Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication
Yüklə 4,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
KİNDÎ’DE HULFÎ KIYAS/İMKÂNSIZA İNDİRGEME’NİN KULLANIMI 229 d. Eşit olan her cisimden birinin miktarı arttırılınca hem önceki duru- mundan hem de öteki eşitlerinden daha büyük olur. e. Miktarları sonlu olan her iki cisim birleştirilince bu birleşim de sonlu olur. Miktarı ve konumu olan her cisim için bu bir zorunluluktur. f. Aynı cinsten olan iki şeyin küçüğü büyüğünü veya onun bir kısmını oluşturur. 17 Kindî, bu aksiyomları Ahmed bin Muhammed el-Horasânî öğrencisi Ahmed bin Tayyib es-Serahsî (ö. 899) ’ye yazdığı Âlemin Sonluluğu ze- rine adlı eserinde dörde indirgemiştir. 18 Aksiyomların sayısı azalmasına rağmen ispat şekli Kindî’ye göre daha geçerli bir yöntem olan matematik ilminin öncülleri ile yapılmaktadır. O, burada aksiyomların geçerliliğini; A, B, C gibi niceliklerin büyüklüğü, küçüklüğü ve eşitliği üzerinden, âle- min sonsuz olmasının imkânsızlığına dayanarak matematiksel bir delillen- dirme neticesinde çözümlemek istemiştir. Kindî’nin bu eserindeki çözüm- lemesi, kendi sisteminin argümanları açısından İlk Felsefe Üzerine’deki çözümlemeden daha başarılıdır. Bu kanaatle beraber şu eksikliği de belirt- mek gerekir ki, Kindî’nin felsefesinin önemli bir göstergesi mantıktan ma- tematiğe, matematikten de metafiziğe geçiş burada uygulanmamıştır. Bu kanaat, ancak onun belli konularda yazdığı eserlerin bütüncül hale getirilip değerlendirilmesiyle ortaya çıkabilmektedir. Kindî, âlemin sonluluğu konusunda, İlk Felsefe Üzerine eserindeki bazı konuların özetini içeren bir eser daha yazmıştır. Sonsuzluk Üzerine 19 adlı risalede o; âlemin sonlu olduğunu zaman, hareket, cisim gibi niceliklerin sonluluğu ile ilişki kurarak tartışmaktadır. Bu risale, tıpkı İlk Felsefe Üze- rine de olduğu gibi meselenin metafiziksel irtibatını kurmaya özen göster- miştir. O, burada âlemin sonluluğuna dair aksiyomları dört başlık altında değerlendirmiştir. 20 Aksiyomlar her üç eserde de aşağı yukarı aynı konuyu 17 Kindî, “İlk Felsefe Üzerine”, 149; “Sonsuzluk Üzerine”, Kindî Felsefi Risâleler için- de, çev. Mahmut Kaya (İstanbul: Klasik Yayınları, 2002), 203; “Allah’ın Birliği ve Âlemin Sonluluğu Üzerine”, Kindî Felsefi Risâleler içinde, çev. Mahmut Kaya (İs- tanbul: Klasik Yayınları, 2002), 208. 18 1. Miktarları eşitliği, 2. Eşit niceliklerdeki arttırma ya da eksiltme, 3. Biri ötekinden küçük olan niceliklerin sonsuz olmasının imkânsızlığı ve 4. Aynı cinsten niceliklerin birinin sonlu olmasıyla hepsinin sonlu olması. Bk. Kindî, “Âlemin Sonluluğu Üzeri- ne”, 200-202. 19 Risâlenin tam adı; Sonsuzlu u İmkânsız lanın Mahiyeti ve Sonsuzlu un Ne Anlama Geldi i akkındadır. 20 1.Kendisinden bir şey eksilenin her şeyin kalan kısmı önceki durumundan daha azdır. 2.Kendisinde bir şey eksilen her şeye, eksilen kısım iade edilince önceki durumuna döner. 3.Sonlu olan her şey bir araya toplandığında bunların toplamı da sonlu olur. 4.Biri ötekinden daha az olan iki şeyden, daha az olan daha çok olanı veya onun bir kısmını oluşturur. Tamamını oluşturuyorsa bir kısmını da oluşturmuş sayılır. Kindî, “Sonsuzluk Üzerine”, 203. DİYANET İLMÎ DERGİ · CİLT: 54 · SAYI: 2 · NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018 230 benzer cümlelerle dillendirmekte ve aynı akıl yürütmenin ürünü olarak karşımızda durmaktadır. Kindî’nin, Öklit (m.ö. 270)’in Elementler’inden esinlenerek yaz- dığı aksiyomları nasıl açıkladığına bakacak olursak, mevzu bahis olan üç eseri bağlamında şu görüntüyle karşılaşırız: O, İlk Felsefe Üzerine’de tar- tıştığı aksiyomlar genel itibariyle Âlemin Sonluluğu zerine eserinden farklı bir zeminde delillendirmiştir. Filozof, matematik ilminin fazlasıyla güvenilir olduğunu 21 lakin somutun/görünenin bilgisini içeren fizik ilminin güvenilirliği konusunda şüpheleri olduğunu söylemektedir. 22 Fizik ilmini tâli ilimler kapsamında değerlendiren Kindî’nin İlk Felsefe zerine’de tar- tıştığı aksiyomlar daha çok görünenin bilgisini içermektedir. Bunun farkın- da olduğunu anladığımız Kindî, Âlemin Sonluluğu Üzerine adlı eserinde bu durumu şu ifadeleriyle yansıtır: “Bu kitapta vadettiğimiz mesele ile il- gili olarak bunlar sana yeter. İstedim ki önceki yazdıklarımla birlikte bu kitap tek başına yeterli olsun. Bununla beraber öteki kitaplarımızda bu ko- nuyla ilgili olarak birçok kıyas yaptık ve fiziğe dayalı doğru deliller ortaya koyduk. Bu kitabımızda ise deneye ve akla dayanan ilimler arasında orta bir yerde bulunan matematik yöntemini kullanarak senin yükünü hafiflet- mek istedik.” 23 Kindî, Öklit’ten taşıdığı ilkelerin genel içeriğine sadık kalmakla birlikte bu aksiyomlarda kendince bir değişiklik yapmaktadır. O, sonludan yola çıkılarak yapılan akıl yürütmeyi sonsuzdan hareketle başlatmaktadır. 1. Eğer sonsuz bir cisim varsa, ondan bir miktar ayrılınca geriye kalanın durumu ne olur a. Sonsuz bir cisimden bir parça ayrıldığında geriye kalan sonlu olursa; ayrılan kısım ona ilave edilince ikisinin birleşimi de sonlu olacaktır. Oysa bu birleşim sonsuz kabul edilen cismin ilk halidir. Sonlu olan sonsuz ola- mayacağına göre bu imkânsızdır. 24 b. Sonsuz bir cisimden bir parça ayrıldığında geriye kalan sonsuz olursa; alınan kısım ana gövdeye tekrar ilave edildiğinde bu birleşim, cismin ya önceki durumundan büyük olur ya da ona eşit olur. Ondan büyük olamaz, 21 Bu konuda Ali Sedâd’ın şu ifadeleri Kindî’yi destekler niteliktedir: “Ulum-i riyâziy- ye her ne kadar itibarât-ı akliyeden gelmiş ise de asla evham ve hayâlât kabilinden olmayıp hakikate muvafık olan itibârât-ı akliyeye nazaran zaruri ve bedîhî olan ah- kâm-ı külliyeye müsteniddir. Sedâd, Mîzânu’l-uk l, 386. 22 Kindî bu durumu şöyle açıklar: “Biz matematik ve metafizikte burhân, buna mukabil Fizik, Retorik ve Tarih gibi tâli ilimlerde ikna, temsil ve duyu idraki ararız. Yanılma- lar farklı konulara yanlış metot uygulamalarının neticesidir.” Kindî, “İlk Felsefe Üze- rine”, 146-148; Macit Fahri, İslâm Felsefesi Tarihi, çev. Kasım Turhan (Ankara: Bir- leşik Yayınları, 2000), 108. 23 Kindî, “Âlemin Sonluluğu Üzerine”, 202. 24 Kindî, “İlk Felsefe Üzerine”, 149-150 ve 163. Yüklə 4,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|