Yazın isti bir qürub çağı Patriarx gölünün qırağında iki adam göründü. Əynində parusindən boz yay köynəyi olan
Yüklə 3,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
760
səhnədə eləyə bilərdi. DanıĢan piĢik də xalis cəfəngiyatdı. Belə bir piĢiyi adamlara göstərmək üçün cadugərliyin ilkin əsaslarını bilmək kifayətdir, Korovyevin sənətinin bu əsaslardan çox-çox irəli getdiyinə, çətin ki, Ģübhə eləyən tapıla. Bəli, məsələ heç də kart dəstində, Nikanor Ġvanoviçin portfelindəki saxta məktublarda deyil. Bunlar xırda Ģeylərdir! Berliozu tramvayın altna salıb öldürən Korovyevdir. Bədbəxt Ģair Ġvan Bezdomnını o dəli eləyib, xəyallara dalaraq əzablı yuxularda qədim YerĢalaimi və üç nəfərin dar ağacından asıldığı günün qarsaladığı susuz Keçəl Dağı görməyə o məcbur edib. Marqarita Nikolayevnanın, qulluqçusu gözəl NataĢanın Moskvadan yoxa çıxmasına o və onun quldur dəstəsi səbəb olub. Yeri gəlmiĢkən, istintaq bu iĢlə xüsusi maraqlanmıĢdı. AydınlaĢdırmaq lazımdı: bu qadınları qatillər, yanğın törədənlər dəstəsi qaçırıb, yoxsa cinayətkar dəstəyə könüllü qoĢulub gediblər? Nikolay Ġvanoviçin mənasız, dolaĢıq ifadələrinə əsaslanıb, Marqarita Nikolayevnanın ifritə olmağa getdiyini ərinə yazdığı qəribə, gic-gici məktubunu, NataĢanın öz paltarlarını evdə qoyub downloaded from KitabYurdu.org
761
yoxa çıxdığını nəzərə alıb istintaq belə bir rəyə gəldi ki, bir çoxları kimi ev sahibəsi və qulluqçu hipnoz olunub, bu vəziyyətdə də quldur dəstəsi tərəfindən oğurlanıb. Yəqin, tamamilə doğru olaraq belə bir fikir də yarandı ki, cinayətkarları hər iki qadının gözəlliyi cəlb eləyib. Ancaq bir Ģey istintaq üçün tam qaranlıq qaldı – özünü master adlandıran ruhi xəstəni psixiatriya klinikasından quldur dəstəsi nə məqsədlə oğurlamıĢdı. Bunu, eləcə də oğurlanan xəstənin soyadını müəyyən etmək mümkün olmadı. "Birinci korpusdan yüz on səkkiz nömrəli xəstə" adıyla həmiĢəlik yox olub getdi. Beləliklə, demək olar, hər Ģey aydınlaĢdı və ümumiyyətlə, hər Ģey kimi istintaq da sona çatdı. Bir neçə il ötdü, adamlar Volandı, Korovyevi və baĢqalarını unutmağa baĢladılar. Voland və onun əlaltılarının əlindən zərər çəkənlərin həyatnda çox dəyiĢikliklər baĢ verdi, bu dəyiĢikliklər nə qədər xırda, əhəmiyyətsiz olsa da, hər halda, onları qeyd etmək lazımdır. Misal üçün, Jorj Benqalski müalicəxanada üç ay yatandan sonra sağalıb çıxdı, ancaq tamaĢaçıların bilet downloaded from KitabYurdu.org
762
almağa axıĢıb gəldiyi ən qızğın vaxtda – magiya və onun ifĢası yaddaĢlarda özünə möhkəm yer eləmiĢdi – Varyetedəki iĢindən getməyə məcbur oldu. Benqalski Varyeteni atdı, çünki hər gecə iki min tamaĢaçı qarĢısına çıxmağın, istər-istəməz hamı tərəfindən tanınmağın və özünü baĢlı, yoxsa baĢsız yaxĢı hiss etdiyi barədə istehzalı sualların əlində girinc qalmağın, əlbəttə, çox əzablı oduğunu baĢa düĢürdü. Bəli, bundan baĢqa, konferansye onun sənəti üçün vacib olan Ģuxluğunun bir xeyli hissəsini itirmiĢdi. Hər yaz bədr gecəsində həyəcanlanıb birdən öz boğazından yapıĢmaq, qorxa-qorxa ətrafına boylanıb ağlamaq kimi onda xoĢagəlməz, məĢəqqətli vərdiĢ yaranmıĢdı. Bu tutmalar ötüb-keçirdi, ancaq hər halda, belə vəziyyətdə əvvəlki iĢlə məĢğul olmaq mümkün deyildi və konferansye istirahətə çəkilib, hesablamalara görə, ən azı, on beĢ il ona yetəsi yığdığı pullarla yaĢamağa baĢladı. O getdi və hətta teatr inzibatçıları arasında da çox az təsadüf olunan qayğıkeĢliyə, nəzakətli davranıĢa görə məĢhurlaĢmıĢ, hamının məhəbbətini qazanmıĢ Varenuxa ilə downloaded from KitabYurdu.org 763
bir daha rastlaĢmadı. Məsələn, kontramarkaçılar onu məhz xeyirxah ata adlandırırdılar. Kim, nə vaxt olur-olsun, Varyeteyə zəng eləsə, dəstəkdə həmiĢə mülayim, ancaq kədərli bir səs eĢidilirdi: "Sizi eĢidirəm", – Varenuxanı telefona istəyəndə isə həmin səs tələsik cavab verirdi: "Qulluğunuzda hazıram". Di gəl, özünün belə nəzakətli olmağının Ġvan Savelyeviç yaman altını çəkirdi! Styopa Lixodeyevə daha Varyetedə telefonla danıĢmaq lazım olmur. Səkkiz gün yatdığı klinikadan çıxan kimi Styopanı dərhal Rostovda böyük qastronoma müdir göndərdilər. ġayiələr gəzir ki, portveyn içməyi büsbütün tərgidib, yalnız qarağat arağı içir, bu da onu əməllicə gümrahlaĢdırıb. Deyilənə görə, dinib-danıĢmır, qadınlardan uzaq durur. Stepan Boqdanoviçin Varyetedən çıxarılması bir neçə il ərzində çox həvəslə arzuladığı sevinci Rimskiyə bəxĢ eləmədi. Klinikadan çıxandan və Kislovodskdan qayıdandan sonra baĢı əsən, çox qocalmıĢ maliyyə direktoru Varyetedəki iĢindən getmək barədə ərizə verdi. Maraqlıdır ki, ərizəni Varyeteyə Rimskinin arvadı gətirmiĢdi. Ay iĢığında downloaded from KitabYurdu.org
764
pəncərənin sınmıĢ ĢüĢəsini və pəncərənin aĢağı sürgüsünə sarı dartınan uzun əli gördüyü binaya hətta gündüz belə getməyə Qriqori Daniloviç cəsarət eləməmiĢdi. Maliyyə
direktoru Varyetedən çıxıb, Zamoskvoreçyedəki uĢaq kukla teatrına iĢə düzəldi. Bu teatrda akustika ilə bağlı möhtərəm Arkadi Apollonoviç Sempleyarovla bir daha qarĢılaĢası olmadı. Onu əlüstü Bryanska göndərib, göbələkhazırlama məntəqəsinə müdir təyin eləmiĢdilər. Moskvalılar indi duzlu sarı göbələkdən və turĢuya qoyulmuĢ ağ göbələkdən bəh-bəhlə yeyib, bu dəyiĢikliyə çox sevinirdilər. Olan olub, keçən keçib, akustika məsələsində Arkadi Apollonoviçin iĢləri düz gətirmirdi, nə qədər çalıĢsa da yoluna qoysun, yenə necə varsa, eləcə də qalmıĢdı. Teatrla üzülüĢənlər arasında Arkadi Apollonoviçdən baĢqa, müftə biletlərə sevgisindən savayı teatrla heç bir bağlılığı olmayan Nikanor Ġvanoviç Bosoy da var idi. Pullu, ya havayı teatra getməməyi bir yana, teatrdan söhbət düĢəndə hətta Nikanor Ġvanoviçin sir-sifəti dəyiĢirdi. Teatrdan daha çox Ģair PuĢkinə və istedadlı artist Savva downloaded from KitabYurdu.org 765
Potapoviç Kurolesova nifrət eləyirdi. Savva Potapoviçə o dərəcədə nifrət eləyirdi ki, keçən il ömrünün çiçəklənən çağında onun ürəyinin yatdığı barədə qəzetdə qara haĢiyəli xəbəri görəndə qıpqırmızı oldu, az qaldı Savva Potapoviçin arxasınca özü də o dünyaya getsin və bağırdı: "Ona haqq olur!" Bundan baĢqa, məĢhur artistin ölümündən acı xatirələri oyanan Nikanor Ġvanoviç elə həmin axĢam Sadovını iĢıqlandıran bədirlənmiĢ ayla baĢ-baĢa düt deyincə içdi. Ġçdiyi hər qədəhlə də nifrət etdiyi adamların mənfur sırası artırdı, bu sırada Dunçil Sergey Gerardoviç, gözəlçə Ġda Herkulanovna, döyüĢən qazların kürən sahibi və ürəyiaçıq Kanavkin Nikolay da var idi. Bəs onların baĢına nə gəldi? Əfv edəcəksiniz! Onların baĢına qətiyyən heç nə gəlməyib, gələ də bilməzdi, çünki onlar, əslində, heç vaxt olmayıblar, elə qəĢəng artist konferansye, teatrın özü, Poroxovnikovun valyutanı zirzəmidə çürüdən qoca xalası da olmayıb və əlbəttə, qızıl Ģeypurlar, sırtıq aĢpazlar heç yerli-dibli olmayıblar. Bütün bunları Nikanor Ġvanoviç haramzada Korovyevin təsiriylə vur-tut yuxuda görüb. Bu yuxuda yeganə canlı adam məhz downloaded from KitabYurdu.org
766
artist Savva Potapoviç olub, o da radioda tez-tez etdiyi çıxıĢları sayəsində Nikanor Ġvanoviçin yaddaĢında iz salmıĢdı. Artist olmuĢdu, qalanları yox. Bəlkə, Aloizi Moqarıç da olmayıb? Heç də yox! O nəinki olub, hələ indi də yaĢayır, özü də Rimskinin imtina etdiyi
vəzifədə, yəni
Varyetedə maliyyə
direktoru vəzifəsində çalıĢır. Volandla görüĢdüyü vaxtdan, təxminən, bir gün sonra Vyatka yaxınlığında qatarda özünə gələn Aloizi gördü ki, ağlı çaĢmıĢ halda Moskvadan gedəndə Ģalvarını geyinməyi unudub, di gəl evtikənin ona qətiyyən lazım olmayan ev dəftərini nə üçünsə oğurlayıb. Bələdçiyə xeyli pul verib ondan çirkli köhnə Ģalvar aldı və Vyatkadan geri döndü. Ancaq əfsuslar ki, evtikənin evini tapmadı. Alov köhnə evi yer üzündən tərtəmiz silmiĢdi. Ancaq Aloizi çox tədbirli adam idi. Ġki həftə keçməmiĢ artıq Bıyusov küçəsində gözəl birotaqlı mənzildə yaĢayırdı, bir neçə aydan sonra isə Rimskinin kabinetində əyləĢmiĢdi. Əvvəllər Rimski Styopanın əlindən necə əziyyət çəkirdisə, indi də Varenuxa Aloizinin əlindən eləcə zinhara gəlmiĢdi. Ġvan Savelyeviçin downloaded from KitabYurdu.org 767
bircə arzusu var idi: bu Aloizini Varyetedən harasa rədd eləyəydilər; hərdən dost-tanıĢa gizlicə pıçıldayırdı ki, Aloizi kimi əclafa ömründə rast gəlməyib, ondan nə desən çıxar. Amma ola bilsin, inzibatçı qərəzlidir. Aloizinin elə bir əlləm-qəlləm iĢini görən olmamıĢdı, əgər bufetçi Sokovun əvəzinə baĢqasını qoyduğunu nəzərə almasaq, ümumiyyətlə, heç bir iĢini görməmiĢdilər. Andrey Fokiç isə Voland Moskvada peyda olandan doqquz ay sonra Birinci MDU- nun müalicəxanasında ciyər xərçəngindən vəfat etdi... Bəli, bir neçə il ötdü və bu kitabda doğru-düzgün əks olunan əhvalat yavaĢ-yavaĢ yaddaĢlardan silindi. Ancaq hamının yaddaĢından yox! Hər yaz bədr gecəsi yaxınlaĢanda axĢamüstü Patriarx gölünün kənarında, cökə ağaclarının altında yaĢıl gözlü, sadə geyimli, otuz yaĢlarında kürən bir adam peyda olur. Bu adam tarix və fəlsəfə institutunun əməkdaĢı professor Ġvan Nikolayeviç Ponıryovdur. Cökə ağacının altında o həmiĢə eyni yerdə, hamının çoxdan unutduğu, son nəfəsində ayın parça-parça olub dağıldığını görən Berliozun oturduğu skamyada əyləĢirdi. downloaded from KitabYurdu.org
768
Ġndi ay bütövdü, axĢam düĢəndə ağ, sonra isə qızılı rəngə boyanıb, solğun əjdaha-atla yanaĢı keçmiĢ Ģair Ġvan Nikolayeviçin baĢı üstündə üzəcəkdi, eyni zamanda öz yüksəkliyində bir yerdə dayanıb duracaqdı. Ġvan Nikolayeviçə hər Ģey məlumdu, o, hər Ģeyi bilir, baĢa düĢürdü. Bilirdi ki, gəncliyində cinayətkar hipnozçuların qurbanı olub, sonra müalicə olunaraq sağalıb. Ancaq hərdən yenə özünü ələ ala bilmirdi. Yazda bədirlənmiĢ ay doğanda haldan-hala düĢürdü. Ay bütövləĢməyə, beĢĢamdan yüksəkdə dayandığı vaxtlardakı kimi qızılı rəngə boyanmağa baĢlayanda Ġvan Nikolayeviç həyəcanlanırdı, əsəbiləĢirdi, iĢtahasını və yuxusunu itirirdi, ayın bədirlənməsini gözləyirdi. Bədr gecəsində isə Ġvan Nikolayeviçi daha heç nə evdə saxlaya bilməzdi. AxĢama yaxın evdən çıxıb Patriarx gölünə üz tuturdu. Ġvan Nikolayeviç skamyada oturanda artıq açıq-aĢkar öz-özünə danıĢırdı, papiros çəkirdi, gözlərini qıyıb gah aya, gah da heç vaxt unutmadığı turniketə baxırdı. Ġvan Nikolayeviçin bir-iki saat belə keçirdi. Sonra yerindən durub, həmiĢə də eyni yolla – Spiridonovkadan downloaded from KitabYurdu.org 769
keçib kor kimi mənasız baxıĢlarla Arbatın ensiz küçələrini dolaĢırdı. Neft dükanının yanından ötüb, əyilmiĢ köhnə qaz fənərinə çatanda dönərək hələ yaĢıllaĢmamıĢ bağın, bağın içində üçtaylı pəncərəsinin qabağa çıxan tərəfinin ay iĢığına, o biri tərəfinin qaranlığa qərq olduğu malikanənin göründüyü dəmir çəpərə yaxınlaĢırdı. Professor onu dəmir çəpərə tərəf nəyin çəkdiyini və bu malikanədə kimin yaĢadığını bilmirdi, ancaq bilirdi ki, bədr gecəsində özü ilə mübarizə aparmağa ehtiyac qalmır. Bundan baĢqa, dəmir çəpərin arxasındakı bağda mütləq eyni Ģeyi görəcəyini də bilirdi. O, skamyada oturan ahıl, ciddi, sifətdən bir az donuza oxĢayan saqqallı adamı görürdü. Malikanənin bu sakini həmiĢə baxıĢlarını aya dikib xəyallara dalmıĢ vəziyyətdə olurdu. Ġvan Nikolayeviçə məlumdu ki, skamyada oturan bu adam aya tamaĢa eləyəndən sonra irəli çıxmıĢ pəncərəyətərəf çevrilib gözlərini ora zilləyəcəkdi, sanki, pəncərə indicə açılacaq və nəsə qeyri-adi bir Ģey peyda olacaqdı. downloaded from KitabYurdu.org
770
Sonra nələr olacağını Ġvan Nikolayeviç əzbər bilirdi. Həmin vaxt dəmir çəpərin arxasında hökmən yaxĢı gizlənmək lazımdı, çünki skamyada oturan adam baĢını oyan-buyana döndərməyə baĢlayacaqdı, gözləri göydə nəyisə axtaracaqdı, sevincək gülümsəyəcəkdi, sonra birdən təəssüflə əllərini bir-birinə çırpıb dodağının altında danıĢacaqdı: – Venera! Venera!.. Eh, mən axmağam!.. – Allahlar, allahlar! – Ġvan Nikolayeviç dəmir çəpərin arxasında gizlənib, alıĢıb-yanan gözlərini naməlum adamdan çəkmədən pıçıldayacaqdı. – Bu da ayın daha bir qurbanı... Hə, bu da mənim kimi qurbandır. Skamyada oturan adam isə sözünə davam eləyəcəkdi: – Eh, mən axmağam! Axı mən niyə onunla bir yerdə uçub getmədim? Nədən qorxurdun, qoca eĢĢək! Sənəddüzəltdirirdim! Eh, indi döz, qoca gicbəsər! Malikanənin qaranlıq tərəfındə pəncərə açılıb nəsə ağarana, xoĢagəlməz qadın səsi eĢidilənə qədər beləcə davam eləyəcəkdi. downloaded from KitabYurdu.org 771
– Nikolay Ġvanoviç, haradasınız? Bu nə Ģıltaqlıqdır? Malyariya olmaq istəyirsiniz? Gəlin çay için! Skamyada oturan adam bu vaxt, əlbəttə, özünə gəlib, yalandan cavab verəcəkdi: – Hava almaq istəyirəm, əzizim! Hava çox yaxĢıdır! O, skamyadan durub, aĢağıdakı örtülən pəncərəyə yumruq qıcayaraq ağır-ağır evə tərəf gedəcəkdi. – Yalan deyir, yalan deyir! Ax, allahlar, o necə də yalan danıĢır! – Ġvan Nikolayeviç dəmir çəpərdən uzaqlaĢaraq donquldanırdı. – Bağa onu heç də hava çəkmir, bədirlənmiĢ yaz gecəsində ayda və bağda, yuxarıda nəsə görür. Ax, onun sirrindən agah olmaq, əbəs yerə əlini havada gəzdirib itirdiyi hansı Veneranı axtardığını bilmək üçün çox Ģeydən keçərdim. Professor evə tamam xəstə vəziyyətdə qayıdırdı. Arvadı özünü elə aparırdı, guya, onun əhvalını sezmir və tələsdirirdi ki, yatsın. Ancaq özü yatmırdı, əlində kitab lampanın yanında oturub, yatan adama ağrıyla baxırdı. O bilirdi ki, dan yeri ağaranda Ġvan Nikolayeviç əzab dolu qıĢqırıqlarla ayılacaq, ağlamağa, çırpınmağa baĢlayacaq. Ona görə spirtə downloaded from KitabYurdu.org
772
salınmıĢ Ģpris və içində tünd çay rəngli maye olan ampula əvvəlcədən lampanın altına qoyulurdu. Taleyini ağır xəstə ilə bağlamıĢ yazıq qadın indi qorxmadan sakitcə yata bilərdi. Ġynədən sonra Ġvan Nikolayeviç səhərə qədər Ģirin-Ģirin yatacaq və qadının xəyalına belə gətirmədiyi ilahi, gözəl yuxular görəcəkdi. Alimi oyatmaq isə bədr gecəsində onun ürək sızıldadan qıĢqırığına səbəb olmaq kimi bir Ģeydi. O, qeyri-adi görkəmi olan burunsuz cəlladın hıqqıltıyla tullanaraq nizəni dar ağacına sarınmıĢ və huĢunu itirmiĢ Hestasın ürəyinə soxduğunu görürdü. Ancaq cəllad elə də qorxunc deyildi, yalnız dünyanı sarsıdan fəlakətlər zamanı olduğu kimi köpüklənən və torpağa çökən buluddan yayılan qeyri-adi iĢıq qorxunc idi. Ġynədən sonra yatan adamın önündə hər Ģey dəyiĢirdi. Çarpayıdan pəncərəyə enli ay yolu uzanırdı və qan-qırmızı astarlı ağ plaĢda bir adam bu yolla aya doğru getməyə baĢlayırdı. Əynində arıq xiton, üz-gözü eybəcər hala salınmıĢ bir gənc də onunla yanaĢı gedirdi. Onlar downloaded from KitabYurdu.org 773
qızğıncasına mübahisə edərək, nə haqdasa razılığa gəlmək istəyirdilər. – Allahlar, allahlar! – plaĢlı adam təkəbbürlü sifətini yol yoldaĢına döndərərək deyir. – Nə mənasız edamdır! Ancaq lütfən, mənə de, – bu vaxt sifətindəki təkəbbür yalvarıĢla əvəzlənir, – axı edam olmayıb! Yalvarıram, de, olmayıb? – Əlbəttə, olmayıb, – yol yoldaĢı xırıltılı səslə cavab verir, – bu, sənin gözünə görünüb. – Sən buna and içə bilərsən? – plaĢlı adam yaltaqcasına xahiĢ edir. – And içirəm! – yol yoldaĢı cavab verir və nəyə görəsə gözləri gülür. – Daha mənə heç nə lazım deyil! – plaĢlı adam üzgün səslə qıĢqırır və öz yol yoldaĢı ilə üzü aya gedə-gedə lap yuxarılara qabar. Ġri, heybətli ĢeĢəqulaq it sakitcə onların arxasınca gedir. Bu vaxt ay yolu qaynamağa baĢlayır, ondan ay çayı fıĢqırıb hər yana yayılır. Ay hökmranlıq edir, oynayır, əylənir, rəqs eləyir. Ay çayından son dərəcə gözəl bir qadın çıxıb, qorxa-qorxa ətrafına baxınan saç-saqqal basmıĢ bir downloaded from KitabYurdu.org
774
adamın əlindən
tutaraq Ġvanın
qarĢısına gətirir. ĠvanNikolayeviç dərhal onu tanıyır. Bu, onun gecə qonağı, yüz on səkkiz nömrəli xəstədir. Ġvan Nikolayeviç yuxuda əlini ona uzadıb maraqla soruĢur: – Demək, hər Ģey bununla da bitdi? – Bununla da bitdi, mənim Ģagirdim, – yüz on səkkiz nömrəli xəstə cavab verir, qadın isə Ġvana yaxınlaĢıb deyir: – Əlbəttə, bitdi. Hər Ģey sona çatdı, hər Ģey sona çatır... Mən indi sizin alnınızdan öpəcəyəm, bütün iĢləriniz yaxĢı olacaq. O əyilərək Ġvanın alnından öpür, Ġvan da ona tərəf dartınıb gözlərinə baxır, ancaq qadın geri-geri çəkilib öz yoldaĢıyla aya sarı gedir... Bu vaxt ay yolu kükrəyir, iĢıq selini Ġvanın düz üstünə yönəldir, hər yana iĢıq çiləyir, otaqda ay daĢqını baĢlayır, iĢıq dalğalanır, yuxarı qalxıb çarpayını basır. Bax onda Ġvan Nikolayeviç üzündən xoĢbəxtlik yağa-yağa yatır. Səhər yuxudan
oyananda dinib-danıĢmasa da, özünürahat, gümrah hiss edir. Onun xəstə yaddaĢı sakitləĢir. Gələn bədr gecəsinə qədər professoru daha heç kim narahat downloaded from KitabYurdu.org 775
eləməyəcək: nə Hestasın burunsuz qatili, nə də Ġudeyanın qəddar beĢinci prokuratoru atlı Ponti Pilat. 1929-1940
downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|