Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication



Yüklə 4,8 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə24/106
tarix17.11.2018
ölçüsü4,8 Mb.
#80181
növüYazi
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   106

KİNDÎ METAFİZİĞİ
59
rin  birlik  türünü  belirlemeyi  amaçlar.  Bu  amaçla  ilk  olarak  beş  tümelin
birliğini ele alır. Ona göre cins, suret, fert, fasıl, hassa ve genel araza “bir”
denmesinin  nedeni,  tamamının  bir  tür  bitişikliği  (ittisâl)  bildirmesidir.
Bunlara bir denmesi ise bütün kategorilere “bir” denildiğini gösterir. Çün-
kü kategorilerin yüklem olduğu şeyler ya cinstir ya türdür ya fasıldır ya
hassâdır ya genel arazdır ya da ferttir. Dolayısıyla ne çokluk olmadan kate-
gorik  birlik  ne  de  birlik  olmadan  kategorik  çokluk  mümkündür.
7
 Durum
böyleyse onların birliklerinin hakiki olmaması, bir tür arazî olması gerekir.
Zira herhangi bir şekilde çokluk ve terkip kabul eden her şey, kaçınılmaz
olarak arazî bir birlikle bir olabilir.
8
Arazî birlik ise bir eser veya sonuç olup
müessire ihtiyaç duyar.
9
Cisimler gibi bölünme kabul eden nesnelerin birli-
ğinin  arazî  olabileceğini düşünmek  nispeten  kolay  görünür. Ama  meşşâî
felsefede parçalanma kabul etmediği düşünülen akıllar ve nefsler için bir-
liğin arazî olduğu sözünü nasıl anlayabiliriz  Soruya nefsler açısından ce-
vap vermek nispeten kolay görünmektedir. Çünkü nefs, düşünme esnasın-
da bir suretten diğerine intikal ettiğinden nefs için düşünme denilen şey,
nefsin anlamlardaki yahut suretlerdeki hareketinden ibarettir. Dolayısıyla
nefsin de birliği hakiki değil, arazîdir.
10
Oysa külli akıl, bütünüyle bilfiil
olduğundan herhangi bir fikrî intikale de konu olmaz. Bu bakımdan küllî
akıl, ne madde-suret bölünmesine ne de düşünce hareketlerine konu olur.
Geriye tek bir şık kalmaktadır: Hüviyet ve birlik ayrımı. Diğer deyişle kül-
li aklın birliği kabul ettiğini ortaya koymamız gerekir ki onun mutlak birlik
olmadığını gösterelim. Kindî külli aklın yapısını Fî’l-akl risalesinde nefsle
karşılaştırır:
Öyleyse  nefs  bilkuvvedir  ve  birinci  (anlamıyla)  akılla  bağ-
lantı kurduğunda (bâşrethu) bilfiil akıl olur. Çünkü aklî sûret
nefsle ittihat ettiğinde ikisi birbirinden başka olmaz. Çünkü
nefs bölünmez ki o ve aklî suret birbirinden başka olsun. Do-
layısıyla aklî sûret nefsle birleştiğinde nefs ve akıl tek bir şey
olur ve bu durumda nefs, hem âkil hem de mâkul olur. Öyley-
se akıl ve mâkul nefs açısından tek bir şeydir. Fakat daima
bilfiil olan ve nefsi kuvveden fiile intikal ettiren akla gelince
onda akıl ve âkil (bilgi ve taşıyıcısı) tek bir şey değildir. Öy-
leyse nefsteki mâkul ile birinci akıl tek bir şey değildir. Nefs
yönünden ise akıl ve mâkul tek bir şeydir. Oysa (birinci) akıl,
nefsten ziyade basite benzer ve duyulur söz konusu olduğun-
da nefsten çok daha güçlüdür. Öyleyse akıl, ya illettir ve bü-

Kindî“Fi’l-felsefeti’l-ûlâ”, 149.

Kindî, “Fi’l-felsefeti’l-ûlâ”, 149-51.

Kindî, “Fi’l-felsefeti’l-ûlâ”, 149.
10 
Bkz. Kindî, “Fi’l-felsefeti’l-ûlâ”, 169-70.


DİYANET İLMÎ DERGİ  
· 
 CİLT: 54  
· 
 SAYI: 2  
· 
 NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018
60
tün makuller ve ikinci akıllar için ilktir ya da ikincidir. İkinci
olan akıl, nefs bilfiil âkil olmadığı sürece nefs için bilkuvve
olan akıldır.
11
Kindî,  bu  metinde  kuvveden  fiile  intikal  eden  şeyin  birliği  ile  daima
bilfiil  olan  şeyin  basitliğini  ayrıştırmaya  çalışmaktadır.  Ona  göre  birinci
veya küllî aklın nefsten üç farkı vardır: (ı) Daima bilfiil olması, (ıı) başka
bir ilke tarafından kuvveden fiile intikal ettirilmediği için birleşeceği mâ-
kullerin olmaması yani basit olması ve (ııı) ikincil akılların ilkesi olması.
Bu üç özelliğin tamamı da aynı şeyin farklı açılardan ifadesinden ibarettir.
Fakat küllî aklın bilgi ve zât bölünmesine dahi konu olması mümkün değil-
se ondaki birliğin bir başkasından alınmış olması nasıl açıklanacaktır  Kin-
dî’nin  günümüze  ulaşan  eserlerindeki  açıklamaları  bütün  olarak  dikkate
alındığında buna vereceği cevabın, sûret kavramında saklı olduğu görülür.
Bilindiği gibi basit varlıklar maddesiz sûretlerdir.
12
Kindî’ye göre cevher
ve sûret mutlak birlik sahibi olamaz, zira cevher ve sûretler tanımında or-
tak olunan şeylerdir. Nitekim Kindî, Fi’l-hud s ve’r-rus m risalesinde akıl
ve  cevherin  tanımlarından  bu  iki  özelliğe  dikkat  çeker.  Buna  göre  akıl
“şeyleri hakikatleriyle idrak eden basit bir cevherdir.” Cevher ise “kendi
başına kâim olan, arazları taşıyan, zatı değişmeyen ve nitelenen olan şey-
dir.”
13
Dolayısıyla cevher ve arazlar yahut akıllar, nefsler, cisimler ve bun-
ların arazları bir bütün olarak âlemi meydana getirir. Ancak âleminin bütü-
nünü  aşkın  bir  ilke,  saf  birliğe  özdeş  olabilir.  Bu  sebeple  de  küllî  akıl
yalnızca birliğin saydığı hüviyetler arasında bulunabilir, saf birliğin kendi-
si olamaz. O halde küllî aklın birliği de saf birliğe nispetle arazî birlikler-
den biri olmak zorundadır.
Yukarıdaki açıklamalardan anlaşıldığı üzere arazî birlik, şeyin hakikati-
ne özdeş olmayan birliktir. Akıl, nefs yahut cisimlerden herhangi biri haki-
katiyle bir olsaydı yahut hakikati birlikten ibaret olsaydı, herhangi bir şe-
kilde  bölünme  veya  çoğalma  kabul  etmemesi  gerekirdi.  Bölünme  kabul
ettiklerine göre çokturlar.
14
Şu halde var olan şeylerin tamamı, ya zâtı nede-
niyle bir olmalıdır ya da bir yönden bir, diğer yönden çok olmalıdır. Bir
şeyin bir yönden bir, başka yönden çok olması ise onun birliğinin bir illetin
eseri olduğunu gösterir. Bu bakımdan arazî birlikle bir olan nesnede birlik
ve  çokluğun  birleşebilmesi  için  bir  illetin  olması  gerekir.
15
 Bu  durumda
11 
Kindî,  “Fi’l-akl”,  Kindî   Felsefî  Risâleler  içinde  (İstanbul:  Küre Yayınları,  2014),
266.
12 
Kindî, “Fi’l-ibâne an sucûdi’l-cirmi’l-aksâ”, Kindî  Felsefî Risâleler içinde (İstan-
bul: Küre Yayınları, 2014), 237.
13 
Kindî, “Fi’l-hudûd ve’r-rusûm”, Kindî  Felsefî Risâleler içinde (İstanbul: Küre Ya-
yınları, 2014), 178-79.
14 
Kindî, “Fi’l-felsefeti’l-ûlâ”, 152-58.
15 
Kindî, “Fi’l-felsefeti’l-ûlâ”, 158.


Yüklə 4,8 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   106




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə