Yenġ-eflatunculuğun tasavvufa etkġlerġ

 
 
46
 
 
Arabî‘yi onu kabul edenlerin içinde sınıfladıkları bir terimdir. 
93
 
Vahdet-i vücûd, Allah‘ı ve kâinatı birleştiren ve her şeyin Allah‘ın kendisi 
olduğunu  iddia  edenlerin  doktrinidir.  Bu  Brahmanizmin,  Stoacılığın,  Yeni-
Eflatunculuğun ve sûfiliğin benimsediği eski bir düşüncedir.
94
 
Nitekim Brahmanlar her şeyi Allah göndermekte; Brahmanın, küllî hakikat 
ve  âlemin  bizzat  kendisi  olduğuna,  diğer  şeylerin  tümünün  arazlar  ve  bu  hakikatin 
görüntüsünden başka bir şey olmadığına inanmaktadırlar.
95
 
Stoacılar  ―Allah  ve  âlem  tek  varlıktır.  Âlem  Allah‘tan  ayrılmaz‖;  Yeni-
Eflatuncu  filozoflarda:  ―Allah  birdir,  ışığın  güneşten  gelmesi  gibi  âlem  de  Ondan 
kaynaklanmaktadır.  Varlıkların  muhtelif  dereceleri  vardır.  Ancak  onlar,  Allah  ile 
birlikte bir tek varlık oluşturmaktadır.‖ derler. 
96
  
Vahdeti  vücûd,  felsefî  düşüncenin  sonucu  olmaktan  ziyade  sufîlerin 
tasavvufi tecrübeleri esnasında sezgisel olarak idrâk ettikleri bir hâkikattır.
97
  
Erol Güngör‘e göre İslâm tasavvufunun birinci devresi zâhidler zamanıdır 
ve bu devirde mistik düşünce hareketine rastlanmaz. Ancak ikinci devre denilen ve 
vahdet-i  vücûdcu  tasavvufçulara  kadar  olan  zamanda  Yeni-Eflatuncu  düşüncenin 
                                                           
93
  Suad  El-Hakîm,  İbn’ül-Arabî  Sözlüğü,  (Çev:  Ekrem  Demirli),  İstanbul  2005, 
s.641.  
94
  Es-Seyyid  Muhammed  Akil  b.  Ali  el-Mehdilî,  Felsefi  Tasavvuf,  (Çev:  Mustafa 
Kılıçlı), İstanbul 1998, s.48.  
95
 Es-Seyyid, a.g.e., s.49. 
96
 Es-Seyyid, a.y. 
97
  Reynold  Nicholson,  Tasavvufun  Menşei  Problemi,  (Çev:  Abdullah  Kartal), 
İstanbul 2004, İz Yayıncılık, s.80. 

---

 
 
47
 
 
tesiri  açıkça  bellidir;  esasen  bütün  felsefî  düşünce  sahasını  saran  bir  doktrinin  sufî 
entellektüellerine  kadar  varmaması  mümkün  değildir.  Fakat  bu  tesirlerin  İbn 
Arabi‘ye  gelinceye  kadar  İslâmiyet‘in  ana  çerçevesini  zorlamayacak  şekilde 
özümlendiğini,  dolayısıyla  karşımızda  orijinal  bir  İslâm  tasavvufu  bulunduğunu 
söyelyebiliriz.
98
    
Mutasavvıflar ise şunları söylemektedirler: 
―Allah  gerçeğin  kendisidir.‖  Bir  tek  varlık  vardır,  o  da  sınırsız  varlıktır. 
Âlem  ise  ilahî  zatın  bir  emaresidir.  Âlemin  gerçekte  bir  varlığı  yoktur.  Çünkü  o, 
tecelli yoluyla Allah‘dan sâdır olmaktadır.
99
 
H.Kâmil Yılmaz, varlık birdir. O da Hakk‘ın vücûdundan ibarettir. O‘ndan 
başka  hakikî  vücûd  sahibi  bir  varlık,  O‘ndan  başka  ―kâim  binefsihi‖  bir  vücûd 
mevcut değildir demiştir.
100
  
                Ayrıca  H.Kâmil  Yılmaz‘a  göre,  vahdet-i  vücûd,  kalbin  manevî  seyri 
sırasında meydana gelir; kaynağı ise yapılan ibadetlerin çokluğuna bağlıdır.
101
 
VII.  (XII.)  asır  tasavvufta  önemli  gelişmelerin  gerçekleştiği  bir  dönemin 
başlangıcıdır.  İbn  Arabî  kendisinden  önceki  sûfîlerin  fikirlerinden  de  yararlanarak, 
vahdet-i vücûd terimi ile ifade edilen bir görüş ortaya attı. El-Fütûhâtü’l-Mekkiyye ve 
Füsûsü’l-hikem  gibi  eserlerinde  bu  konudaki  düşüncelerini  genişçe  açıkladı.  Allah-
evren,  Allah-insan  ilişkisinin  vahdet-i  vücûd  eksenli  bir  açıklamasını  yaptı. 
                                                           
98
 Güngör, a.g.e., s.60. 
99
 Es-Seyyid, a.g.e., s.49. 
100
 Yılmaz, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, s.301. 
101
 Yılmaz, a.g.e., s.302. 

---

 
 
48
 
 
Felsefeden ve kelâmdan aldığı bazı delillerle fikirlerini ispatlamaya çalıştı.
102
 
Vahdet-i  vücûd  (varlık  birliği)fikrini  sistemleştiren  mutasavvıf,  İbn  Arabî 
bu düşünceyi görüşlerinin temeli yapmış ve bunu bütün İslâm tasavvufuna yaymıştır. 
103
 
İbn Arabî‘nin tasavvufi düşüncesi, vahdet-i vücûd olarak tanınır. Bu ismi 
kendisi  kullanmamıştır;  onu  kullanan,  ilk  öğrencisi  ve  çok  yakın  dostu  ünlü 
mutasavvıf  Sadreddini  Konevî  (ö.1274)‘dir.  Vahdet-i  vücûd,  İslâm  dünyasında 
bugüne kadar çok etki yaratmış bir anlayıştır.
104
 
İbn  Arabî‘ye  göre  varlık,  bir  tek  hakikatten  ibarettir.  Çeşitlenme  ve 
çoğalma,  dış  duyuların  meydana  getirdiği  zahirî  bir  şeydir.  Allah  mutlak  varlıktır. 
O‘nun  varlığının  sebebi  yoktur.  O,  kendi  zatıyla  vardır.  O‘nu  bilmek,  varlığını 
bilmektir. Zatının hakikatını bilmek mümkün değildir.
105
 
Vahdet-i  vücûd fikrini benimseyen  İbn Arabî, bu görüşüyle  gerçek varlık 
olarak sadece Hakk‘ı kabul eder. O‘nun dışındakiler gerçek anlamda bir varlığa sahip 
degillerdir, ancak Hakk‘ın gölgesi mesabesinde bir varlıga sahiptirler.
106
 
Vahdet-i vücûd, İslâm tasavvufunun ―Varlığın Birliği‖‘ni esas kabul eden 
hususî  bir  şekli  olup,  İbn  Arabî‘de  zirveye  ulaşmıştır.  Burada  tasavvur,  irade  ve 
                                                           
102
 Komisyon, a.g.e., s.60. 
103
 Bayrakdar, İslâm düşünce Tarihi, s.42. 
104
 Bayrakdar, a.g.e, s.42. 
105
 Bayrakdar, a.y. 
106
 Yusuf Turan, Muhyiddin İbn Arabî’de Mutlak Varlık, Basılmamış Yüksek Lisans 
Tezi,  Sakarya  2006,  s.59;  Fikret  Karaman,  “Vahdet-i  Vücûd”,  DİB.  Yayınları, 
Ankara 2010, s.677. 

---