Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication
Yüklə 4,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
KİNDÎ’DE NEFS, BEDEN VE KÖTÜLÜK 119 haliyle varlığın bilgisine ve hakikatin derinliklerine ulaşması mümkün de- ğildir. Onun, hakikatin derinliklerine, varlığın bilgisine ve bilgi formlarına ulaşması, yani cehaletten kurtulması, evvela kendini kirleten unsurlardan temizlenmesini ve arınmasını gerekli kılmaktadır. kinci Mukayese Bu yorumların dışında, “Risale fi’n-Nefs Nefs ak- kında Risale” bağlamında farklı bir değerlendirmeyi şöyle yapmamız mümkündür: Risalenin giriş kısmında Kindî’nin kendi düşüncelerini irat ettiği özgün değerlendirmelerinde nefs; cismani olmayan, basit, cevheri yönüyle ilahi bir varlık olarak bedenin etkisinde olan öfke ve diğer olum- suz güçlere engel olmakta ve bu çerçevede olumsuz güçler ile nefs arasında ontolojik bir bağ bulunmamaktadır. Burada tanımlanan nefs’in basit, ilahi ve ruhani olması ve öfke gücüyle ontolojik bir bağının bulunmaması 20 bu nefs’in külli boyutta bir nefs olduğunu göstermektedir. Platon üzerinden yapılan açıklamalarda ise, nefs, “akli nefs” olarak öfke ve şehvet güçleri karşısında rasyonel boyutuyla ön plana çıkmakta, söz konusu “akli nefs” ile olumsuz güçler olan gadabi ve şehevi güçler arasında literal boyutta ontolojik bir yakınlaşma görünmektedir. Bu pasaj itibariyle, kadim felsefi geleneğin izinde insani düzeyde nefs bölünmekte, cüz’ileşmekte ve kendi içerisinde kısımlara ayrılmaktadır. Artık, kuvvelerden bir kuvve olan ve melek ile sembolize edilen “akli nefs”, ilahi ve ruhani olanın insandaki yansıması olarak domuz ve köpek ile sembolize edilen ve kişiyi kötülüğe sevk eden şehevi ve gadabi güçlerin olumsuz tutum ve davranışlarına karşı engelleyici bir vazife üstlenmektedir. Burada, Kindî’nin ilk pasajdaki kendi değerlendirmelerinden farklı olan husus, şehevi ve gadabi kuvvelerinin yani arzu ve öfke güçlerinin bedene değil, insana ait nefs’in bir unsuru olarak vurgulanmasıdır. Dolayısıyla her iki açıklama muvacehesinde, öfke ve şehvet güçleri, -ilk pasajda- bedene nispetleriyle nefs’in irrasyonelliğinden ziyade içinde bulundukları maddi varlığın, yani bedenin irrasyonelliğe sevk eden yönüne işaret ederken, Pla- ton üzerinden yapılan açıklamalarda, bu durum, nefs’e eğilim göstermekte, öfke ve şehevi güçleri bir anlamda nefs’in irrasyonelliğine vurgu yapan bir üslupta ortaya konmaktadır. Buna göre, birinci pasajdaki “nefs” ontolojik açıdan “en-nefs” olarak nefs’in külli olarak bizatihi kendisini ifade eder- ken, Platon üzerinden yapılan değerlendirmelerde, insan bedeni üzerinde etkili olan olumlu ve olumsuz kuvveler üzerinden nefs’in cüz’îlik boyutu ön plana çıkmaktadır. Pisagor üzerinden yapılan açıklamalarda ise, ilk pa- sajdaki nefs’in değil, Platon üzerinden yapılan açıklamalardaki cüz’i olan “akli nefs’in” kirlenmesine, dolayısıyla safiyetini kaybetmesine vurgu ya- pılmaktadır. 20 Daha önce belirtildiği gibi Kindî’ye göre “Engel olan engel olunandan başkadır. Ay- rıca bir şey kendisine zıt olamaz.” Kindî, Felsefi Risâleler, 243. DİYANET İLMÎ DERGİ · CİLT: 54 · SAYI: 2 · NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018 120 çüncü Mukayese Kindî, hem “Risale fi’n-Nefs Nefs akkında Risa- le” hem de diğer risalelerinde “akli nefs”e vurgu yaparken “akli olmayan nefs”e yani irrasyonel nefs’e hiç vurgu yapmamıştır. Bu önemlidir ve dik- kat çekicidir. Vurgulandığı gibi, birinci pasajdaki “nefs”, ontolojik açıdan rasyonel olması itibariyle nefs ile ilişkilidir. Bu nefs’in beden ile bir ilişki- si yoktur. 21 Çünkü Kindî’ye göre, nefs, külli boyutuyla basittir, yetKindîr, cevheri itibariyle ilahi ve ruhanidir. O, öfke ve arzu güçlerinden bütünüyle farklı bir konumda ve katmanda bulunmaktadır. Dolayısıyla basit, yetkin ve ilahi ve ruhani niteliklerine sahip olan nefs’in, insanın olumsuz tutum ve davranışlarından dolayı “gayr-ı akli” yahut “irrasyonel” olması mümkün değildir. O, aklidir; ancak üzeri kirlenmiş ve pas tutmuştur. Bu kir ve pas- lardan temizlendiğinde tekrar asli ve akli niteliği ile temayüz edecek, “gö- rünür” hale gelecektir. Zira “akli nefs”, öfke ve şehevi güçlerin kirletme- siyle bütün tahir özelliğini kaybetmiş ve “görünmez” hale gelmiştir. Ancak bu “görünmezlik”, onu asla irrasyonaliteye dönüşmemiştir. Bu çerçevede, Kindî’nin nefs nazariyesine bütüncül olarak bakıldığında, onda irrasyona- liteye karşılık gelen bir nefs anlayışının olmadığı görülmektedir. Bu ba- kımdan Kindî’de, “akli nefs”teki “aklilik” bir “sıfat” olmaktan ziyade nefs’in bizatihi kendisini ifade eden bir “isim” mesabesindedir. Çünkü sıfat olması durumunda “akli nefs”in karşılığında “gayr-ı akli” bir nefs’in bu- lunması gerekirdi. Bu ise, Kindî’nin nefs nazariyesine aykırıdır. Dolayısıyla Kindî’nin Pisagor üzerinden yaptığı değerlendirmelerde, “akli nefs”in bedenin etkisinde kalması sebebiyle, bütünüyle tabii, arınmış olması ve arındırıcı özelliğini yitirmesi, -bir bakıma- bizatihi kendisinin tezkiyeye ihtiyaç duyduğuna, güç ve istidat açısından rasyonalitesinin zaa- fa uğradığına ve üzerinin bedensel güçlerin olumsuz etkileriyle örtüldüğü- ne işaret etse de bu durum, ontolojik statü açısından onun aklilik boyutuna asla halel getirmemektedir. Bu nedenle nefs’in basit, değerli, yetkin ve cev- heri bakımından ilahi olması itibariyle külli boyutta kötü veya kötülükle bir ilişkisi bulunmamaktadır. Ancak nefs, bedenle olan temasında, bedenin etkisinde kalarak öfke ve şehevi güçler gibi olumsuz güçlerin yönlendir- mesiyle cüz’i boyutta zarar görmekte, üzeri örtülüp “görünmez” hale gel- mektedir. Bu bakımdan Kindî’ye göre, gerçek temizlik, nefs temizliğidir beden temizliği değildir. O halde, nefs ihmal edilmemeli, insana kötülük yaptırarak onu hayvanlaştıran şehevi arzulardan uzak durmak suretiyle arındırılmalıdır. 22 rdüncü Mukayese Şimdi buradan çıkıp başka bir alana geçmemiz mümkündür. Kindî’ye göre, nefs’i ihmal etmemek gerekiyor ise, yapılması gereken şey, şehevi arzu ve isteklerden uzak durmaktır. Ancak insani dü- 21 Zira ismi üzerinde aklilik rasyonalite ile ilişkilidir. 22 Kindî, Felsefi Risâleler, 245. Yüklə 4,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|