Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication



Yüklə 4,8 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə103/106
tarix17.11.2018
ölçüsü4,8 Mb.
#80181
növüYazi
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   106

KİNDÎ’DE HULFÎ KIYAS/İMKÂNSIZA İNDİRGEME’NİN KULLANIMI
237
Bu aksiyomlar üzerinden Hilbert dışında birçok matematikçi ve fizikçi
de fikir beyan etmiştir. Mesela Wallace Matson (ö. 2012),  uentin Smith
(d. 1952) ve Richard Sorabji (d. 1934) bunlar arasındadır.
45
Bu tartışmaların
ortak noktası, meselenin Öklit’in aksiyomları üzerinden temellendirilmesi-
dir. Kurulan bu temel üzerinde Kindî’nin bilimsel yaklaşımının önemsen-
mesi gerekir. Fakat bu konuda filozoftan ne kadar yararlanıldığı bir muam-
madır.
46
   
Zamanın sonluluğunu ispat konusunda uzmanlaşmak isteyenler için bir
bölüm açtığını söyleyen Kindî, burada cismin üç boyutlu madde ve suretten
oluşmuş bir birleşik olduğundan yola çıkarak, cisim ve hareketin birbirin-
den önce var olamayacağını bir kez daha ispatlamış; ardından zamanın son-
luluğuna  dair  dikkat  çekici  bir  delillendirmeye  yer  vermiştir.
47
 Filozofun
buradaki iddiasını önemli kılan husus, yakın dönem matematikçi ve fizikçi-
lerinin (David Hilbert örneği gibi) bu yöntemden esinlendiğine dair bulgu-
ların varlığıdır.
Hilbert’in  kendi  sisteminde  bir  paradoks  olduğuna  hükmettiği  mesele
Kindî’nin sisteminde âlemin ezelî olmasının imkânsız olduğu ve her şeyi
yaratan bir Yaratıcı’nın var olduğu gerçeği ile neticelenmektedir. Bu duru-
mun  izahını  onun  mantık-matematik  ve  metafiziği  bağdaştırarak  yaptığı
akıl  yürütmede  rahatlıkla  görebiliriz.  Kindî’nin  zamanın  sonsuzluğunun
imkânsızlığına dair iddiasına göre “her zaman diliminden önce bir zaman
diliminin var olduğu kabul edilse ve kendisinden önce zaman bulunmayan
bir noktaya varılsa ve her zaman diliminin ardından sonsuza dek sürüp gi-
den dilimler olsa, hiçbir zaman belirlenen o noktaya varılamayacaktır. Çün-
kü ulaşılmak istenen noktadan önceki sonsuz zaman, ondan sonraki sonsuz
zamana eşittir. Sonsuzdan belirli noktaya kadar olan zaman biliniyorsa, bu
bilinen zamandan sonsuza doğru uzanan zamanın da biliniyor olması gere-
kir. Bu durum ‘sonsuz sonludur’ anlamına geleceğinden imkânsız bir çeliş-
kidir. Şayet belirli bir zamana ulaşılamıyorsa sonsuza kadar hiçbir zamana
ulaşılamaz. Bu zaman dilimi geçmişte ise sonsuz zaman kat edilemez ki
belirli bir noktaya varılabilsin. Oysa gerçekte belirli bir zaman mevcuttur.”
48
 
O halde zaman sonsuzluğun dilimi değil, aksine sonluluğun dilimidir.
45 
Bkz. Craig, “Kelâm Kozmolojik Kanıtı”, 151-153.
46 
Kindî’nin yaptığı matematiğin dikkat çekiciliğini şu ifadeler yansıtmaktadır: “Röne-
sans filozoflarından Cardar, Kindî’yi bu sahadaki görüşü dolayısıyla on ikinci akılcı
mütefekkir sayar.” T.  . De Boer, İslâm’da Felsefe Tarihi, çev. Yaşar Kutluay (İstan-
bul: Anka Yayınları, 2004), 127. Bu ifadeler Kindî’nin düşünce sisteminin Batı’ya
taşındığına ve burada kabul gördüğüne işaret etmektedir. Sonraki dönemlere intikali
de buradan hareketle mümkün görülmelidir.
47 
Kindî, “İlk Felsefe Üzerine”, 153.
48 
Kindî, “Sonsuzluk Üzerine”, 204-205; “Allah’ın Birliği ve Âlemin Sonluluğu Üzeri-
ne”, 210; “İlk Felsefe Üzerine”, 153-154.


DİYANET İLMÎ DERGİ  
· 
 CİLT: 54  
· 
 SAYI: 2  
· 
 NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018
238
Hem  Hilbert’in  sonsuz  otel  odalarındaki  akıl  yürütmesi  hem  de  Kin-
dî’nin âlem ve ona yüklem olanların sonluluğuna dair akıl yürütmesi karşı-
laştırıldığında, özellikle matematiğin evrensel bir disiplin olduğunu da ka-
nıtlayan  bu  iki  akıl  yürütme  arasındaki  benzerlik  açıktır.  Kanaatimizce
Kindî ile Hilbert’i birbirinden ayıran en temel nokta, akıl yürütmelerin ni-
hayetinde  ulaşılan  sonuçtur.  Kindî,  akıl  yürütmesinin  neticesinde  âlemin
sonlu olduğu ve sonlu olan her şeyin sonsuz olan bir güç tarafından var
edilmesi gerektiği sonucuna ulaşmaktadır. Hilbert ise metafizik bir kaygı
taşımamakla birlikte meseleyi matematik ilminin mucizelerinin bir yansı-
ması olarak görmektedir.
Netice itibariyle filozofun hulfî kıyas çözümü şudur: Varlıkları birbirine
bağlı olan ve birbirlerini zorunlu olarak gerektiren cisim, zaman ve hareket
unsurlarından her biri, âleme yüklem olmakta ve âlemle beraber sonlu ol-
maktadırlar. Kindî, tıpkı âlemin sonluluğuna dair öne sürdüğü akıl yürüt-
meyi  burada  da  sürdürerek  âlemi  oluşturan  unsurların  sonlu  ve  birbirini
gerektiren niceller olmalarından hareketle âlemin sonsuz olmasının imkân-
sızlığını yine bütün mümkünleri tüketerek hulfî kıyas yöntemi ile ispatla-
mak istemiştir. Bu ispat yöntemi, felsefe ve kelâmın, mantıksal tutarlılık ve
aklî  yetkinlik  bakımından  ne  kadar  geliştiğini  ve  yakın  dönem  paradoks
iddialarının bu yöntem ile ne kadar ustalıkla çözümlenebildiğini gösterme-
si açısından da oldukça önemlidir.
A. . Bir  eyin Kendisinin Sebebi Olacağına  air Akıl Yürütmenin 
mk nsızlığı
Bir şeyin kendi varlığı (zât) ifadesiyle, onun bir şeyden veya hiçten var-
lık kazanmasını kastettiğini söyleyen Kindî, öncelikle bunun imkânsızlığı-
nı vurgulamakta, ardından bu imkânsızlığı ortaya koyan dört önerme geliş-
tirilebileceğini iddia etmektedir.
Varlık vardır, var olan yoktur.
Varlık yoktur, var olan vardır.
Varlık yoktur, var olan da yoktur.
Varlık vardır, var olan da vardır.
“Varlık yoktur, var olan vardır” ve “varlık yoktur, var olan da yoktur.”
önermeleri doğru ise o zaman ne varlıktan, ne var olandan dolayısıyla ne
sebepten  ne  de  sebepliden  bahsedebiliriz. Yokluk  bir  şey  değildir.  Buna
göre mutlak anlamda bir sebep bulunmadığı için bir şey kendi varlığının
sebebi  olamaz.  Varlık  yoksa  varlığa  gelen  ister  var  olsun  ister  olmasın,
buradaki tartışma, olmayan bir şey hakkında konuşma olacağı için varlık
yoktur ile başlayan bütün aksiyomlar kendi kendini çürütmektedir.
49
“Var-
49 
Kindî, “İlk Felsefe Üzerine”, 155.


Yüklə 4,8 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   106




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə