Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication
Yüklə 4,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gerçek Bir ve Gerçek F il Olarak Tanrı
DİYANET İLMÎ DERGİ · CİLT: 54 · SAYI: 2 · NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018 44 kitabının sonraki sayfalarında ezelîliğini kendinden alan İlk’in birliğini, tekliğini, bölünmezliğini ayrıntılı bir biçimde ele alıp ispatlamaya çalışır. Ona göre, âlem ezelîdir fakat kendi zatı ve cevheri bakımından değil, İlk’in ona ezelî olarak varlık vermesi dolayımıyla ezelîdir. Bu nedenle ezelînin doğası konusunda iki filozof arasında önemli bir farklılığın bulun- madığını söyleyebiliriz. Farklılık, Kindî’de “başkasından dolayı ezelî” ta- savvurunun olmamasından kaynaklanmaktadır. Yani Kindî’ye göre, nedeni olan bir şey ezelî olamaz. Dolayısıyla Tanrı’nın dışında ezelîlikle nitelen- direceğimiz başka bir varlığın bulunması mümkün değildir. Bu nedenle Kindî, zamanda bir başlangıcı ve sonu olan âlemin ezelîliği düşüncesine kesin bir biçimde ve şiddetle karşı çıkar. Kindî, Fi’l-Felsefti’l- lâ’nın birinci bölümünün ikinci kısmında, konu metafiziğe ilişkin yararlı bilgiler vermeye geldiğinde, ilk olarak Tanrı’nın ezelîliği meselesini ele alır. O, burada yaptığı açıklamalarda, ezelînin Risâ- le fî ud di’l-Eşyâi ve Rus mihâ isimli eserindeki şu tanımı nazarı dikkate almaktadır: “Yok olmayan ve varlığını sürdürmek için başkasına muhtaç olmayan. Varlığını sürdürmek için başkasına muhtaç olmayanın sebebi yoktur, sebebi olmayan ise ebedi olarak vardır/daimdir.” 24 Ezelînin benzer terimlerle Fârâbî’de de tekrarlanan bu tanımı İbn Sîna’da zorunlu varlığın tanımı olarak karşımıza çıkacaktır. Yani tanımda açıklanan anlam vâci- bu’l-vücûd (bi zatihi) olarak isimlendirilecektir: Özü gereği var olan ve varlığını sürdürmek için başkasına muhtaç olmayan varlık, zorunlu varlık- tır. Kindî’nin görüşleri çerçevesinde, ezelînin veya zorunlu varlığın kav- ramsal analizi onun hepsi de birbiriyle telazum ilişkisi içerisinde olan şu özelliklerini ortaya çıkarır: Yokluğu tasavvur edilemeyen, öncesinde asla başka bir varlık bulunmayan ve varlığını sürdürmesi başkasına bağlı olma- yan varlık. Dolayısıyla ezelî için her hangi bir nedensel belirlenim söz ko- nusu değildir. Kindî daha sonra ezelînin bir konu ve yükleme sahip olma- ması sebebiyle bir cinsinin olmadığını ve buna bağlı olarak fesada uğramayacağını akli deliller ve mantıksal çıkarımlarla ispatlamaktadır. Yine bu çerçevede o, bir cinsin altında bulunması imkânsız olan ezelînin yetkinlikler skalasının inişli çıkışlı süreçlerine kapalı olduğunu, her türlü değişim ve dönüşümden uzak bulunduğunu ifade eder. Kindî bu bağlamda, ileride Fârâbî’de de karşımıza çıkacak olan “tam” kavramını kullanır. Fârâbî, İlk’in “tam” olduğunu söyler. “Çünkü ‘tam olan’, kendi varlık tü- ründen bir varlığın kendi dışında var olması imkânsız olandır.” 25 Dolayısıy- la O’nun yetkinlik kazanması veya yetkinliğini kaybetmesi imkânsızdır. Kindî ise, “tam” olanın, kendisini üstün kılan “sabit bir hale sahip olduğu- nu”, buna karşılık noksan olanın böyle sabit bir özelliğe sahip olmadığını 24 Kindî, Tarifler Üzerine, 256. 25 Fârâbî, Kitabu Mebadii Arai Ehli’l-Medineti’l-Fazıla, 60. KİNDÎ’NİN TANRI TASAVVURU ÜZERİNE 45 ifade eder. Buna göre, ezelînin noksan olması imkânsızdır, zira kendisini üstün kılacak bir hale intikal etmek onun için söz konusu değildir. Çünkü onun kendisinden daha üstün veya daha noksan bir hale intikal etmesi ke- sinlikle imkânsızdır. “Şu halde ezelî zorunlu olarak ‘tam’dır.” Kindî’nin serilmediği bu argümantasyon sadece ezelînin doğasını açıklamayı değil, ama aynı zamanda cinsi bulunan her şeyin ve doğal olarak âlemin ezelî olamayacağını da açıklamayı amaçlar. “Cismin cinsi ve türü bulunduğuna ve ezelînin de cinsi olmadığına göre cisim ezelî değildir.” 26 Gerçek Bir ve Gerçek F il Olarak Tanrı “Bir/birlik” kavramı Kindî metafiziğinde kendisine oldukça geniş bir yer bulmaktadır. İlk Felsefe zerine’nin bu gözde kavramı Yeniplatoncu köklere sahiptir ve yerine göre saf Peripatetik gelenekten bir inhiraf anla- mını da taşımaktadır. Çünkü Aristoteles’in İlk Muharriki akıl olarak nite- lendirmesine karşın, Plotinos, Tanrı veya İlk Nedenin aklın üzerinde bu- lunduğunu ve O’nun hakkında “bir” olduğunu söylemenin ötesinde başka bir belirlemede bulunamayacağımızı düşünür. Malum olduğu üzere, Ploti- nos “Bir/Hen” kavramından hareketle bir ile çok arasındaki ilişkinin en makul biçiminin varlığın Bir’den tabii ve zorunlu olarak taşmasını, yayıl- masını öngören sudûr/emanasyon kuramını geliştirmiştir ki, bu, ul3uhiye- tin doğasını iradeye dayalı yoktan yaratma ile açıklayan Kindî’nin ilke düzeyinde kesin olarak karşı çıktığı bir görüştür. Kindî her ne kadar bazı açıklamalarında varlığın yayılması, feyz etmesi gibi Yeniplatoncu çağrı- şımları olan bazı kavramları kullanmış olsa da, onun sisteminin varlığın Tanrı’dan taşması düşüncesine tahammülü yoktur. Kindî’nin Yeniplatoncu geleneğin negatif teolojisini izleyerek Tanrının cins, tür, fasıl, hassa ve ge- nel araz gibi insan zihninin eşya hakkında oluşturduğu ve her biri zorunlu olarak çokluk ifade eden kategorilerden hiç birisine konu olamayacağını detaylı bir şekilde anlatması, nihai planda her şeyden farklı olan ve her bakımdan “bir” olan Tanrı’nın âlemi zaman içinde yoktan yarattığı düşün- cesine hizmet amacı taşımaktadır. Fârâbî, el-Medînetü’l-Fâzıla’nın, Tanrı’nın veya kendi özel tabiriyle İlk’in varlığı ve birliğinin incelendiği ilk bahislerinde Kindî’de detaylandı- rılmış olarak karşımıza çıkan görüşleri şu şekilde ihtisar etmektedir: Şayet İlk, cevheri bakımından bölünmez ise, bu durumda O’nu kendi dışındaki mevcutlardan ayıran varlığının, kendisi ile kendi zatında var olduğu varlıktan başka olması mümkün değildir. Bundan dolayı, O’nun kendi dışındaki şeylerden ayrı olması, zatı ile aynı olan bir birlik/vahdet sayesindedir. 26 Kindî, “İlk Felsefe Üzerine”, 164; Bkz. Mahmut Kaya, Kindî ve Felsefesi, (Kindî, Felsefi Risaleler, İstanbul 2015” içinde) 68, Yüklə 4,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|