Yazıçı, publisist, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Tofiq Qəhrəmanovun əziz xatirəsinə ithaf olunur
Yüklə 5,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
64 şairləri hər hansı mövzuda yazdıqları əsərləri əvvəlcə Allaha, peyğəmbərə münacatla başladıqları kimi, bu dövrün alimləri də öz tədqiqatlarını K. Marksın, F. Engelsin, V. Leninin mövzuya aid fikirlərini sitat gətir- məklə başlayır, klassik ədiblərimizin nət və münacatları bir-birinə necə bənzəyirdilərsə, marksizm filosoflarına həsr olunmuş bu hissələr də bir-birinə eləcə bənzə- yirdilər. Burada, adətən, Marksın yunan mifologiyası haqqında fikirləri verilir, onun mifologiya tərifi, ayrı-ayrı yunan şairləri və dramaturqları haqqında düşüncələri qeyd olunurdu. Ə. Ağayevin jurnal məqaləsində bu ənənəvi giriş hissəsindən sonra bilavasitə Homer yaradıcılığı haqqın- da məlumat gəlir ki, bu da müəllifin 1938-ci il dərsliyin- dəki Homerə aid yazının demək olar təkrarıdır. Burada “Homer sualı”na aid klassik filologiyada mövcud olan nəzəriyyələr göstərilir və sonra müəllif ona dair öz fikrini bildirir. Müəllif Homer poemalarının kollektiv yaradıcılıq məhsulu olması fikrindədir. Məqalənin ən maraq doğuran yeri isə “İlliada” ilə “Odisseya” arasındakı fərqlərin göstərildiyi hissədir. Həmin yer fikrimizcə burada bütövlükdə göstərilmməyə layiqdir: “İlliada” müharibələr, “Odisseya” isə sülh eposudur, “İlliada” böyük hərəkət və yürüşlərin, “Odisseya” isə səbr və sə- batlığın təsvirini verir, “İlliada” tragediyalar, “Odisseya” imtahanlar eposudur” 21 . Yığcam, lakin dəqiq təsbitlərdir. 21 “Revolyusiya və kultura” (jurn.). 1941., 2-ci sayı. 65 Məqalə “İlliada” poemasının qısa məzmununu verməklə başa çatır. Eyni strukturu “Revolyusiya və kultura” jurnalının 1941-ci il 3-cü nömrəsində gedən “Yunanıstan ədəbiyyatında lirika” məqaləsində də görmək olar. Burada da əvvəlcə qədim yunan lirikasının meydana gəldiyi dövr (VII-VI əsrlər göstərilmişdir) haqqında, qəbilə quruluşunun dağılması ilə əlaqədar yeni sinifli cəmiyyətin lirika üçün münbit şərait yaratması haqqında qısaca icmal verilir. Sonra hər bir yunan liriki haqqında (Arxilox, Tirtey, Alkey, Sapfo, Anakreont) ayrıca qısa məlumat verilir və onların yaradıcılıqlarından parçalar (M. Rzaquluzadənin tərcüməsində) təqdim edilir. Göründüyü kimi, hər iki məqalə tanışlıq xarakteri daşıyır. Burada müəllif qarşısına müəyyən məsələni tədqiq etmək, onu hərtərəfli öyrənmək məqsədi qoymur, yalnız nəzərdən keçirdiyi mövzu haqqında ümumi məlumatlar verir. Hətta verilən məlumatların özləri belə bəzən həqiqətə uyğun gəlmir. Məs., alim Arxiloxun, Sapfonun, Anakreontun yaradıcılıqları haqqında danı- şarkən, onların “epikurizmi”ni vurğulayır. Halbuki, yunan lirikləri ilə Epikür arasında ən azı 2 əsrlik zaman kəsiyi mövcuddur. Məlumdur ki, antik lirik şairlərin yaradıcılığına o dövrün ən geniş yayılmış fəlsəfə məktəb- lərindən sofistikanın və sokratsayağı azadfikirliyin müəyyən təsiri olmuşdur. Ə. Ağayevin antik ədəbiyyatla məşğul olmaqda ikinci məqsədi yuxarıda göstərdiyimiz kimi, ali məktəblərin filologiya fakültəsi tələbələrini müəyyən dərs vəsaiti ilə 66 təmin etmək idi. O dövr Azərbaycanda bu sahəyə aid dərslik yaratmağa böyük ehtiyac vardı. Bütün İttifaq respublikalarında filologiya fakültələrdə keçilən “Antik ədəbiyyat” kursu üçün həmin respublika əhalisinin yerli dilində dərslik yaratmaq zəruri idi və bu cür dərsliklər hər yerdə yaranırdı. Böyük ehtimalla bu işin özü də mərkəzin tapşırığı əsasında görülürdü. Azərbaycanda bu cür dərsliyi yaratmaq işini Ə. Ağayev öz üzərinə götürmüşdü. 1938-ci ildə “Yunan ədəbiyyatı tarixi oçerk- ləri” adı ilə çap olunan dərslik (redaktor Cəfərov) Azər- baycan dilində antik ədəbiyyata aid ilk dərslik idi. O, bütün antik ədəbiyyat kursunu əhatə etmir, yalnız Homer yaradıcılığından Aristotelə qədər keçən dövr haqqında, bu dövr ərzində fəaliyyət göstərən ən görkəm- li ədiblər haqqında qısa icmal məlumatlar verilirdi. Lakin kitabın sonunda verilmiş qeyddən (“Birinci hissənin sonu”) aydın olur ki, dərsliyin davamını nəşr etmək nəzərdə tutulurdu. Antik ədəbiyyata aid Azərbaycan dilində yazılmış ilk dərslik aşağıdakı bölmələrdən ibarətdir: 1) Antik cəmiyyət haqqında marksist anlayışı; 2) Marksizm klassikləri antik cəmiyyət və antik sənəti haqqında; 3) Yunan ədəbiyyatı, Homer; 4) Homerdən sonra yunan ədəbiyyatı və Hesiod; 5) Lirika; 6) Dramaturgiya; 7) Esxil; 8) Sofokl; 9) Evripid; 10) Yunan komediyası və Aristofan; 11) Yunan fəlsəfəsi və Aristotel; 12) Ədəbiyyat siyahısı. Adı göstərilən bölmələrin keyfiyyətinə gəldikdə isə Ə. Ağayevin məqalələri üçün dediyimiz sözləri kiçik 67 dəyişikliklərlə onlara da şamil etmək mümkündür. Biz burada dərsliyin yalnız diqqətəlayiq, eyni zamanda mübahisə doğuran hissəllərini göstərməyə çalışacağıq. Dərsliyin girişi kimi marksizm klassiklərinin antik ədəbiyyat haqqında söylədiyi fikirlər gətirildikdən sonra müəllif bilavasitə yunan ədəbiyyatına keçir və onun tari- xi dövrləşməsini verir. Dövrləşmə yalnız antik ədəbiyyatı deyil, sonrakı yunan ədəbiyyatını da (müasir zamanlara qədər) əhatə edir və 3 dövrə ayrılır: 1) Qədim dövr ədə- biyyatı; 2) Orta və ya Bizans dövr ədəbiyyatı; 3) XV əsrin ortalarından sonrakı Yeni dövr ədəbiyyatı. Burada veri- lən II və III dövrlər antik ədəbiyyat kursuna aid olmadığı- na görə, bütün yunan ədəbiyyatını bu cür dövrləşdirmə- yə ehtiyac yox idi (burada yəqin ki, müəllifin istifadə et- diyi mənbələr öz təsirini göstərmişdi). Həmin hissədən sonra I dövr xüsusi alınaraq, bir neçə mərhələyə bölünür ki, antik ədəbiyyatın həqiqi dövrləşməsi məhz bu hissə sayılmalıdır. Müəllif “Qədim dövr” (bu dövr eyni zaman- da “klassik dövr” kimi də adlandırılır) yunan ədəbiyyatı- nı 3 mərhələyə ayırır: “İlk dövr, Attika dövrü və İntihat dövrü”. Ilk dövr Homer yaradıcılığından başlayaraq, e.ə. 475-ci ilə qədər keçən zaman kəsiyini, Attika dövrü e.ə. 475-300-cü illəri, “İntihat dövrü” isə e.ə. 300-cü ildən b.e. 529-cu ilinə qədər keçən müddəti əhatə edir. Sonuncu dövrün özü də iki hissəyə - “Aleksandr mərhələsi”nə (e.ə. 300-cü ildən e.ə. 146-cı ilə qədər) və “Yunan-Roma mər- hələsi”nə (mötərizədə bu mərhələ “Ellinizm” adlandırı- lır) ayrılır. Yüklə 5,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|