Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication

DİYANET İLMÎ DERGİ  
· 
 CİLT: 54  
· 
 SAYI: 2  
· 
 NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018
204
Giriș
*
.  bd
K
indî, âlemin mükemmelliğini öncelikle
İbdâ’  kavramı  çerçevesinde  temellen-
dirmektedir.  İbdâ’,
isânü’l-Arab’ta
“İbtida’” bu kökten türetilmiş olup “enşee” anla-
mında  kullanılmaktadır.  Bu  manada  “Ebdea  eş-
şey’ü” demek, misalî bir şeyin icat edilip varlığa
getirilmesi  demektir. Allah’ın  isimlerinden  birisi
olan  edî’ ise “   klerin ve yerin  aratıcısı’dır 
edî’ ”  şeklinde  Kur’ân’ı  Kerim’de  geçmekte-
dir.
1
 Bu  manada  feîl  vezninde  ve  fail  anlamında
olan  Bedî’  sıfatı,  Allah’ın  daha  önceden  örneği
olmayan bir şeyi var etmesidir.
2
 
Filozoflara  göre  ise,  İbdâ’nın  farklı  anlamları
bulunmaktadır. Bunlar:
i. Bir şeyi bir şeyden tesis etmek.
ii. Bir şeyi olmayan bir şeyden icat etmek.
iii. Yok olmayandan bir şeyi var etmek.
iv. Daimi İbdâ’dır.”
3
 
Bu  anlamları  ayrıntılarıyla  ele  alırsak;  birinci
anlamda İbdâ’, bir şeyi başka bir şeyden icat et-
mek veya mevcut olan şeyleri bir araya getirmek
suretiyle yeni bir eser meydana getirmektir. İnsan-
ların ilmî, fennî ve edebî alanlarda ürünler ortaya
koyması  buna  örnek  verilebilir.  Fakat  bu  mana,
Kindî’nin İbdâ’dan kastettiği mana değildir. İkin-
ci  anlamda  İbdâ’,  yokluktan  varlığa  getirmek
veya kuvveden fiile çıkarmaktır. Bundan maksat,
ilahî fiillerdir. Yani, Yaratıcı’nın maddi ve zaman-
sal  olarak  öncesi  olmadan  bir  şeyden  başka  bir
şeyin  varlığını  ortaya  çıkarmasıdır.  Üçüncü  an-
*
  Alemin Mükemmelliği ve Mükemmel Alem  adlı tez-
den üretilmiştir.
1 
Bakara 2/117.
2 
İbn  Manzur,  isanü’l-arab  (Kahire:  Daru’l-Maarif,
1984),  213-229;  Dil  bilimci  Cemil  Sıleyba  İbdâ’yı
lügatte  “Önceki  bir  örneği  olmadan  ihdas  etmek,  var
etmektir.”  şeklinde  açıklamaktadır  (Cemil  Sıleyba,  el-
Mu’cemu’l-felsefi  (Beyrut:  Daru’l-Kitabi’l- ubnânî,
1982), 1: 31-32).
3 
Sıleyba, el-Mu’cemu’l-felsefi, 1: 31-32.

---

KİNDÎ’DE ÂLEMİN MÜKEMMELLİĞİ
205
lamda İbdâ’, yok iken varlığa getirilene tekabül etmektedir. Dördüncüsü
olan daimi İbdâ’ ise, Allah’ın âlemi daimi kılıp devam ettirmesidir. Bu çer-
çevede İbdâ’, ilahî inâyet, koruma ve devam ettirme anlamlarına gelmek-
tedir.
4
 
İbdâ’;  “inşa”,  “terkip”,  “telif”,  “sun’  (sa-ne-a)”,  “ihdas”,  “tekvin”  ve
“halk” manalarının üstünde, onlardan daha geniş ve daha kapsayıcı anlam-
da kullanılmaktadır. Zira sun’, terkip, telif, inşa ve halk kavramlarının hep-
sinde “daha  nceden var olan belirli bir şeyin sonradan meydana  etiril-
mesi” anlamı vardır. Bu kapsamda meydana gelen şey, daha öncesinde var
olan bir şeyden varlığa gelmekte; fakat daha önceki şeyin yaratmaya bir
etkisi  bulunmamaktadır.  Bunların  yanısıra  “tekvin”,  maddi  bir  şeyden
meydana gelmeyi ifade ederken, “ihdas”, bir şeyden zamansal olarak mey-
dana gelmeyi ifade etmektedir.”
5
Bu iki kelime açısından bakıldığında da
İbdâ’, hem tekvinden hem ihdastan daha umumi ve öncedir. Çünkü Al-
lah’ın yaratmadan önce bir maddeye ve zamana ihtiyacı yoktur.
6
Bu neden-
le Allah kendisi hakkında göklerin ve yerin  edii olarak bahsetmektedir;
fakat insanın Bedii dememektedir.
7
 
Bütün bu açıklamalardan hareketle Kindî’nin “İbdâ’” mefhumunu ilahî
fiili açıklamak üzere tercih ettiği açıklığa kavuşmuş olmaktadır. Zira İbdâ’,
yokluktan varlığa getirmeyi açıklayan yegâne kavramdır. Başka bir ifadey-
le, “Varlığın yokluktan var edilmesidir. (Te’yisu leysat an leys)”
8
Bu çerçe-
vede ilk hakiki fiili ifade eden İbdâ’nın Allah’ın dışında başka bir şey için
kullanılması uygun olmadığı gibi, O’nun yarattıklarından herhangi birinin
bu fiile iştiraki söz konusu değildir. Yani Allah, hakikatte faildir ve başka
herhangi  bir  şeyin  etkisi  olmadan  kendisi  tesir  etmektedir. Ancak  İbdâ’,
Allah’ın fiillerini ifade etmenin yanısıra mahlûkatın fiillerini ifade etmek
için de kullanılmaktadır. Bu manada İbdâ’, etkilenende etkileyenin eseri
9
  
anlamına  gelmektedir.  Ve  Kindî  etkileyen  açısından  mahlûkatı  “mecazî
fail” konumunda değerlendirmektedir.
10
Çünkü mecazî fail konumunda bu-
lunan âlemdeki varlıklar, konumlarına göre ilk fail olan Allah’ın tesirinden
etkilenmiş ve başka varlıkları etkilemişlerdir. Bu etki, ilk etkilenen varlıkta
başlamakta, son etkilenen varlıkta sona ermektedir. Kindî’nin kendi ifade-
4 
Sıleyba, el-Mu’cemu’l-felsefi, 1: 31-32
5 
Sıleyba, el-Mu’cemu’l-felsefi, 1: 32.
6 
Hatta “halk” kavramı da bir şeyin bir şeyden icat edilmesi anlamına gelmektedir.
7 
Sıleyba, el-Mu’cemu’l-felsefi, 1: 31-32.
8 
Kindî, Resailü’l-Kindî el-felsefiyye, tkk. Muhammed Abdülhadi Ebu Ride (Kahire:
Daru’l-Fikri’l-Arabi 1950), 1: 182.
9 
Eseru’l-müessiri fi muesseri fihi.
10 
Enver  Uysal,  Kindî  ve  İbn  Sina  Felsefesinin  Temel  Kavramlar  (İstanbul:  Emin
Yayınları, 2008); Başka bir deyişle, müesser olanda müessirin eseri (Eseru’l-müessiri
fi muesseri fihi).

---

DİYANET İLMÎ DERGİ  
· 
 CİLT: 54  
· 
 SAYI: 2  
· 
 NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018
206
siyle,  “bir  infialden  başka  bir  infiale  ulaşılmaktadır.”
11
 Özetle  âlem, Al-
lah’tan  hakiki  İbdâ’  ve  icat  yoluyla  varlığa  gelmiştir;  İbdâ’  ve  icat  ise,
“yoktan varlığa getirme” ile gerçekleşmiştir. Bu çerçevede Kindî’nin İbdâ’
kavramını dinî ilkeleri dikkate alarak geliştirdiği görülmektedir.
Bu durumda, Kindî nasıl filozof olarak görülebilir  Bundan önce şu hu-
susları vurgulamak gerekir. Kindî, iki türlü varlıktan söz etmektedir.
12
Bi-
rincisi, Allah, mevcut ve ezelidir. Bu açıdan Allah’ın iki temel vasfı bulun-
maktadır: İlki, Allah’ın varlığı, hakiki varlık olup, öncesi yokluk olmayan,
kâmil ve sabit; kâinattaki değişimin ve fesadın kendisine tesir etmediği her
daim var olan varlıktır. Çünkü O, cisim değildir ve yaratılmış cismani un-
surlardan hiçbir şey ona benzememektedir. Kindî’nin tabiriyle, “ ’nun in-
niyesi  varlı ı  haktır   ’nda ebediyen yokluk olmaz ve  ’nda varlık ebe-
diyen zail olmaz   , Diri’dir ve  ahid’tir   ’nda elbette  o alma ve kesret 
de olmaz ”
13
İkinci olarak, Allah’ın varlığı Zat’ındandır. Çünkü O, tüm var
olanların İlleti’dir; dolayısıyla malul olamaz. O, her şeyin failidir ve eşyayı
varlıktan icat edendir. Bu bağlamda O, “İlleti olmayan İlk İllet’tir.”, “Faili
olmayan Fail’dir.”, “Tamamlayıcısı olmayan Mütemmim’dir.”, “Var olanı
Var Eden”dir. Ve O, “Her şeyi birbirine sebep kılandır.”
14
 
kinci türden mevcut olanlar ise üç kısma ayrılır:
i. Saf madde gibi maddi mevcut.
ii. İnsan gibi maddeyle iltibası olan mevcut.
iii. Felekler ve göksel cisimler gibi ruhani mevcut.
Bunların hepsi, sonradan var olmuştur ve bunlar değişim ve yok olmayı
kabul eden özellikleriyle âlemin şeklini oluşturmaktadır.
.  lahi Sıfatlar
İlk Olan’ın (Allah’ın) sıfatlarına gelince, Kindî, sıfatlar meselesini mut-
lak  tenzih  açısından  ele  almaktadır.  Bu  sıfatlar,  selbi  (tenzihî)  ve  sübûti
(icabî) sıfatların bütününü kapsamaktadır ki zaten noksan sıfatların Allah’a
nispeti mümkün değildir.
15
Bu manada O, unsur değildir, cins değildir, nev’
değildir, şahıs değildir, akıl değildir, küll değildir, cüz değildir, cem değil-
dir, kısım değildir, çokluğu kabul etmez, mürekkep değildir, heyûlâ değil-
dir, suret sahibi değildir, kemiyet sahibi değildir, keyfiyet sahibi değildir,
makulattan  başka  bir  şeyle  sıfatlanan  değildir,  fasl  sahibi  değildir,  hassa
sahibi değildir, araz sahibi değildir, hareket ettirilen değildir ve başka bir
11 
Selman el-Budûr, el Akl ve’ l-fiil fi’l-Felsefeti’l-İslamiyye, (Amman: Darü’ş-Şuruk,
2006), 33.
12 
Kindî, Resailü’l-Kindî el-felsefiyye, 1: 78.
13 
Kindî, Resailü’l-Kindî el-felsefiyye, 1: 215.
14 
Kindî, Resailü’l-Kindî el-felsefiyye, 1: 216.
15 
Kindî, Resailü’l-Kindî el-felsefiyye, 1: 480.

---