Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication

KİNDÎ METAFİZİĞİ
61
cins, tür, fasıl, hâssa, genel araz, bütün, toplam, parça, kısım ve fert yük-
lemlerinin tamamında birlik, bulunduğu nesnenin hakikatine eklenen bir-
liktir ve zorunlu olarak bir başkasından gelir. Başkasından gelen birlik ise
şeyde bir ilişen olarak bulunacağından mutlaka bir “eser” yani malul ola-
caktır ve bir müessire veya illete ihtiyaç duyacaktır. Şayet bu başkası veya
birliğin nedeni de bölünme ve terkip nedeniyle hakiki birliğe sahip değilse
dışta tahakkuk etmiş nesneler hakkında sonsuza kadar giden bir teselsüle
düşmüş  oluruz.  Dışta  bulunan  nesnelerde  sonsuza  dek  giden  teselsül  ise
geçersizdir, zira bu, hiçbir şeyin var olmamasını gerektirir. O halde bütün
nesnelerin bir ilk illeti vardır. Bu illet ile söz konusu şeyler arasında hiçbir
yönden ortaklık bulunamaz, aksine illet, daha yüce, daha şerefli ve daha
önce olmalıdır. Bu illet, yalnızca birdir ve hiçbir yönden çokluk barındır-
maz. Bu bakımdan herhangi bir birliğin malulü olmayan gerçek bir “bir”
vardır. Bu bir, saf birlikten ibarettir veya hakikati birliğin ta kendisidir.
16
 
İşte Kindî’ye göre metafiziğin konusu bu ilk ve gerçek Bir’dir. Başka bir
ifadeyle Metafizik birliği konu edinir ve birlik türlerini tahlil etmeyi ve bu
türler ile nihaî birlik arasındaki ilişkiyi açıklamayı amaçlar. Bu nihaî bir,
bütün nesneleri yaratan Tanrı olduğuna göre Kindî’ye göre metafiziğin ko-
nusu Tanrı’dır ve metafizikçi filozof, Tanrı’nın varlığına ve rububiyet ile
vahdaniyet (rablık ve birlik) bilgisine vakıf olan kimsedir. Bu anlamıyla
metafizik, Bir’in ve birliğin bilgisi olarak özetlenebilir.
. Hareket ve Hud sun Bilgisi Olarak Metafizik
Kindî’ye göre hareketli nesneler, kadîm olan ve harekete muhtaç olma-
yan bir ilkeye dayanmalıdır. Hareket, hareket eden nesnenin sonlu ve hâdis
olduğunu gösterir. Zira hareket mekânda, nicelikte, nitelikte veya cevherde
olabilen değişimi ifade eder. Bu bağlamda bir mekândan diğerine intikal,
konum değiştirme, büyüme ve küçülme, artma ve eksilme, hal değiştirme,
oluş ve bozuluş şeklindeki hareket türleri cismin halleridir. Cismin halleri
ise Kindî’ye göre onun varlığının müddetini ifade eder. Zira cisim, bütün
hallerinden arınmış olarak var olamaz. Dolayısıyla hareketsiz bir cisimden
bahsetmek, var olmayan bir cisimden bahsetmek demektir. Bu takdirde de-
ğişim türlerinin tamamını ifade eden bir kavram olarak hareket, cismin var-
lığının müddetidir. Bu müddeti saydığımızda cismin bilfiil bulunuş süresini
de belirlemiş oluruz. Zaman denilen şey ise tam olarak hareketin miktarıdır.
Bu bağlamda hareketin varlığı zamanın varlığını ve hareketin yokluğu za-
manın  yokluğunu  gerektirir.
17
 Şu  halde  zaman  hareketi,  hareket  de  cismi
önceleyemediği gibi zamansız bir hareket, hareketsiz bir cisim olamaz.
18
  
16 
Kindî, “Fi’l-felsefeti’l-ûlâ”, 160.
17 
Kindî, “Fi’l-felsefeti’l-ûlâ”, 138.
18 
Kindî, “Fi’l-felsefeti’l-ûlâ”, 139-40.

---

DİYANET İLMÎ DERGİ  
· 
 CİLT: 54  
· 
 SAYI: 2  
· 
 NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018
62
Cismin müddeti sayılabilir olduğuna göre cisim sonlu demektir. Cismin
sonlu oluşu, onun hali olarak düşünülebilecek hareketin ve bu hareketin
miktarı olan zamanın sonlu olmasını gerektirir. Zira sonluya yüklem olan
şeyler de sonlu olacağına göre cisme yüklem olan bütün kategoriler sonlu-
dur. Pekâlâ, ezelde ebede var olan, dolayısıyla başlangıcı bulunmayan ve
sonu  da  gelmeyecek  bir  hareket,  dolayısıyla  da  cisim  düşünülemez  mi 
Kindî’ye göre cisimlerin oluşturduğu bütüne vehimde daima ilave yapmak
mümkündür ve bu imkânın herhangi bir sonu da yoktur. Yani biz söz konu-
su bütünün daima daha büyüğünü veya daha küçüğünü düşünebiliriz. Bir
şeyin daha büyük veya daha küçüğü kabul etmesi ise hem cisimler dünya-
sına ait bütünün hem de o bütüne yüklem olan her şeyin sonlu olduğunu
gösterir. Evet, kuvve halinde bir sonsuzluktan bahsetmek mümkündür. Fa-
kat bilkuvve sonsuz olan her şey, sadece sonsuz olarak bilkuvvedir, dolayı-
sıyla da bilfiil sonlu olmak zorundadır.
19
Dolayısıyla sonsuzluk ancak bir
imkân olarak vardır. Diğer deyişle bilkuvve olandan başkasında sonsuzluk
bulunamayacağından kuvve halinin kendisi sonsuzdur.
20
O halde bifiil olan
bir cisim ve miktar yahut nicelikli ve nicelik sonsuz olamaz. Kindî bütün
bu tahlillerden metafizik düşüncesinin temelini oluşturan hayati bir sonuca
ulaşır:
Şu halde ezelî bir cismin olması imkânsızdır. Öyleyse cisim
zorunlu olarak muhdestir. Muhdes ise bir muhdisin muhdesi-
dir. Zira muhdis ve muhdes, görelilerdendir. Buna göre zo-
runlu olarak bütün muhdeslerin yokluktan çıkaran bir muhdi-
si vardır. Muhdis ise ya bir ya da çoktur. Çok olması halinde
mürekkeptirler zira onların hepsinin ortak bir hali vardır yani
onların tamamı faildir. Onları kuşatan, tek bir şeydir ve onlar
birbirlerinden bir durumla ayrışırlar. Dolayısıyla çok olmala-
rı halinde onlarda pek çok fasıl vardır ve onlar, hepsini kuşa-
tan şey ile her birinin kendisine özgü durumdan birleşiktirler.
Birleşik şeylerin ise bir birleştireni vardır. Çünkü birleşen ve
birleştiren  görelidir.  Öyleyse  fâilin  bir  fâili  olması  gerekir.
Şayet bu fâil tekse ilk fâil demektir. Şayet fâil birden çoksa ve
çokluğun fâili de daima çoksa bu, sonsuza dek gider. Bu tak-
dirde  bilfiil  bir  şey  başlangıcında  sonsuz  olur.  Oysa  bunun
yanlışlığı açıklanmıştı. Dolayısıyla fâilin fâili yok demektir.
Öyleyse  fâil  çok  değil,  bilakis  kesinlikle  birdir.  İşte  o  fâil,
mülhitlerin nitelemelerinden münezzeh ve yücedir, yarattık-
larına benzemez, zira bütün yaratıklarda çokluk vardır ama
19 
Kindî, “Fi’l-felsefeti’l-ûlâ”, 137.
20 
Bkz.  Kindî,  “Fî  vahdâniyyetillah  ve  tenâhî  cirmi’l-âlem”,  Kindî   Felsefî  Risâleler 
içinde (İstanbul: Küre Yayınları, 2014), 202-202.

---