiqləşdi- rir, üstəlik araşdırmalardan sonra orijinallığı ortaya çı- xarsa belə onu böyük ehtiyatla öz adından təqdim edir. Bir gün bizə də aforizmləri bu tərz təqdimetmə mədəniy- yətinin gələcəyinə bəslədiyim ümidlərlə... Yüklə 5,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|