Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication
Yüklə 4,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
DİYANET İLMÎ DERGİ · CİLT: 54 · SAYI: 2 · NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018 36 yansıtmaktadır. Tıpkı adı geçen Hıristiyan filozofları gibi, Kindî de sabit ayağı dini akide üzerinde çakılı olarak bulunan bir pergelin hareketinde düşüncesini geliştirir. Klasik dönem düşünürlerinin temel tartışma alanını oluşturan Allah’ın zatı ve sıfatları meselesinde Kindî Aristocu-Yeniplaton- cu sonuçlara iltifat etmez ve büyük ölçüde yaşadığı çağın mütekellimleriy- le uyum içerisinde hareket eder. Ama buna rağmen filozofumuz yoktan yaratma gibi inanç ilkelerinin temellendirilmesinde felsefi argümantasyan biçimlerini kullanmaktan da asla vazgeçmez. Bu yönüyle Kindî dinle iliş- kili birtakım kritik konularda, Fârâbî ve İbn Sîna’dan farklı olarak, felsefe- yi inancın, makulü müsellemin hizmetinde kullanır. Bu meyanda Kindî’nin Yunan felsefi öğretilerini kullanarak bazı Kur’ân âyetlerini açıklama cihetine gittiğini görmekteyiz ki, bu onu felsefi tefsir geleneğinin ilk mühim mümessili kılmaktadır. O, Risâle fi’l-İbane an Su- cudi’l-Cirmi’l-Aksa isimli eserinde “Yıldızlar ve ağaçlar secde ederler” (Rahman 55/6) âyetini, Risâle fi Kemmiyyeti Kütbi Aristutalis ve ma Yuh- tacu ileyhi fi Tahsili’l-Felsefe isimli eserinde de, İslâm’da yoktan yaratma düşüncesinin temel dini kaynağı olan “O bir şeyin olmasını dilediği zaman, O’nun emri ona ‘ol’ demektir. O da hemen oluverir” âyetini ve başka âyet- leri felsefi olarak tefsir etmeye çalışır. Fârâbî ve İbn Sîna’nınkilerle 5 muka- yese ettiğimizde, Kindî’nin tefsirlerinin düşünme ve çıkarım tekniklerin- den ziyade maksadı hâsıl etmeye yoğunlaştığını söyleyebiliriz. Kindî’yi sonraki İslâm filozoflarından farklı kılan ve kelâmî atmosferle irtibatlandıran bir diğer husus da peygamberle filozof arasında yaptığı karşı- laştırmada kendini göstermektedir. Ona göre, filozofun elde ettiği bilgi man- tık ve matematiğe dayalı birtakım araştırma ve inceleme süreçlerinin ardın- dan ve zaman içerisinde gerçekleşirken peygamberin sahip olduğu bilgi bunların hiç birini gerektirmeksizin gerçekleşir. Yani Allah’ın peygamberle- re vermiş olduğu bilgiler belli yöntemler eşliğinde tikelden tümele yüksele- rek cereyan eden normal bilme süreçlerini ve kulun herhangi bir dahlini ge- rekli kılmaksızın, Allah’ın iradesinin bir neticesi olarak gerçekleşir. Gerçekte bu bilgi, şanı yüce Allah’ın hakkı (yani vahyi) ka- bul etmeleri için onların nefsini temizlemeyi ve aydınlatmayı dilemesiyle, O’nun desteği, ilhamı ve vahyi ile gerçekleşir (Peygamberlerin) bilgisi tahsil süresine ve başka şeye gerek kalmaksızın kendilerini gönderen şanı yüce Allah’ın irade- siyle gerçekleşir. Akıl da bunun şanı yüce Allah’ın katından olduğunu yakînen bilir Şayet bir kimse peygamberlerin gizli ve gerçek olaylar hakkında sorulan sorulara verdiği ce- vapları iyice düşünür ve onları bu konuda uzun süre ciddi 5 İbn Sîna’nın görüşleri için bkz. Hidayet Peker, “İbn Sîna’nın Felsefesinde Vahyin Kavramsal Muhtevası”, İlahiyat Fakültesi Der isi 17, sy.1 (2008): 157 vd. KİNDÎ’NİN TANRI TASAVVURU ÜZERİNE 37 araştırmalar yapan filozofun bilgi birikiminin kendisine ka- zandırdığı güçle bu sorulara verdiği cevaplarla karşılaştıra- cak olursa, filozofun cevabının peygamberlerinki kadar ve- ciz, açık-seçik, kapsamlı ve kestirme cevaplar olmadığını görür. 6 Kindî bu alıntının devamında müşriklerin “çürüyen kemikleri kim diril- tebilir ” gibi art niyetli olarak sorduğu bir soruya Peygamberimizin Al- lah’ın kendisine öğrettiği şekilde şöyle cevap vermesini misal verir: “De ki, onlara ilk önce kim varlık verdiyse o diriltir.” (Yasin 36/78-79) Kindî felsefi yollarla elde edilen bilginin vahiy yoluyla gelen bilgiden üstün ol- duğunu ama bununla birlikte bu iki bilginin bir ve aynı hakikati ifade etti- ğini, öz bakımından bir farklılık taşımadığını düşünmektedir. Dolayısıyla akıl ile vahiy ve felsefe ile din tam bir uzlaşı içerisindedir. 7 Kindî’ye göre, peygamberin dile getirdiği bilgi bir insani çabayı gerektirmediği gibi, filo- zofun verdiği bilgiden de daha açık, daha veciz ve daha tamdır. Bu farklı- lık, bu iki bilginin aynı hakikati dile getirme noktasında tam bir örtüşme içerisinde bulunmasına bir engel teşkil etmez. Âyette veciz bir biçimde ifade edilen hakikate filozof belli araştırma yöntemleriyle ve belli episte- molojik aşamalardan geçerek ulaşır. Buna göre akıl, var olduktan sonra çürüyüp bozulan kemiklerin tekrar vücut bulmasını imkânsız görmez. Yok- tan yaratma kudretine sahip olan Tanrı’nın bozulup dağılanı bir araya getir- mesi elbette imkânsız değildir. Öte yandan kemiklerin yok iken nasıl varlı- ğa geldiği deney dünyamızda da gözlemlenmektedir. 8 Burada belirtmek istediğimiz husus, Kindî’nin ilahi bilginin belli açılardan, en yüksek for- muna filozofta ulaşan insani bilgiden daha üstün olduğuna kesinlikle inan- mış olmasıdır. Fahri’nin ifadesiyle, “Gerçekte diğer birçok önemli hususta olduğu gibi, Kindî’nin bu konuda da kesinlikle İslâm’ın kelam geleneğinin merkezinde bulunduğunda ve felsefi ilgilerinin onun İslâm akaidinin temel prensiplerine olan kayıtsız şartsız bağlılığına zarar vermediğinden ek kü- çük bir şüphe yoktur.” 9 O halde niçin felsefe Bunun cevabı şudur ki, Kin- dî vahiyde yoğunlaştırılmış olarak sunulan bilginin akli yollarla analiz edi- lip tam olarak anlaşılmasının, hakikatine varılmasının en uygun yolunun felsefi inceleme olduğunu düşünmektedir. Felsefenin en yüksek işlevi de bu olmalıdır. Şu halde akıl ve felsefe bir bakıma inancın talebi ve davetiyle işin içerisine girmektedir. Kindî’nin Yunan felsefesinin İslâm kültürüne dâ- hil edilmesini gönülden istemesinin en temel sebebi de budur. 6 Kindî, “Aristoteles’in Kitaplarının Sayısı Üzerine”, 438 7 Bkz. Nasr- eaman, İslâm Felsefesi Tarihi (İstanbul: 2007), 1:206. 8 Kindî, “Aristoteles’in Kitaplarının Sayısı Üzerine”, 440; Bkz. Adamson, Al-Kindî, 43; Alfred Ivry, “Kindî ve Mutezile: Yeni Bir Değerlendirme”, M İlahiyat Fak Der isi 44, çev. H. N. Güdekli (2013/1): 324. 9 Macit Fahri, İslâm Felsefesi Tarihi (İstanbul: 1987), 78. Yüklə 4,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|