Yenġ-eflatunculuğun tasavvufa etkġlerġ

 
 
7
 
 
 
a.g.e. 
a.g.m. 
a.y. 
AÜİFD. 
Bkz. 
c. 
Çev. 
DİB. 
H. 
had.no 
Haz. 
İA. 
İst. 
Ktp. 
M. 
MEB. 
Neşr. 
s. 
sad. 
Tdk. 
TDV. 
TDVİA. 
Terc. 
TTDS. 
Yay. 
KISALTMALAR 
: Adı geçen eser. 
: Adı geçen makale. 
: Aynı yer. 
: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 
: Bakınız. 
: Cilt. 
: Çeviren. 
: Diyanet İşleri Başkanlığı. 
: Hicrî. 
: Hadis numarası. 
: Hazırlayan. 
: İslâm Ansiklopedisi. 
: İstanbul. 
: Kütüphanesi. 
: Miladî. 
: Milli Eğitim Bakanlığı. 
: Neşreden. 
: Sayfa. 
: Sadeleştiren. 
: Türk  Dil Kurumu. 
: Türkiye Diyanet Vakfı. 
: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 
: Tercüme eden. 
: Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. 
: Yayınları. 
 

---

 
 
8
 
 
ÖNSÖZ 
Semavî dinlerin sonuncusu olan İslâm dini, insanın hem bu dünyada hem 
de âhirette mutlu olmasını hedeflemiştir. Rabbimiz;  Hz. Peygamber‘e veda haccında 
―Bugün sizin için dininizi kemale erdirdim. Size nimetimi tamamladım ve sizin için 
din olarak İslâm‘ı seçtim‖ (Maide, 5/3)  ayetini vahyetmiştir. 
İslâm  evrensel  bir  dindir.  Bütün  çağlarda,  bütün  insanlara  hitap  eder. 
Donuk  bir  yapıya  sahip  değildir.  Her  zaman  dinamiktir.  Her  dönemin  ihtiyaçlarına 
cevap verir. Yaşanmak için gönderilmiştir.  
İslâm  dininin  temel  kaynakları  Kur‘an‘ı  Kerim  ve  Sünnettir.  Hz. 
Peygamber  döneminde,  tasavvuf  sistemli  bir  şekilde  ortaya  çıkmış  değildi;  ancak 
Peygamberin  yol  göstericiliğinde  ve  kutsal  kitabın  öğretileri  doğrultusunda  sahabe 
döneminde  sürdürülen  zahidâne  hayat  sonraki  yüzyıllarda  İslâm  tasavvufunun 
temelini oluşturmuştur. 
İslâmiyet‘in  geniş  coğrafyalara  yayılması  farklı  kültürlerle  karşılaşması 
neticesinde;  İslâm  toplumu  ile  diğer  toplumlar  arasında  etkileşim  kaçınılmaz 
olmuştur. 
Tezimizde  Tasavvuf  ve  Yeni-Eflatunculuk  hakkında  bilgi  verilerek  İslâm 
tasavvufunun  kaynağı  ve  tasavvufun  gelişim  sürecinde  İslâm  dini  dışında  yabancı 
unsurlardan  biri  olan  Plotinus‘un  Yeni-Eflatuncu  felsefesinin  İslâm  tasavvufuna 
etkileri  incelenecektir.  Konuyla  ilgili  İslâm  düşünürleri  ve  müsteşriklerin  görüşleri 
zikredilecektir.   
Çalışmalarımda  bana  yol  gösteren,  tashih  ve  katkılarıyla  yardımını 
esirgemeyen değerli hocam, Prof. Dr. Mustafa Aşkar‘a teşekkürü bir borç bilirim.  
Hasan Rıza Özdemir 

---

 
 
9
 
 
 
GĠRĠġ 
 Tasavvuf İslâmî hayatın ve kültürümüzün bir parçasıdır. Ortaya çıkışından 
bu yana daima ilgi odağı olmuştur. Bugün de gerek düşünce sistemi olarak, gerekse 
hayat tarzı ve tercüme biçimi olarak hem ilgi çekmekte, hem de çeşitli tartışmalara 
konu edilmektedir.
1
 
İnsanın  iç dünyasıyla,  ruhî  ve mânevî  yönden kendini geliştirmesiyle ilgili 
olarak Kur‘an‘ı Kerim‘de, Hz. Peygamber‘in hayatında ve sahih hadislerinde mevcut 
olan bilgiler ve yönlendirmeler, ilk dönemlerden itibaren müslümanların dini daha iyi 
anlama  ve  yaşama  talep  ve  gayretlerine  itikad  ve  fıkıh  cephesinden  ayrı  olarak 
tasavvuf  adı  altında  özetlenebilecek  üçüncü  bir  cephe  ve  zenginlik  kazandırmıştır. 
Tasavvuf  kelimesi  Kur‘an‘da  ve  hadislerde  geçmez.  Hicrî  ilk  iki  yüzyılda  kişinin 
kendi iç dünyasındaki derinlik ve zenginliği, coşkulu dindarlığını ifade için genelde 
zühd, rikak-rekaik takvâ, ibadet gibi kelimeler kullanılıyor, böyle kimselere de zâhid 
ve âbid  deniliyordu. Hicrî  III.  yüzyıldan sonra daha kapsamlı olarak tasavvuf, sûfî, 
sûfiyye gibi terimler kullanılmaya başlandı ve bir dönemden sonra tasavvuf ayrı bir 
ilim ve davranış biçimi olarak ortaya çıktı.
2
 
Tasavvuf, kalp temizliğini, güzel ahlâkı ve ruh olgunluğunu konu alır. Amaç 
müminleri terbiye etmek ve mânen yükseltmektir. Bu amaca ulaşmak için dünyadan 
                                                           
1
 H.Kâmil Yılmaz, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul 1994, s.9.  
2
  Komisyon,  İlmihal  İman  ve  İbadetler,  Türkiye  Diyanet  Vakfı  Yayınları,  Ankara 
2006, Cilt.1, s.48. 

---

 
 
10
 
 
çok  âhirete  önem  vermek,  maddî  değerlerden  fazla  mânevî  değerlere  bağlanmak, 
daha nitelikli ve daha çok ibadet etmek ve nefsi disiplin altına almak gerekir.
3
 
İslâm  inanç  sisteminin  özünde  ―Allah‘ın  birliği‖  ilkesi  vardır.  Şehâdet 
kelimesi,  veya  İslâm  inancının  sözlü  ifadesi  şunu  ortaya  koyar:  ―Allah‘tan  başka 
tapınılacak tanrı yoktur.‖ Kelime anlamı birleme, tekleştirme demek olan tevhid, tek 
yüce otorite olarak Allah‘ı kabullenme demektir. Allah tektir, mutlak, yüce, yaratıcı, 
hiçbir şeye benzemez, her şeyin sahibi ve yaratıcısıdır. Kendisine tapınmaya ibadet 
edilmeye  layık  tek  varlık  yüce  Allah‘tır.  Müslüman‘ın  düşünce  ve  davranış 
merkezinde  yalnızca  Allah  vardır.  Allah  her  Müslüman‘ın  bilincini  ve  hayatını 
bütünüyle doldurur. Allah‘a denk, benzer, ortak hiçbir varlık yoktur. O kendi varlığı 
ve  eylemleri  bakımından  eşsiz,  gücü  sonsuz,  başka  hiçbir  şeye  muhtaç  olmayan 
mutlak tamlık ve yetkinliğe sahiptir.
4
 
Bütün  kâinat,  yüce  yaratıcının  amacına  hizmet  eder  ve  belirli  bir  düzeni 
gerçekleştirir. Bu düzeni Allah‘tan başka bozacak bir başka güç yoktur. İşlerin başı 
da sonu da ona aittir. Yetki ve otoritesini kimseyle paylaşmaz; tek egemen güç ve tek 
yetki  sahibi  odur.  Bununla  birlikte  yüce  Allah,  insana  belli  ölçüde  bir  davranış 
hürriyeti  ve  bunun  sonucu  olarak  da  sorumluluk  yüklemiştir.  İnsan  bu  dünyada 
Allah‘ın vekilidir (halife); onun adına işleri yürütür. Güç ve yeteneklerini geliştirerek 
yeryüzünde  ahlâk  merkezli,  adaletli  bir  toplumsal  düzen  oluşturmaya  çalışmak, 
insanın  temel  görevidir.  İnsan  bunu  yaparken  en  büyük  güç  ve  desteğini  Allah‘tan 
                                                           
3
 Komisyon, a.y. 
4
 Hayati Hökelekli, “İslâm’ı Bilmek”, İslâm’a Giriş-Gençliğin İslâm Bilgisi, İstanbul 
2008, s.199. 

---