Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication
Yüklə 4,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
KİNDÎ VE ANTİK YUNAN FELSEFE GELENEĞİ 71 Helenizm savunusu gibidir. Burada Yunanca düşüncenin hoş karşılanması gerektiği belirtilmektedir; çünkü ona göre hakikate dair araştırma büyük oranda, geçmişte hakikate ulaşanlar tarafından desteklenmiş olmalıdır. Kindî bu düşüncesini doğrudan doğruya Aristoteles’e atıfta bulunularak desteklemektedir: “Bize gerçeğe dair bir şey getirenler de dâhil olmak üze- re onların atalarına da teşekkür etmeliyiz. Çünkü onlar sonrakilerin varlık sebebi, sonrakiler de bizim gerçeğe ulaşmamızın vesilesidirler.” 11 Buradaki ifadesinden anlaşılacağı gibi Kindî en başından Antik Yunan geleneğinden gelen felsefî mirasa sahip çıkmaktadır. Kindî’nin felsefî geleneğe sahip çıkması kendisinden sonraki felsefe geleneğini de etkilemiş olmalıdır. Ni- tekim bu tutum, sonraki filozofların Aristoteles’i okuyuş tarzı üzerinde de oldukça etkili olmuş görünüyor. Aynı tutumun bir devamı olarak İbn Sînâ, Fârâbî’yi okumanın kendisini Aristoteles’in Metafizik’ini yanlış anlamak- tan kurtardığını söyleyecektir. 12 Kindî’nin metafiziğinin konusunun Tanrı olduğu İlk Felsefe Üzerine adlı eserinden kolayca anlaşılır. Burada görüleceği üzere Tanrı İlk Sebep (el- ılletu’l- lâ) olarak adlandırılmaktadır. Zaten ‘ilk felsefe’ ile kastedilen şey de ‘İlk Gerçek’ olan Tanrı hakkındaki bilgidir. 13 Bu bilgi felsefenin geriye kalan tüm disiplinlerini kuşatmış bulunmaktadır. 14 Kindî’nin devral- dığı felsefenin etkisiyle Tanrı’yı ‘İlk Sebep’ olarak adlandırması Antik Yu- nan felsefe geleneğine mesafeli yaklaşan ardılları nezdinde eleştiri konusu olmuştur. 15 Bununla birlikte Tanrı değişmeyen ve hep aynı kalan olduğuna nün birinci kısmını oluşturur. Bkz. Fi’l-Felsefeti’l- lâ, 99-110; Ayrıca bkz. Adam- son, Peter Peter A. Pormann, The Philosophical orks of al-Kindi (O ford: O ford University Press, 2012), (Giriş Kısmı, XX ve XXİ sayfalar). 11 Kindî, Fi’l-Felsefeti’l- lâ, 100. 12 İbn Sînâ’nın kaleme aldığı otobiyografisinde yukarıda sözü edilen tutumu ifade eden kısım oldukça dikkat çekicidir: “Mâ bâ de’t-tabî a (Aristoteles’in Metafizik’i kaste- dilmektedir) kitabını okudum. Kitaptakilerden bir şey anlamadığım gibi, yazarın maksadını da tam anlayabilmiş değildim. Bunun üzerine kitabı kırk defa okudum ve adeta ezberledim. Buna rağmen ne kitabı ne de maksadını anladım. Bunun üzerine anlamaktan ümidimi kestim ve dedim ki: ‘bu kitabı anlamak mümkün değildir.’ Son- ra bir gün ikindi vakti kitapçılara gittim. Tellal elinde satmaya çalıştığı bir kitapla geldi. Bana ‘Bu kitabı satın al, sahibinin paraya ihtiyacı var, fiyatı da ucuz, sana üç dirheme satarım.’ dedi. Kitabı satın aldım, bir de baktım ki Ebû Nasr el-Fârâbî’nin, Mâ bâ de’t-tabî a kitabının amaçlarına dair eseri. Eve döndüm ve hemen okumaya başladım. Okudukça söz konusu kitabın maksadını anlayıverdim. Çünkü o kitabı ez- berime almıştım. Buna çok sevindim ve ertesi gün Allah’a şükür olsun diye fakirlere pek çok sadaka dağıttım.” İbn Sînâ, Risâleler, Notlar ve çev. A. Açıkgenç-M. H. Kırbaşoğlu (Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2004), 13-14. 13 Kindî, Fî’l-Felsefeti’l- lâ, 100-101. Kindî burada ayrıca gerçek filozofun ‘İlk Ger- çek’ olarak addettiği Tanrı hakkındaki bilgisinin kuşatıcı olması gerektiğine inanır. 14 Bkz. aynı yer. 15 Kindî’nin tutumuna karşı en katı eleştiri İbn Hazm tarafından yapılmıştır. Ardılları DİYANET İLMÎ DERGİ · CİLT: 54 · SAYI: 2 · NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018 72 göre metafiziğin konusu da değişmeyenin ilmi olmalıdır. Kindî’ye göre bir şey kendisinin sebebi olamaz; değişmenin sebebi değişme, değişenin sebe- bi de değişen olamaz. Bu nedenle metafizik bilgi, değişmeyenin bilgisidir. 16 Her ne kadar Kindî’nin, metafiziğe dair İlk Felsefe zerine’de Aristote- les’e yakın durduğu düşünülse de yukarıda söylenilenin aksine iki ana un- surda ondan ayrıldığı görülür. 17 Bu unsurlardan ilki âlemin kıdemine dair- dir. Kindî temelde âlemin kıdemine dair Aristoteles ve onun görüşünü benimseyenlere karşı âlemin yaratılmışlığı fikrini savunur. Bu konuda öne sürdüğü tez büyük oranda Philoponus’un Aristotelesçi teze yönelttiği iti- razlarla paralellik gösterir. 18 Philoponus’un temel tezleri ve bu konuda öne sürdüğü deliller, yaratmaya dayanır; buna göre âlem ezelî olamayacağı gibi zamanın ve hareketin de bir başlangıcı olmalıdır. 19 Görüldüğü üzere Kindî açısından yaratma fikri iki boyutuyla ele alınmaktadır. Bunlardan ilki âle- min sonluluğu ve buna bağlı olarak ezelî kavramının âlemin bir başlangıcı olmadığı düşüncesi ile örtüşmediği, ikincisi ise zaman ve hareketin âlemin oluşuna bağlı olarak sonlu olduğudur. 20 Bu bağlamda Kindî, Philoponusçu tezler üzerinden ilerleyerek ve kendisinden sonra Arapça konuşan dünyada gelişecek olan âlemin kıdemi ve ezelî yaratma fikrini benimseyen başta Fârâbî ve İbn Sînâ olmak üzere Aristotelesçi düşünceden ayrılmaktadır. İlk Felsefe zerine’nin Aristotelesçi çizgiden ayrışan ikinci unsuru ise birlik (vahdet hakkındaki tartışmadır. Kindî’ye göre, yaratılmış olan âlem- deki her şey, hem birlik hem de çokluk özelliği taşır. 21 Örneğin, parçaları olan şeyler hem çoktur hem de birdir. Çünkü parçalar hem çok sayıdadır hem de bu parçalar bir bütün oluşturmaktadır. Daha doğrusu yaratılmış şeyler, “özü itibariyle bir olan” bir birlik kaynağına sahiptir ki, Kindî bu- nunla tam anlamıyla bir olmayı ve hiçbir şekilde çokluk içermemeyi kaste- Fârâbî ve İbn Sînâ tarafından kabul gören Tanrı’nın ‘İlk Sebep’ olarak adlandırılması M. Kaya’nın belirttiğine göre er-Red ale’l-Kindî el-feyles f adlı risâlede İbn Hazm tarafından sert bir şekilde eleştirilir. Bu konuda bkz. M. Kaya, (Kindî, Felsefî Risâle- ler), (İstanbul: İz Yayıncılık, 1994), 2. 16 Kindî, Fi’l-Felsefeti’l- lâ, 111-2. 17 Adamson, “Kindî ve Yunanca Felsefe Geleneğinin Kabulü”, 38. 18 ohn Philoponus, âlemin kıdemine karşı yaratılmışlığını savunur. Bu konuda hem Aristoteles’e karşı hem de Proclus’a karşı ayrı ayrı reddiyeler yazar. Bu reddiyelerin esası âlemin kıdemine dair öne sürülen bütün delillerin tek tek çürütülmesine dayan- maktadır. Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Philoponus, A ainst Proclus n The Eternity f The orld, çev. Michael Share ( ondon: Duckworth, 2004). 19 Philoponus’un âlemin kıdemine dair Proclus’a yönelttiği itiraz için bkz. A ainst Proclus n The Eternity f The orld, (1-5. Kitaplar), 20-32; Yaratma fikri için bkz. 52-78; Ayrıca bkz. (6-8. Kitaplar), 17-86); Zaman ve harekete dair bkz. 87-89. 20 Kindî, Fi’l-Felsefeti’l- lâ, 116-119. 21 Bu kanaat için ayrıca bkz. Ivry, Al-Kindi’s Metaphysics, 15. Yüklə 4,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|