Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication
Yüklə 4,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
KİNDÎ’DE ÂLEMİN MÜKEMMELLİĞİ 213 Hararet, soğukluk, rutubet ve kuruluk. Hararet ve soğukluk, duyulur his gerçekleştiğinde öncelikli olarak faildirler ve cisme etki ederler; rutubet ve kuruluk ise edilgendirler (münfail). Onlar doğrudan etki etmedikleri gibi his de etmezler. Hararet hafifliğin; su ağırlığın; rutubet yavaşlığın ve kuru- luk ise süratin sebebidir. Dört unsur, yeryüzünde mevcuttur. Arz, sabit küre olup âlemin ortasında yer almaktadır. Arzın etrafını su, sonra hava ve sonra ateş çevrelemiştir. Bu âlem, Ay feleğinin altındadır ve aynı zamanda kevn ve fesadın gerçekleştiği yerdir. Nedeni ise âlemin bu saydığımız dört un- surdan oluşmasıdır. Bu unsurlar tamamıyla fesada uğramazlar; ancak ma- den, bitki, hayvan ve insandan bileşimler (murekkebat) yok olur. Maden, bitki ve hayvanlar duyulur varlık alanının fertleridir. Unsurlar- dan müteşekkil bu mevcudat, toprak, su, hava ve ateşe racidir. Bu âlemin karşısında ise Ay üstü felek yer almakta ve orada göksel cisimler bulun- maktadır. Ay üstü âlemde kevn/oluş ve fesad/bozuluş yoktur. Çünkü kevn ve fesad dört unsuru kabul eden yerde vuku bulmaktadır. Bu da Ay üstü âleme uygun değildir; çünkü onlar dört unsurun haricinde başka bir şey- den, yani esirden var edilmişlerdir. Dolayısıyla İbdâ’, zaruri olarak dört unsur ile birliktedir ve kendiliğinden hareketin mekânı tabiattır. Bu neden- le hareket, hafiflik ve ağırlığa göredir. Hava ve ateş, sıcaklıktan kaynakla- nan hafiflik sebebiyle yükseğe doğru hareket ederken, toprak ve su, soğuk- luktan kaynaklanan ağırlık sebebiyle aşağıya doğru hareket etmektedir. Unsurlar tabii durumlarında var edilmeyip birbirleriyle karşım halinde or- taya çıkmışlardır. Unsurlar, tabiat, illet ve malullerin düzeni açısından (çünkü birbirlerine illet olmaktadırlar) ilahî tedbirden meydana gelmiştir. 56 Kindî’nin tabiriyle “Külli tedbir, ilahi hikmet iledir ” 57 Bu bakımdan sebe- biyet ilkesi veya nedenlilik kanunu, âlemdeki oluşa hükmetmektedir. Çün- kü âlem, derecelidir ve Ay üstü ve Ay altı illetler ve maluller zinciri içeri- sinde meydana gelmiştir. Bu bağlamda, tabiatta meydana gelen şeylerde bazı varlıklar diğer bazı- sının sebebi olmaktadır. Oluşta mevcut olan nizam, İlk İllet olan Allah’tan belirli bir silsile içerisinde diğer tabii illetlere kadar devam etmektedir. İlk İllet, “fail etken” sonrakiler ise “münfail edil en”dir. Sonrakiler, aynı za- manda hem “etken” hem “edil en” olma özelliğini bünyelerinde barındır- maktadır. İlk İllet, asla edilgen değildir; çünkü O, ezelîdir ve illeti yoktur. İlk İllet’in varlığı ise âlemdeki düzen ve intizamdan anlaşılmaktadır. An- cak İlk İllet’in maddi âleme etkisi doğrudan değildir; O’nun maddi âleme etkisi, “aracılarla” yahut “tabii illetler” vasıtasıyla gerçekleşmektedir. Do- layısıyla kevnde/oluşta var olan değişimler, bu illetlerin tesiriyle olmakta- dır. Her büyük yahut küçük hadisede bu illetlerin açık etkisi bulunmakta- 56 Merhaba, el Kindî: Felsefetuhû-muntehabât, 68. 57 Kindî, Resailü’l-Kindî el-felsefiyye, 1 219. DİYANET İLMÎ DERGİ · CİLT: 54 · SAYI: 2 · NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018 214 dır. 58 Buradan hareketle, Kindî’nin yakın illetlerle uzak illetleri birbirinden ayırdığı söylenebilir. Örnek olarak da hayvana ok atan avcı verilebilir. Bir avcı hayvana ok atıp onu öldürmüş ise avcı, maktul için illet-i baîde, ok ise illet-i karîbedir. 59 Buna göre, Allah, aracılı yahut aracısız tüm mevcudat için Hakiki İllet’tir. Çünkü O, “ilk meful/etkilenen/edilgen” için Yakın İllet (el-İlletü’l-Karîbe), diğer etkilenenler için ise Uzak İllet’tir (el-İlletü’l-Baî- de). İlk etkilenen Allah’tan sadır olmuştur. Diğer geriye kalanlar ise, illetler silsilesinin altında meydana gelmiştir. Buradan şöyle bir mantıki bir sonuç ortaya çıkmaktadır: Tabiatta meydana gelen şeyler, neden(ler)-nedenli(ler) ilişkisi çerçevesinde tezahür etmektedir. Öyleyse âlemde kevn ve fesaddan müteşekkil olan her şey “Baîd İllet/Uzak İllet”e racidir. Kindî böylece Allah’ın, ilk meful dışında meydana gelen bütün her şe- yin Uzak İllet’i olduğunu söylemektedir. Dolayısıyla Allah, tabii cari ka- nunlar gereğince tüm kendinden hareket eden ve sakin olup da hareket et- tirilen şeyler için “yakın illetler” var etmiştir. 60 Bu yakın illetler, semavi cisimlerden başka bir şey değildir. Âlemde değişime tabi olan her şey, in- san, hayvan yahut bitkiler, göksel cisimlerin hareketinden etkilenmektedir. Kindî, bunları aşağı konumda yer alan “eşhas-ı süfliye”ye (aşağı varlıklar) karşılık “eşhas-ı âliye” (yüce varlıklar) olarak isimlendirmiştir. 61 Burada soru şudur: Bu yüce varlıklar; sıcak, soğuk, yaş veya kuru olmadıklarına göre başkasına nasıl tesir etmektedirler Kindî’ye göre tesir, ya hareket ya da temasla gerçekleşmektedir. Fakat dört unsur, göksel cisimlerin temasını ancak hareketle kabul etmektedir. 62 Bu göksel cisimler, hacim şekil ve hız itibariyle birbirinden farklıdırlar; hacim, hız vs. açısından büyük olan ci- simlerin eserlerine tesirleri de büyük olmaktadır. Tesirde, sıcaklık veya so- ğukluk hangisi yakın olursa onun etkisi geçerli olmaktadır. Bu kapsamda hararet ve soğukluk öncelikli iki etken sıfatlardır. Buna göre, yeryüzünden uzaklaşan her şeyde soğukluk, yeryüzüne yakınlaşan şeylerde sıcaklık art- maktadır. Rutubet ve kuruluk ise daha önce belirtildiği gibi etken değil edilgendirler. 63 Buraya kadar açıklananlardan çıkan sonuç, “eşhas-ı aliye” ile “eşhas-ı süfliye” arasındaki irtibatta, yani Ay üstü âlemle Ay altı âlem arasındaki ilişkide maddi bir tesir bulunmaktadır. Eşhas-ı aliye cihetinden tesir Ay altı âlem üzerindedir ve bu tesir insana kadar ulaşmaktadır. 64 “Güneş de Ay da 58 Merve, en-Nezaatü’l-madiyye fi’l-felsefeti’l-Arabiyyeti’l-İslamiyye, 2: 81-106 59 Kindî, Resailü’l-Kindî el-felsefiyye, 1: 219. 60 Kindî, Resailü’l-Kindî el-felsefiyye, 1: 219. 61 Kindî, Resailü’l-Kindî el-felsefiyye, 1: 225. 62 Kindî, Resailü’l-Kindî el-felsefiyye, 1: 223. 63 Kindî, Resailü’l-Kindî el-felsefiyye, 1: 224. 64 Merve, en-Nezaatü’l-madiyye fi’l-felsefeti’l-Arabiyyeti’l-İslamiyye, 2: 109. Yüklə 4,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|