Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication
Yüklə 4,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Metafiziğin Konusu Olarak Tanrı
DİYANET İLMÎ DERGİ · CİLT: 54 · SAYI: 2 · NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018 40 kinliklere sahiptir. Tanrı’yı müdebbir olarak belirlemek bu dini teizmin en belirgin vasıflarından bir tanesidir ve bu şekilde Tanrı sadece “kendini ak- leden âkil ve kendini bilen âlim” olmaktan kurtarılmaktadır. Onun fiili mutlaktır, ama tikel-tümel olup biten her şeyi kuşatmaktadır. Genel olarak İslâm teologlarına göre Tanrı hem doğru düşünmenin hem de erdemli dav- ranışın ölçütüdür ve bütün ilmî, edebî, dinî ve sanatsal faaliyetlerle ahlâkî, dinî davranışların nihai gayesidir. Dini/kelâmî düşünce ile felsefi düşüncenin Tanrı tasavvurlarını mukaye- se ettiğimizde karşımıza şöyle bir tablo çıkmaktadır: Felsefi düşünce yet- kinlik kavramı çerçevesinde Tanrıyı en yetkin olanı yapmaktan başka seçe- neği bulunmayan bir varlık olarak görürken, dini/kelâmî düşünce irade ve kudret kavramları çerçevesinde Tanrı’yı hiçbir şeyi yapmak zorunda olma- yan bir irade ve ihtiyar varlığı olarak görmektedir. Buna bağlı olarak filo- zoflar Tanrı ile evren arasındaki ilişkiyi neden-sonuç ilişkisi bağlamında ele alıp evrenin de nedeni gibi ezelî ve ebedî olduğunu kabul ederken, mü- tekellimler söz konusu ilişkiyi fâil-meful/halik-mahlûk ilişkisi bağlamında ele alıp evrenin Tanrı’nın nihai planda bir nedene bağlı olmayan özgür ter- cihi ile yokluktan sonra ve yoktan yaratılmış olduğunu dolayısıyla ezelî olmadığı gibi ebedi de olamayacağını kabul ederler. Filozoflara göre Tanrı bir nedenler zincirinin ilk nedeni olup, sadece nedeni olduğu şeyin yakın nedeni iken, kelâmcılara (özellikle Eşariler) göre Tanrı, olup biten her şe- yin yakın nedenidir. Buna göre kudret ve irade gibi, fiil de gerçek anlamda sadece Tanrı’ya aittir. Kindî’nin Tanrı tasavvurunun, Peripatetik ve Neoplatonik Yunan felsefe gelenekleri ile ilkelerini İslâm vahyinden alan dini/kelâmî geleneğin tesiri altında oluşup geliştiğini söyleyebiliriz. Kindî ile ilgili olarak şunu kesin bir şekilde ifade edebiliriz ki, onun Tanrı tasavvuru dini temeller üzerinde yükselmektedir. O, sonraki asırlarda İslâm filozoflarının Yunan felsefenin büyüsüne kapılarak veya mantıksal çıkarımın objektif yapılarına sadakatle ittiba ederek yapacakları gibi, Tanrı’yı salt felsefi bir soyutlama olarak gör- mez. Aksine dini düşüncenin Tanrı’ya ilişkin temel hassasiyetlerini yansı- tan kavramları esas alır ve düşüncesini tavizsiz bir şekilde bunlara bağlı kalarak oluşturur. Onun yapmaya çalıştığı şey, dini Tanrı tasavvurunu fel- sefi olarak temellendirmek, kanıtlamak ve böylece Kur’ân’da kısa, özlü ve yerine göre kapalı bir şekilde bize sunulan hakikati aklın ışığıyla görmek ve göstermektir. Metafiziğin Konusu Olarak Tanrı Kindî’nin Risâle fî ud di’l-Eşyâi ve Rus mihâ adlı eserinde yer verdi- ği felsefe tanımlarından birisi de şudur: “Felsefe insanın, gücü ölçüsünde ebedî ve küllî olan varlıkların hakikatini, mahiyet ve sebeplerini bilmesi- KİNDÎ’NİN TANRI TASAVVURU ÜZERİNE 41 dir”. 14 Buna göre filozofun bilmekteki amacı, gerçeğin bilgisine ve genel anlamda eşyanın hakikatine ulaşmaktır. Bilmemizin nesnesi olan varlıklar duyu idrakimize konu olan maddi/cisimsel varlıklarla akli idrakimize konu olan gayri maddi varlıklardır. Tabiat bilimi hareket ve sükûna konu olan birincileri, metafizik ise harekete konu olmayan ikincileri inceler. Dolayı- sıyla Kindî’ye göre metafizik varlıklar alanı, maddesi ve madde ile ilişkisi olmayan varlıklar alanını ifade etmektedir. 15 Kindî’nin varlıklara ilişkin daha kapsamlı ve onun amaçları açısından daha anlamlı olan bir diğer ay- rımı da, ilahi olanlarla yaratılmış olanlar şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan birinci gruba girenler metafizikte, ikinci gruba girenler de fizik- te araştırma konusu yapılır. Buna göre metafizik, yani ilk felsefe, tanrısal şeylerin ilmi olarak görülürken, fizik, yaratılmış şeylerin ilmi olarak görü- lür. Kindî’ye göre, bütün varlıkların/gerçeklerin sebebi olan İlk Gerçeği, bütün faillerin sebebi olan Gerçek Faili ve bütün bir’lerin sebebi olan Ger- çek Bir’i inceleyen ilk felsefe, yani metafizik felsefenin mertebe bakımın- dan en üstün bölümünü oluşturur. 16 Kindî, Aristoteles’in Metafizik’teki amacını şu şekilde belirtir: Metafizik adlı kitabındaki amacı maddi olmayan varlıkları, madde (tinet) ile birlikte bulunsa da onunla birleşmeyen var- lıkları, şanı yüce olan Allah’ın birliğini, O’nun en güzel isim- lerini, her şeyin etkin ve gaye sebebinin O olduğunu, O’nun tüm varlığın ilahı olduğunu, sağlam tedbiri ve tam hikmetiyle tüm varlığı O’nun yönettiğini izah etmektir. 17 Kindî’nin metafiziği, Adamson’ın ifadesiyle, bu şekilde “teolojiye da- mıtması”, yani “Metafizik’in öncelikle Tanrıyla ilgili olduğu şeklindeki yorumu” 18 Fârâbî’nin bu anlayışa yönelttiği eleştiriyle irtibatlandırılabilir. Fârâbî, Aristoteles’in Metafizikte’ki amacını ele aldığı kısa fakat İbn Sî- na’nın da belirttiği üzere önemli çalışmasında bu konuyla ilgili olarak şu değerlendirmeyi yapar: Bu makaledeki amacımız, Aristoteles’in Metafizik olarak bilinen eserinin içerdiği amaç ile onun başlıca bölümlerine işaret etmektir. Zira birçok insan bu kitabın amacı ve kapsa- mının şanı yüce Yaratıcı/Bâri, akıl, nefis ve bunlarla ilgili di- ğer konuları açıklamak olduğunu ve metafizik ilmiyle (ilmu mabadettabia) Tevhid ilminin (teoloji) bir ve aynı olduğunu düşünmüştür. Bu nedenle onu inceleyenlerin çoğunu kafası 14 Kindî, “Tarifler Üzerine”, 262. 15 Kindî, “İlk Felsefe Üzerine”, 160. 16 Kindî, “İlk Felsefe Üzerine”, 144; Adamson, “Kindî ve Yunanca Felsefe Geleneğinin Kabulü”, 38; Fahri, İslâm Felsefesi Tarihi, 65. 17 Kindî, “Aristoteles’in Kitaplarının Sayısı Üzerine”, 458. 18 Adamson, “Kindî ve Yunanca Felsefe Geleneğinin Kabulü”, 38. Yüklə 4,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|