Yenġ-eflatunculuğun tasavvufa etkġlerġ

 
 
14
 
 
İslâm  düşüncesi,  kendinden  önceki  düşünce  ve  kültür  miraslarına  kendi  orijinal 
değerlerini ve özelliklerini de katmış ve daha sonraki felsefî düşünce mirasına derin 
tesirler yapmıştır. 
12
 
KAVRAMSAL ÇERÇEVE 
A-TASAVVUF-SUFΠKELĠMESĠNĠN KÖKÜ 
Sufî  kelimesinin  kökeni  hususunda;  saflık  arılık  duruluk  anlamındaki 
―Safa‖,
13
  Sufîlerin  Allah  huzurunda  ilk  safta  duran  kişiler  olmasından  hareketle  ―es-
Saffu‘l  Evvel‖  ifadesindeki  saf, 
14
  sufîlerin  özellikleri  ve  yaşantıları  itibariyle 
kendilerine  benzedikleri  düşünülen  Hz.Peygamber  zamanındaki,  ―Ehlu‘s-Suffe‖ 
ifadesindeki  ―Suffe‖
15
  kelimelerini  zikredenler  yanında  onun  acı  bir  bitki  olan 
―Sûfâne‖  kelimesinden  geldiğini  söyleyenler  olmuştur.  Bununla  herhalde  tasavvufun 
az  yemek  yemeyi  ifade  eden  yönüne işaret  edilmek istenmiştir.
16
  Bir  görüşe  göre  de 
sufîler  bir  çöl  bitkisi  olan  ―Sûfâne‖  yi  yiyerek  hayatlarını  geçirdikleri  için  bu  adı 
almışlardır.  Ancak  bu  görüş  hem  gerçeğe  hem  de  dil  kurallarına  aykırıdır.  Çünkü 
                                                           
12
 Hökelekli, a.g.e., s.233. 
13
Ebû  Nasr  es-Serrac  et-Tûsî,  el-Lüma’  fi’t-Tasavvuf,  tahkik,  Abdulhalim  Mahmud 
Tahâ Abdulbaki Surur, Bağdat 1960, s.46; Gülâbâdî, Ebu Muhammed b. İbrahim b. 
Yâkub  b.  Yusûf,  et-Taarruf  li  Mezhebi  Ehli’t-Tasavvuf,  thk.  Mahmud  Emin  en-
Nevevî,  Kâhire  1980,  s.80;  Hayrani  Altıntaş,    Tasavvuf  Tarihi,  Ankara,  Akçağ 
yayınları,  s.5;  Muhittin  Uysal,  Tespit  ve  Yorum  Bakımından  Tasavvuf  Kitaplarında 
Bulunan İhtilâflı Haberler, Basılmamış Doktora Tezi, Konya 1999, s.25. 
14
 Gülâbâdî, a.g.e., ss.28-29. 
15
 Serrac, a.g.e., s.47; Gülâbâdî, a.g.e., s.29; Altıntaş, a.y.  
16
 Altıntaş, a.y; Arif Erkan, İslâm’da Zühd ve Tasavvuf, İstanbul 1972, s.152.  

---

 
 
15
 
 
sufîlerin  geçim  kaynağı  söz  konusu  bitkiden  ibaret  olmadığı  gibi,  kelimenin  ismul 
mensubu sufî değil sûfâni şeklinde kullanılır.
17
 
Sühreverdî‘ye  göre,  ―sufî‖  kelimesi  etimolojik  olarak  kaba  yünlü  elbise 
anlamındaki  (ve  söylendiğine  göre  Peygamberimiz  (s.a.v)  tarafından  giyilmiş  olan) 
suf‘dan  türemiştir.  Sufîler,  Allah‘tan  sonra  ilk  sıradaki  (saff)  kişilerdir;  kelime 
başlangıçta safavî şeklinde olmasına rağmen sonradan sufî olarak değişmiştir; kelime 
bir  grup  Müslümanın  vakitlerini  dinî  ilimler  ve  zühdle  geçirdikleri  yüksekçe  bir  yer 
olan suffe‘den türemiştir.
18
 
Sufî  kelimesinin  Arabistan‘da  İslâm  öncesi  dönemde  de  kullanıldığı  Serrac 
tarafından iddia edilmiştir. Bununla birlikte Sühreverdî, bu kelimenin Peygamber‘den 
(s.a.v)  sonraki  üçüncü  nesil  (tebe-i  tâbiîn)  tarafından  kullanılmaya  başlanmış 
bazılarına  göre  ise  hicretin  üçüncü  yüzyılında  kullanıma  girmiştir.  Sahabe  ve  Tabiîn 
unvanları  büyük  saygı  gördüğü  için  sufî  kelimesi  bunların  zamanında  ortaya 
çıkamamıştır.
19
    
              B-TASAVVUFUN TANIMI 
H.  Kâmil  Yılmaz,      tasavvuf  kelimesinin  kökü  ve  tarifi  konusunda  belli  bir 
görüş  birliği  sağlanamadığını  belirterek;    nazarî  ve  aklî  bir  ilim  olmayan,    aksine 
                                                           
17
  Ebû  Nu‘aym  el-İsfehânî,  Hılyetü’l-Evliyâ  ve  Tabakâtu’l-Asfiyâ,  Mısır  1974,  I, 
s.17; Uysal, a.y. 
18
  M.M,  Şerif,  İslâm  Düşüncesi  Tarihi,  (Türkçe  Baskının  Editörü,  Mustafa 
Armağan), İstanbul 1990, İnsan Yayınları, s.393. 
19
 Şerif, a.g.e., s.394. 

---

 
 
16
 
 
tecrübî  bir  ilim  olan  tasavvufun  pek  çok  tarifi  bulunduğunu  söylemiştir.  Çünkü  her 
mutasavvıf  tasavvufu  yaşadığı  manevî  tecrübelere  ve  bulunduğu  makamlara  göre 
tanımlamaktadır.
20
  
Sözlükte  ―yün  giymek,  saf  olmak‖  anlamına  gelen,  suf  kökünün  beşinci 
vezninden  (tafa‘ul)  masdar  olan  tasavvufun
21
  pek  çok  tanımı  yapılmıştır.  Bunlardan 
bazıları şöyledir:   
―Tasavvuf, kötü huyları terk edip güzel huylar edinmektir‖, ―Hakk ile birlikte 
ve  O‘nun  huzurunda  olma  halidir‖,  ―Tasavvuf  baştan  sona  edeptir‖,  ―  Nefisten  fâni, 
Hak  ile  bâkî  olmaktır‖,  ―Hakk‘ın  seni  sende  öldürmesi  ve  kendisiyle  dirilmesidir‖, 
―Temiz bir kalp, pâk bir gönül sahibi olmaktır‖, ―Herkesin yükünü çekmek, kimseye 
yük  olmamaktır‖,  ―Kimseden  incinmemek,  kimseyi  incitmemektir‖
22
,  ―İslâm‘ın  ruhî 
manevî  yönünü  öne  çıkaran,  insana  Allah‘ı  görüyormuşçasına  bir  ibadet  ve  davranış 
bilinci  kazandırmayı  hedefleyen  düşünce  biçimi,  hayat  tarzıdır‖,    ―Kötü  huyları  terk 
edip güzel huylar edinme; Hz Muhammed‘in edep ve ahlâkını davranış hâline getirme 
yoludur‖,  ―Gönlü  Allah‘tan  alıkoyan  her  şeyden  arındırma,  dünya  ve  içindekilerin 
geçici  olduğunu  bilip  hayata  bir  yolcu  gibi  bakabilme  anlayışıdır‖,  ―Kâmil  bir  insan 
olabilmek  için  kalp  ve  dille  sürekli  Allah‘ı  zikretmek  ve  Hz.  Muhammed‘i  hayatın 
                                                           
20
 Yılmaz, a.g.e., s.30. 
21
  Louis  Massingnon,  “Tasavvuf”,  İslâm  Ansiklopedisi,  İstanbul  1974,  12/I,  s.26; 
Uysal, a.g.e.,  s.26. 
22
  Mehmet  Canbulat,  “Tasavvuf”,  Dini  Kavramlar  Sözlüğü,  Ankara  2006,  Diyanet 
İşleri Başkanlığı Yayınları,  s.634. 

---