Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication
Yüklə 4,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
KİNDÎ’NİN DÜȘÜNCE SİSTEMİNDE MÜZİKAL SESLERLE ÂLEMDEKİ DÜZEN ARASINDAKİ İLİȘKİ 101 karakterinin belirlenmesinde ve birtakım davranışlara yatkın olmasını sağ- lamaları bakımından ahlâk felsefesinin ilgi alanına da girmektedir. 69 Buna göre zîr, dört hılttan safraya, mesnâ, kana, mesles, sevdaya (karasafra), bam teli de balgama karşılıktır. Ahlâkî huylar ile udun dört telini karşılaş- tıran Kindî’ye göre, zîr telinin oluşturduğu davranış cesaret, cesaretin tabi- atı da sahiplenme, iyilik ve cömertliktir. Mesnânın tabiatı akıl, aklın tabiatı da sevinç, lezzet, aşk ve güzel ahlâktır (hüsnü’l-hulk). Mesles telinin tabi- atı ise korkaklıktır ve aşağılık, cimrilik ve pişmanlık da korkaklığın tabia- tındandır. Bam telinin tabiatı da hilmdir. Hilmin tabiatı ise bazen sevinç, bazen hüzündür, bazen de hastalıktır. Bununla birlikte bu dört telin her biri, yine insan ömrünün dörtte biriyle, mevsimlerin her biriyle, gezegenlerin dört yönünden biriyle ilişkilidir. 70 Görüldüğü üzere Kindî, mûsikî ile insanın hem maddî hem de rûhî yapı- sı arasındaki ilişkiyi değerlendirmekte ve mûsikînin insan ruhu ve bedeni üzerindeki etkisini ispatlamaya çalışmaktadır. Nitekim Risâle fî Eczâ’da filozof, udun dört telinin hareketi ile insan nefsinin fiilleri arasındaki ilişki- yi değerlendirmektedir. Burada udun dört telinin hareketleriyle ortaya çı- kan ahenkli ve birbirinden farklı seslerin insan ruhunda hangi duyguyu canlandırdığı üzerinde durmakta ve ritimlerin insan ruhundaki etkilerinden hareketle tıp ilmi ile mûsikî ilmi arasındaki ilişkiden söz etmektedir. 71 Çünkü yukarıda da ifade edildiği gibi insanın maddî yapısında sahip olduğu ahlât-ı erba‘a, insanın birtakım duygu ve vesveselere yatkın olmasına im- kân vermektedir. Tıb ilminin araştırma konusu olan ahlât-ı erba‘a, duyusal yönüyle ilişkili olmasından dolayı insanın, mûsikî nağmelerinden etkilen- mesine ve bazı duygularını kontrol altına almasına imkân sağlamaktadır. Kindî’nin tıp ilmi ile mûsikî arasındaki ilişkiden hareketle mûsikînin insan ruhu üzerindeki etkisiyle ilgili düşüncesi Platon’un benzer konudaki gö- me veya değiştirilme işleminin eksikliğinden dolayı ortaya çıkar ve emilmeye uygun olmadığından vücut onları dışarı atar. Hıltlarla ilgili daha geniş bilgi için bk. İbn Sînâ, el-Kân n fi’t-Tıb, trc. Esin Kahy, (Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2009), I:23-34. 69 Hıltların toplumsal ve siyaset felsefesi ile ilgili kısmı için bk. Kemal Sözen, “Kâtip Çelebi’nin Devlet Görüşü ve Osmanlı Türk Düşüncesindeki Etkileri”, Süleyman De- mirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1, sy. 22 (2009): 32-33. 70 Kindî, “Risâle fî Eczâ Hubriyye fi’l-Mûsîka”, Müellefâtü’l-Kindi el-m sikiyye için- de, nşr. Zekeriyya Yusuf (Bağdad: Matbuatu Mecmai’l-İmi’l-Iraki, 1962), 100-104; Kindî, “Kitâbü’l-Musavvitâti’l-veteriyye min zâti’l-veteri’l-vâhid ilâ zâti’l-aşre- ti’l-evtâr”, 75-78; krş. İhvân-ı Safâ, Resâil, I, nşr. Aref Tamer (Beyrut 1990), 216- 217. 71 Kindî, “Risâle fî Eczâ Hubriyye fi’l-Mûsîka”, 102-103; Kindî’nin müzikal seslerle tıp arasında kurmuş olduğu ilişki, pratikteki uygulamalarda da görülmektedir. Nite- kim tedavi amaçlı olarak Ortaçağ Avrupası’nda, hatta günümüzde hastanelerde kul- lanılmaktadır. Turabi, “Ya‘kûb b. İshâk el-Kindî’nin Mûsikî Düşüncesi”, 638. DİYANET İLMÎ DERGİ · CİLT: 54 · SAYI: 2 · NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018 102 rüşlerini hatırlatmaktadır. Çünkü Platon, Devlet adlı eserlerinde hem bede- nin hem de ruhun eğitiminin önemini vurgulamakta ve mûsikînin insan ruhunun eğitimindeki rolüne değinmekte, öfke duygusunu ölçü ve düzenle gevşetmesi ve yatıştırması gibi, insanın duygularını itidal noktasında tut- masındaki etkilerini övmektedir. 72 Kindî, Risâle fî Eczâ’da ritim unsurlarını sekiz tane olarak sıralar. Bun- lar ise sakîl evvel, sakîl sânî, mâhmûrî, hafif sakîl, hafif hafif, remel, hafif remel ve herectir. 73 Vuruşların kuvvetli, yarı kuvvetli ve zayıf zamanlarına göre sıralanmasını ifade eden sekiz ritim unsurunu, Kindî’nin eserinde de- taylı bir şekilde ele aldığı görülmektedir. Zikredilen bu sekiz ritim unsuru- nun, sesin ahenkli bir şekilde işitilebilmesi için belli bir şekil sırasıyla ve birtakım kalıplar içinde oluşması oldukça önemlidir. Hatta mûsikînin gü- nün hangi zamanında hangi ritimle icra edeceği bile büyük önem arzet- mektedir. Mesela, sabah, akşam, öğle, gece yarısı gibi zamanların başlan- gıçlarında iyilik ve cömertlikle ilgili usuller kullanılır ki, bunlar, sakîl evvel ve sakîl sânîdir. Zamanın ortasında ve insanın kendisini güçlü hissettiği anlarda ise atılganlık ve yiğitlik ile ilgili olabilecek ritimler uygulanır. Bun- lar da mâhmûrî ve ona benzeyenlerdir. Zamanın sonlarında ve insanın se- vinçli olduğu anlarda da sevinçli ve coşturucu usuller kullanılır. Burada kullanılan ritimler de hezecler, remeller ve hafif olanlardır. Uyku halinde ise şecevî ritimler icra edilir. Burada ise uzun sakîl ve ona benzeyen ritim- ler kullanılır. 74 İhvân-ı Safâ da Kindî’nin değindiği sekiz ritim unsuru ile âlemdeki varlıkların sekiz yönü arasında bir bağlantı kurar. Onlara göre âlemde bu- lunan varlıklar sekiz yönlüdür ve benzer şekilde mûsikîdeki kanunlar da sekizdir. Mesela, unsurlar, nemli sıcak, kuru soğuk, nemli soğuk, kuru so- ğuk gibi sekiz yönlüdür. Bu aynı zamanda kevn ve fesâd âlemindeki tabiî varlıkların da aslıdır. İhvân, burada sekiz sayısının bir başka özelliği olarak yıldızların gezegende sekiz özel yere benzediğini söylemektedir. Bunların neticesinde de İhvân, gezegen küreleri ile yeryüzü arasında matematiğe dayanan müziksel bir oran olduğu sonucuna ulaşmışlardır. 75 Yine ilk İslâm filozofu Kindî’nin udun dört telini tabiattaki dörtlüklerle ilişkilendirmesi, benzer şekilde İhvân-ı Safâ’nın düşünce sisteminde de görülmektedir. Ni- tekim İhvân-ı Safâ, Resâil’de kevn ve fesâd âleminde bulunan tabiî eşyanın çoğunun dörtlü olmasını zorunlu kılan sebepleriyle ve hatta bazılarının zıt- larıyla birlikte mükemmel bir düzende var olmasını Tanrı’nın hikmetinin gereği olduğunu ifade etmektedir. Onlara göre tabiattaki eşyada bulunan en 72 Platon, Devlet, 119, 442 a . 73 Kindî, “Risâle fî Eczâ Hubriyye fi’l-Mûsîka”, 97. 74 Kindî, “Risâle fî Eczâ Hubriyye fi’l-Mûsîka”, 99-100. 75 İhvân-ı Safâ, Resâil, I: 219. Yüklə 4,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|