Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication

ÖZ
Bu küçük makalede Kindî’nin posoloji ve psikofizik
bilimlerinin kurucusu olduğu ve onun E.H.Weber-G.
TH. Fechner gibi bilginlere kadar birçok Müslüman ve
batılı bilginlere olan etkisini anlattık.
Anahtar Kelimeler: Kindî, Posoloji, Psikofizik,
E.H.Weber ve G. Th. Fechner.
2018
·
 SA
YI:2 
·
 SA
YF
A 25-32
POSOLOJİ’NİN VE 
PSİKOFİZİK’İN KURUCUSU 
OLARAK EL-KİNDÎ
AL-KINDI AS THE FOUNDER 
OF POSOLOGY AND 
PSYCHOPHYSICS
ABSTRACT
In this small article, we
handled al-Kindî as the
founder of the posology
and psychophysics, and
his influence upon mus-
lim and western thinkers
incuding Weber and
Fechner.
Key words: El-Kindî,
Posology, Psychophysics,
E.H.Weber ve G. Th.
Fechner.
MEHMET BAYRAKDAR
PROF. DR. 
ANKARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAK.

---

DİYANET İLMÎ DERGİ  
· 
 CİLT: 54  
· 
 SAYI: 2  
· 
 NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018
26
Giriș
B
u makalemizde, ilk Müslüman filozof ka-
bul edilen el-Kindî’nin (796-866) bilime
olan katkılarından birisini konu edinece-
ğiz. Bu onun, makalenin başlığına da yansıtıldığı
gibi posoloji ve psikofizik bilimlerinin kurucusu
ve  E.H.  Weber  (1795-1878)  ve  G.Th.  Fechner
(1801-1887)  gibi  alanın  batılı  modern  bilim
adamlarının  öncüsü  olmasıdır.  Nitekim  Weber
Kanunu  ve  Fechner  Kanunu  veya  birlikte  We-
ber-Fechner kanunu denen kanunların basit şekli-
ni Kindî önceden vaz etmiştir. Bu konu hakkında
daha önce çok kısa olarak bazı bilgiler vermiştik
1
; 
şimdi  bu  özel  sayı  vesilesiyle  daha  geniş  bilgi
vermek istiyoruz. Yanlış anlaşılmaması için bura-
da  bir  açıklık  getirilmelidir.  Modern  adlar  olan
posoloji ve psikofizik adlarına karşı gelebilecek
Arapça  adları  veya  kavramları  Kindî  kullanma-
mıştır. Bu adları kullanmaksızın posoloji ve psi-
kofizik  yapmıştır.  Kindî’nin  bilime  katkılarını,
Rönesans döneminin ünlü İtalyan matemetikçisi,
fizikçisi  ve  hekimi  Gerolamo  Cardano  (1501-
1576) kendi zamanına kadar 12 önemli bilginden
bahsederken onlardan birisi olarak Kindî’yi saya-
rak gösterir.
2
Böylece o, Kindî’nin bilimsel katkı-
larını takdir eden ilk batılılardan olmuştur.
Okuyucuların  bazılarının  posoloji  ve  psikofi-
zik hakkında bilgisi olmayabileceğini düşünerek,
önce çok kısa olarak posoloji ve psikofizik üze-
rinde  duralım.  Posoloji  ilmini,  çok  kısa  olarak
bileşik ilaçların yapımında ilacı oluşturacak mad-
delerin miktarlarını belirleme ve ilaç yapımı ilmi
şeklinde  tanımlayabiliriz.  Psikofizik,    fiziksel
olaylar ve psikolojik olaylar arasındaki kemiyet-
sel  ilişkileri  konu  edinen  bir  bilim  dalıdır;    bir
yönüyle  fiziğin,  diğer  yönüyle  psikolojinin  alt
1 
Mehmed Bayrakdar, “İslâm ve Bilim”, Pey amberimiz 
sav   zel Sayısı, Muradiye E itim- ilim-Kültür-Sanat 
Der isi, 2011, sy. 25-26 (2011): 54.
2 
Gerolamo  Cardano,    De  Subtillitate,  Paris,  1550,  lib.
XVI, 246 b.

---

POSOLOJİ’NİN VE PSİKOFİZİK’İN KURUCUSU OLARAK EL-KİNDÎ
27
alanıdır. “Psikofizik” terimi, ilk defa Alman bilgin Gustav Theodor Fech-
ner  tarafından  1860  yılında  ortaya  atılmıştır.  Bu  kısa  tanımlardan  sonra
esas konumuza geçebiliriz.
İbn  Nedim’in  Fihrist’inde  Kindî’yi  yazarı  olarak  gösterdiği  22  tıp  ve
eczacılık kitabını zikredilmektedir. Ancak bazı modern araştırmacılar Kin-
dî’ye ait 30 adet tıp risalesi tespit etmişlerdir.
3
Onlardan birisi ve en önem-
lisi, bileşik ilaçların yapımıyla ilgilidir ve “Risâle fî Ma’rifeti Kuvâti’l-Ad-
viyati’l-Murakkaba” (Bileşik İlaçların Kuvvetlerini Bilme Risalesi) adını
taşımaktadır. Kindî, tıpla ilgili diğer eserlerinde Hipokrat ve Galen (Gali-
nus, Calinûs) gibi Yunanlı bilginlerin görüşlerini anlatmışt ve onlar üzerine
yorumlar yapmıştır; ancak söz konusu bu kitabında Kindî tıpta ve eczacı-
lıkta devrim sayılabilecek kendisine has yeni fikirler ortaya atmıştır. Başta
kitabın Arapça metnini ilk defa yayınlayan ve Fransızca çevirisini yapmış
olan  on Gauthier olmak üzere birçok tıp tarihi uzmanı kişiler, Kindî’yi
posolojinin ve psikofiziğin kurucusu, Weber ve Fechner’ in öncüsü olarak
kabul etmişlerdir.
4
Kindî’nin yeniliği nedir  Kindî, ilk olarak, Bileşik İlaçların Kuvvetleri-
nin  Bilgisi  adlı  eserinde,  bir  hastalığı  iyileştireceği  düşünülen  ve  birden
çok  maddenin  karışımından  oluşacak  bileşik  ilacın,  maddelerin  karışım
oranlarının, yani modern ifadeyle ilacın dozajının belirlenmesinin gerekli-
liği üzerinde durmuştur. İkinci olarak, fizik yasası gereği, alınan ilaç bede-
ne bir etki yapacaktır, beden de ilaca karşı bir tepki gösterecektir; bunun
için etkilerin ve tepkilerin alt ve üst eşiklerinin belirlenmesini önerir. Bura-
da ilaç, uyarıcı durumundadır. Bu ikinci husus o kadar önemlidir ki, Kin-
dî’ye göre aynı ilaca bedenler farklı tepkiler verebilir, aynı ilaç bir bedeni
iyileştirirken, diğer bir bedeni tam olarak iyileştirmeyebilir. İşte bunun için
Kindî’ye göre, bedenlerin tepki alt ve üst eşiklerinin tespit edilmesi gerek-
lidir. Eğer ilacın etki eşikleri, bedenin tepki eşikleri içinde olursa, ilaç be-
deni iyileştirir; aksi takdirde ilaç tam olarak şifa vermez.
Peki dozaj ve söz konusu etki - tepki nasıl belirlenecektir  Basit bir ya-
nıtla  bu,  farmakolojiye  matematiğin,  geometrinin  ve  logaritmanın  uygu-
lanmasıyla olur. Kindî de, kendinden önceki Galen gibi bilginlere uyarak,
3 
Sterpellone  . ve Elscheikh M. S., Medicina Araba (Saronno: 1995), 44-46.
4 
Gauthier  .,  es Ant c dens Gr co-Arabe de la Psycho-physi ue (Beyrut: 1939),
10-27; S. Hamarneh, “Al-Kindî, A Ninth-Century Physician, Philosopher, and Sco-
lar”,  Medical  History  9,  sy.  4  (1965):  337;  P,  Prioreschi,  A  istory  of  Medicine  
(Omaha: 2001), 4: 229-233; D. N. Hasse, Success and Suppression  Arabic Sciences 
and Philosophy in the Renassance,  (Harvard U. Press, 2016), 338; G. N. Atiyeh,
“Al-Kindî”, Encyclopaedia of the  istory of Science, Technolo y and Medicine in 
Non- estern  ulture, ed. H. Selin, (1997), 484; T. Abboud, Al-Kindî, the Father of 
Arab Philosophy (New York: 2006), 75.

---