Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication
Yüklə 4,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
DİYANET İLMÎ DERGİ · CİLT: 54 · SAYI: 2 · NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018 30 tince çevirileriyle birlikte birçok kez basılmıştır. 10 Bu da bize Kindî’nin eserinin Batı’da çok okunmuş olduğunu göstermektedir. Kindî’den etkile- nenlerin başında, yukarıda da işaret edildiği gibi Roger Bacon gelir; onu birçok batılı bilgin izlemiştir; burada onların hepsinin adların anmayaca- ğız. Kindî’den en çok etkilenmiş olanlardan örnek olarak, Katalan asıllı İspanyol tıp bilgini Arnaldus de Villa Nova (Arnaldi Villanova, 1235-1311) adını anabiliriz; Aphorismi Gradibus adlı eserinde Kindî’nin görüşlerini doğru biçimde anlatmıştır ve pratikte de kullanmıştır. 11 Kindî’nin etkisinin görüldüğü başka bir batılı bilgin, İngiliz din adamı, fizikçi ve matematikçi olan ve Doctor Profundus lakabıyla anılan Thomas Bradwardine ( 1300- 1349) dir. 12 Kindî’den etkilenmiş diğer önemli bir Katalan asıllı tıp bilgini Antoine Ricart (1360-1422) tır. Aragon krallarının doktorluğunu yapan bu bilginin Kindî’nin etkilerini taşıyan meşhur iki eseri vardır: ibellus de gradibus ve De uantitatibus; Ricart, özellikle birinci eserinde ilaçların derecelendirmesi kısmında Kindî’den etkilenmiştir. Bizim burada asıl üzerinde durmak istediğimiz başka bir konu da, Kin- dî’nin psikofiziğin kurucusu olarak bakılan Ernest Heinrich Weber ve Gus- tav Theodor Fechner üzerinde bir etkisi olup olmadığı meselesidir. Bu iki Alman bilgin de, aynı Kindî gibi, bir duygunun veya hissin ilerlemesinin aritmetik bir artış gösterirken, uyarıcının artışının geometrik ilerleme oldu- ğunu kabul etmişlerdir. Psikofiziğin temelini oluşturan bu ilke her üç düşü- nürde de aynıdır. Bilindiği gibi Weber ve Fechner yükseköğrenimlerini eipzig Üniversitesi’nde yapmışlardır ve daha sonra da aynı üniversitede öğretim üyesi olarak çalışmışlardır; Weber anatomi ve fizyoloji profesörlü- ğü ve Fechner fizik ve psikoloji profesörlüğü yapmıştır. Bu bilginler henüz eipzig Üniversitesi çevresinde bulunmalarından yaklaşık 95- 100 yıl önce, eipzig Üniversitesi çevresinin Kindî’nin Bileşik İlaçlar risalesine yakın bir ilgi duydukları bilinmektedir. Kindî’nin söz konusu risalesini a- tince çevirisi yeniden yayınlanmıştır. Bunun yanında risale üzerinde dokto- ra tez çalışmaları yapılmıştır; bunlardan birisi ohann Gottfried akermac- her’ın “AlKindî, Arabum Philosophorum Celeberrimo” adıyla yaptığı tez çalışmasıdır. Bu tez aynı adla Almanya’nın Helmstadium kentinde 1719 yılında yayınlanmıştır. Ayrıca Curt antzsch da, 1926 yılında bir doktora 10 Eserin baskıları için bkz. . Choulant, andbuch der ücherkunde für die Altere Medicin ( eipzig: 1841), 337; H. Haeser, ehrbuch der Geschichte der Medicin, ( ena: 1875), 1:566. 11 Arnaldi Villanova’nın Aphorismi Gradibus adlı eseri, Opera Medica Omnia adlı ese- rin 2. cildi içerisinde Granada-Barcelona’da 1975 yılında yayınlanmıştır. 12 Ricordel “ e m dicament compos : th ories andalouses sur l’ valuation de son degr (XIIe si cle)”, 146. Ayrıca bkz. M. McVaugh, “Arnold of Villano- va and Bradwardiene’s aw”, ISIS, 1967, 58: 56-64. POSOLOJİ’NİN VE PSİKOFİZİK’İN KURUCUSU OLARAK EL-KİNDÎ 31 tezi yazmış ve tezinde Kindî’nin rialesini özet olarak Arapçadan Almanca- ya çevirmiştir. 13 Kindî’nin bileşik ilaçlar risalesi üzerene çalışmalara daha sonraki yıllarda da devam edilmiştir. Örneğin Alfred Siggel de, eserin Mü- nih elyazaması nüshasından eser üzerine bir inceleme yapmıştır. 14 Şimdi gelelim Weber ve Fechner’e; acaba bunlar da, Kindî’den doğru- dan veya dolaylı olarak etkilenmiş olabilirler mi sorusuna. Bu iki Alman bilgin eserlerinde bildiğimiz kadarıyla Kindî’nin adını hiç anmamışlardır. Ancak bu, onların Kindî’den hiç haberdar olmadıkları anlamına gelmez. Onların yetiştiği ve vazife yaptıkları eipzig Üniversitesi çevresi, yukarıda kısaca anlatmaya çalıştığımız gibi, Kindî’ye yoğun bir ilgi göstermiştir ki; Kindî’nin posoloji ve psikofizik konusundaki düşünceleri biliniyordu. Kindî’nin eserinin sıklıkla basılan atince çevirisini okuma olanakları var- dı; okumamış olduklarını farz etsek bile, eipzig Üniversitesi’nde yapılan tez çalışmalarından muhtemelen haberdar olmuşlardır. Çünkü onlar psiko- fiziğin temel ilkeleri konusunda adeta Kindî’yi tekrarlamışlardır; onlar da duyumun artışının matematiksel ve uyarıcının artışının geometrik olduğu- nu kabul etmişlerdir. Elbette çağları itibariyle psikofiziğin teferruat konu- larında bilimsel katkılarda bulunmuşlardır. Netice itibarıyle rahatlıkla po- solojinin ve psikofiziğin kurucusunun Kindî olduğunu ve 19.yüzyılda Weber -Fechner’in onların bilimsel geliştirenleri olduklarını söyleyebiliriz. Fechner, yaptığı psikolojik deneyler sonucu uyarıcı ile duyum arasındaki ilişkinin düz çizgi şeklinde olmadığını fark etti; buna dayanarak duyumun uyarıcıya logaritmik orantısal olduğunu belirterek Kindî’nin formülünü buna göre şöyle yeniledi: S c. C og R. Burada c, her duyumda özel olarak belirlenen sabit sayıyı; S, duyumu; R, uyarıcının sayısal değerini ifade eder. Buradan bir duyumun yoğunluğunun (şiddetinin), duyumu orta- ya çıkaran uyarıcının şiddetinin logaritmasına orantısal olduğu ortaya çı- kar. 13 Curt antzsch, Abu usuf akub AlKindî und seine Schrift de medicinarum compositarum radibus, ( eipzig: 1926). 14 A., Siggel, “Al-Kindî’s Schrift über die zusammengesetzten Heilmittel”, Sudhoffs Archiv für Geschichte der Medizin und der Naturwissenschaften, 1953, Bd. 37, H. , s. 389-393 Yüklə 4,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|