Yenġ-eflatunculuğun tasavvufa etkġlerġ

 
 
30
 
 
Enneadların  ana  fikri  âlemi  bir  akış  (epanchement),  tanrısal  hayatın  derece 
derece bir yayılması gibi ve varlığın son gayesi olarak, onun Tanrı‘da yeniden erimesi 
(resorption)  gibi  düşünen  emanatist  bir  panteizmdir.  Bu  akışın  dereceleri  şunlardır: 
                                                                                                                                                                     
the good.), Yedinci bölüm: Belirli bir varlığın ideal bir numunesi-örneği- var mıdır? 
(Seventh Tractate: Is there an ideal archetype of particular beings), Sekizinci bölüm: 
Entellektüel  güzellik  üzerine  (Eighth  Tractate:  On  the  intellectual  beauty), 
Dokuzuncu  bölüm:  Entellektüel  prensip,  idealar  ve  hakiki  varlık  üzerine  (Ninth 
Tractate:  The intellectual  principle, the ideas and the authentic  existence ), Beşinci 
Ennead‘ın  muhtevası:  Üç  temel  hipotez,  Bir  ve  varlıkların  Bir‘den  doğuşu, 
varlıkların  idelerinin  olup  olmadığı,  entelektüel  güzellik  ve  iyiliğin  tabiatı  gibi 
konular incelenmektedir. VI- Altıncı Ennead (The Sixth Ennead), Dördüncü bölüm: 
Hakîki (asıl) varlıkla aynı zamanda ve her yerde özdeş olması (I), (Fourth Tractate: 
On  the  integral  omnipresence  of  the  authentic  existent  (I),  Beşinci  bölüm:  Hakîki 
(asıl)  varlıkla  aynı  zamanda  ve  her  yerde  özdeş  olması  (II)  (Fifth  Tractate:  On  the 
integral omnipresence of the authentic existent (II)), Yedinci bölüm: İdeal formların 
çeşitliliği nasıl varlık haline gelebilir? ve iyilik üzerine. (Seventh Tractate: How the 
multiplicity of the ideal-Forms came in to being; and on the good.), Sekizinci bölüm: 
Özgür irade ve Bir‘in iradesi üzerine (Eighth Tractate: On free will and the will of 
the one), Dokuzuncu bölüm: İyilik veya Bir üzerine (Ninth Tractate: On the good, or 
the  One),  Altıncı  Ennead‘ın  muhtevası:  Form,  varlık  ve  sayıları,  irade  konusu  ve 
Bir‘in irade sınırı, iyilik üzerine olan konular işlenmektedir.; Şerife Hanım Altuner, 
Plotinus’ta Bazı Din Felsefesi Problemleri, Isparta 2006, Basılmamış Yüksek Lisans 
Tezi,  ss.5-9.;  Bkz.  Plotinus,  The  Enneads,  (Translated  by  Stephen  MacKenna)  
London W.C, 1962; Brehıer, Emile, Plotin Enneades I, Parıs, 1924. 

---

 
 
31
 
 
mânevilik (la spiritualite), hayvanlık (l‘animalite), cisimsellik (la corporeite); yeniden 
erimeninki şunlardır; duyulur algı, usavurma, mistik seziş.
52
  
Altı Ennead şu konuları tartışmaktadır: (1)dirimli varlık ve insanın doğası; (2) 
gök küre ve iki tür özdek; (3) evren; (4) ruh; (5) Nous ve İlk Varlık; (6) varolan ve iyi 
ya da Bir (insansal ve Tanrısal özgürlüğü de kapsamak üzere) 
53
  
Hilmi Ziya Ülken, Yeni-Eflatunculuğun Tasavvuf ve vahdet-i vücûd zeminini 
hazırlamasında bu kitapların tesirini aramanın yanlış olmayacağını söylemiştir.
54
  
C-PLOTĠNUS FELSEFESĠ (Yeni-Eflatunculuk) 
Antikçağ  sonlarında  felsefeye  dayanarak  dinî  bir  dünya  görüşü  geliştirme 
denemelerinden ilki Yeni-Eflatunculuktur.
55
 
Antik  çağın  sonlarına  doğru,  Hıristiyanlığın  hızlanan  yükselişine  ve 
ilerleyişine karşı savaşan, kendisini sürekli yenilemeye çalışan felsefe, büyük başarılar 
elde  etmiştir.  Şöyle  ki  düşüncelerin  birbirine  gelişigüzel  yamandığı,  gevşek  bağlarla 
bağlandığı  ve  kavram  kargaşasına  yol  açabilen  eklektik(seçmeci)  öğretilerinkinden 
daha  başarılı  bir  ileri  atılımla  oldukça  kapsamlı  ve  tutarlı  yeni  bir  sistem  daha 
                                                           
52
 Weber, a.g.e., s.110. 
53
 Sahakian, a.g.e., s.82. 
54
 Ülken, a.g.e, s.112. 
55
 Gökberk, a.g.e., s.131. 

---

 
 
32
 
 
oluşturuldu.  Yeni-Eflatunculuk  adı  altındaki  bu  sistemin  etkisi  M.S  2.yy‘dan  6.yy‘a 
kadar sürmüştür. 
56
 
Plotinus  felsefesi  Eflatun‘un  maddi  olmayan  (İde)lerine  tam  karşıt  olan 
Stoa‘lılarla  Epikur‘cuların  materyalizmine  karşı  koyma  ve  Eflatun  idealizmine 
dönmeden ibarettir.
57
 
Plotinus felsefesi, her şeyden önce, materyalist olmayan bir felsefe sistemidir 
ve  materyalizme  karşıdır.  Aristo‘dan  sonraki  felsefe  mektepleri  içinde,  Epikurcular, 
tam manasıyla, materyalist ve ateisttirler. Stoa mektebi ise pantheist bir materyalizmi 
temsil  eder.  Plotinus  hareket  noktasında  materyalizmle  mücadele  eder.  Âlemin  aslı 
maddi  değildir,  aksine,  âlem,  manevî,  ruhî  bir  esastan  gelmektedir.  Plotinus‘a  göre 
maddi olmayan şey manevîdir, ruhîdir. Ruh bir birliktir, bir bütündür. Ruh ne bir cisim 
ne  de  bir  kuvvettir.  Stoalılar,  Tanrı‘nın  âlemin  içinde,  ―immanent‖  (içkin)  olduğunu 
kabul  ederler.  Buna  karşılık  Aristo‘ya  göre  Tanrı  âlemin  üstünde  ―transcendant‖tır. 
(aşkın)
58
  
Plotinus bu iki görüş arasında bir senteze varır. Tanrının kendisi, Plotinus‘ta 
da mutlak ve değişmez bir birlik olarak göz önünde tutulur. Çokluk ve değişiklik ise 
Tanrının tesiri ile ortaya çıkar. Plotinus‘a göre Tanrı, ― İlk olan‖, ―Bir‖ olandır. Bu en 
yüksek varlık hakkında hiçbir şey söylenemez. Onu tam manasıyla ne belirleyebilir ve 
                                                           
56
 Störig, H.J., İlkçağ Felsefesi Hint Çin Yunan, (Çev: Ömer Cemal Güngören), Yol 
yayınları, s.332. 
57
 Sunar, a.g.e., s.115. 
58
  Kâmıran  Birand,  İlkçağ  Felsefesi  Tarihi,  Ankara  Üniversitesi  İlahiyat  Yayınları, 
Ankara 1987, s.123. 

---