güebəgün artması işğal altındakı torpaqlarımızın azad
olunmasının başlanğıcı deməkdir, mənfur erməni
təcasüzünün sonunun yetişməsi, mifik Ermənistan
dövləti
yaratmaq
iddeya sının
iflasa
uğraması
deməkdir. Ölkəmiz iqtisadi cəhətdən gücləndikcə
onun
Cənubi
Qafqazda
regional bir dövlətə
çevrilmək imkanları da reallaşır.
4) milli ideologiya
Müstəqil dövlətçilik mərhələsində milli birliyə,
mütəşəkkilliyə, ictimai həmrəyliyə nail olmaqla,
ictimai - siyasi sabitlik yaratmaqla, iqtisadiyyatda
irəliləyiş əldə etməklə milli şüurun formalaşdırılması
imkanlan daha artıq reallığa çevrilmiş olur. Milli şüur
milli ideologiyanın təməlidir. Milli ideologiya döv
lətçiliyə xidmət göstərir, onu sarsılmaz edir. Milli
ideologiya icitmai şüurda milli düşüncəni, milli mə
nafeləri, milli təsübkeşliyi, milli mənliyi, milli adət -
ənənələri, milli psixologiyanı, milli mənəviyyatı və
əxlaqı, milli mədəniyyəti və milli vətənpərvərlik
duyğusunu cəmləşdirir. Milli ideologiya insan və
cəmiyyət arasmda üzvi bağlılıq yaradan və milli
mənafelərə xidmət edən milli şüur formasıdır.
Heydər Əliyev milli ideologiyanm dövlətçilik
və cəmiyyət həyatı ilə bağlı əhəmiyyətini belə ümu
miləşdirir: «Azərbaycanın müstəqil bir dövlət kimi
milli ideologiyası mən bu gün cəsarətlə deyə bilərəm
ki, Yeni Azərbaycan Partiyasının məramnaməsində
öz əksini tapıbdır. Bizim həm xarici siyasətdə, həm
120
daxili siyasətdə, həm ictimai - siyasi sahədə, həm
soisal - iqtisadi sahədə gördüyümüz işlər həmin bu
milli ideologiyanın üzərində qurulur».1
Heydər Əliyev milli ideologiyanın dörd əsas
dayaq
üzərində
bərqərar
olduğunu
göstərir.
Bunlardan birincisi dövlətçilik, ikincisi milli -
mənəvi dəyərlər, üçüncüsü ümumbəşəri dəyərlər,
dördüncüsü isə, «milli ideologiyanın özəyini, əsasım
təşkil edən azərbaycançılıqdır.» Heydər Əliyev, eyni
zamanda, dövlətçiliyi, milli - mənəvi dəyərləri və
ümümbəşəri dəyərləri azərbaycançılıq anlayışının
tərkib hissələri kimi qiymətləndirir.2
Ramiz Mehdiyev milli ideologiyanın insan və
cəmiyyət arasındakı əlaqələrini şərh edərkən yazır:
«Azərbaycançılıq»
ideyasının
dərk olunmasının
əsasında Azərbaycan xalqının tarixi, mənəvi - əxlaqi,
mədəni ənənələri zəminində birlik ideyası dürür və
bu, nəinki indi, həm də uzaq gələcəkdə azərbaycanlı
ların təkcə bir yox, bir çox nəsillərinə xidmət edə
cəkdir və müstəqillik, milli eyniyyət tezliklə həmin
nəsillər üçün həyatı, azadlığı dərk etməyin ayrılmaz
atributlarına çevriləcəkdir.
Bu gün biz Azərbaycanda milli ideologiyanın
formalaşmasının şahidiyik. Millətin potensialını və
ölkəni tərəqqiyə, firavanlığa doğru aparmağa qadir
siyasi elitanın olması onu göstərir ki, neokonservatiz-
1 Bax: «Xalq qəzeti», 24 noyabr 1998-ci il.
2 Bax: «Xalq qəzeti», 24 noyabr 1998-ci il.
121
min milli forması kimi «azərbaycançılıq» milli ideo
logiyanın əsasıdır və Azərbaycan dövlətinin bütün
tarixi boyu da əsası olaraq qalacaqdır».1
Milli ideologiya, beləliklə, özündə aşağıdakı ən
mühüm cəhətləri birləşdirir:
1) tarixilik
2) varisilik
3) tarixiliklə müasirliyin vəhdəti
4) milli - mənəvi dəyərlərin bəşəri ideyalarla
qovuşdurulması
5) tarixən əldə edilən mənəvi sərvətlərimizin
qorunub gələcək nəsillərə çatdırılması
6) milli - mənəvi sərvətlərimizin xalqın
mənafeyinə xidmət göstərməsi
7) milli - mənəvi sərvətlərimizin bazasında
vətənpərvərlik tərbiyəsinin formalaşdırılması
8) dövlətçiliyin ideoloji bazasmm möhkəmlən
dirilməsi
İdeologiya hər bir siyasi partiyanın fəaliyyət
istiqamətini müəyyən edən konsepsiya proqramıdır.
Hər bir siyasi partiyanın əsaslandığı ideologiya milli
səciyyəli fəaliyyət istiqaməti kimi qəbul edilə
bilməz. İdeologiya o zaman milli konsepsiya
proqramına çevrilə bilər ki, onun təməli milli
mənafelər
üzərində
qurulsun.
Məsələn,
1 Bax: Ramiz Mehdiyev. XXI əsrdə milli dövlətçilik. Bakı, 2003,
s.34.
122
Azərbaycanda 1990-cı illərin başlanğıcında yaranmış
AXC-Müsavat partiyalarının əsaslandığı ideologiya
nın təməli xalqın mənafei üzərində qurulmamışdı.
Odur ki, həmin partiyalar, hətta, iqtidarda təmsil
olunduqları vaxtda da xalqın patiyasına çevrilə
bilmədilər. Çünki o partiyaların işi xalqm mənafeyinə
xidmət etməklə bir araya sığmırdı. Ona görə də onlar
öz sosial dayaqlarını itirdilər. İflasa uğradılar.
Hazırda- da həmin partiyalar siyasi fəaliyyətdən
uzaqlaşmış vəziyyətdədirlər.
Yeni
Azərbaycan
Partiyası
isə
xalqın
mənafemi qoruduğu üçün öz sosial dayaqlarını
günbəgün möhkəmləndirdi, xalq tərəfindən qəbul
olundu və iqtidar apaıtiyasına çevrildi.
Yeni
Azərbaycan Partiyasının ortaya qoyduğu ideologiya
milli-mənəvi zəmin üzərində qurulduğu üçün bir
partiyanın proqrammı çərçivəsindən çıxacaq milli-
ideologiyaya və dövlətçilik ideologiyasına çevrildi.
İdeologiya xalqm və dövlətçiliyin mənafeinə
xidmət etdiykdə yaşayır və öz dövlətçiliyinin
uzunömrlü olmasmı təmin edir. Bu mənada,
ideologiya dövlətçiliyin duyan qəlbi, düşünən beyni,
mənəvi qidası kimi fəaliyyət göstərir. Partiyanın,
milli ideologiyanın və dövltəçiliyin vəhdəti xalqa
xidmətin nümunəsidir. Azərbaycan dövlətçiliyi məhz
bu vəhdət bazasmda inkişaf edir.
Binası ümummilli liderimiz Heydər Əliyev
tərəfindən qurulmuş Azərbaycan milli ideologiyası
123
özünün dünyəviliyi ilə, humanistliyi ilə, yaradıcı və
qurucu xarakteri ilə daim yaşayacaq, zənginləşəcək,
müstəqil
dövlətçiliyin
möhkəmlənməsinə
və
çiçəklənməsinə xidmət edəcəkdir.
5) elitar təbəqənin formalaşması
Elitar təbəqə bütün zamanlarda cəmiyyətin
aparıcı qüvvəsi olmuşdur. Cmiyyətdə öz ağılı, idrakı,
nüfuzu, intellekti, ictimai mövqeyi ilə aparıcı
qüvvəyə çevrilmiş insanlar elitar təbəqəni təşkil edir.
Ona görə də elitar təbəqəni sosial, siyasi, intellektual,
eyni zamanda, maddi və mənəvi cəhətdən öz
üstünlükləri ilə fərqlənən cəmiyyət aristokratiyası da
hesab etmək olar. Aristokrat təbəqə cəmiyyətdə
ictimai şüurun formalaşmasıma təsir edən əsas və
aparıcı qüvvədir. Bütün zamanlarda cəmiyyət öz
aristokrat
qüvvəsinin
ətrafında
toplaşmışdır.
Aristokrat təbəqə cəmiyyətin içərisindən yetişən
ziyalılardır, elm, mədəniyyət adamlarıdır, ictimai -
siyasi hadisələrin aparıcısı olan şəxsiyyətlərdir,
maddi istehsalı formalaşdıran yaradıcı insanlardır.
Azərbaycanda cəmiyyəti öz arxasınca aparmağa
qadir olan aristokratik təbəqə tarixən mövcud olmuş
dur. Ramiz Mehdiyev yazır ki, «Elita cəmiyyətin
idarəetmə və siyasi, demokratik proseslərə təsir gös
tərmək bacarığı yüksək olan təbəqəsidir. «Elita» an
layışına tarixi - məntiqi baxımından yanaşılmalıdır.
Elita xalqın milli sərvətidir. Hər bir cəmiyyətdə elita
müxtəlif olur. O fərqlidir və elmi, siyasi, iqtisadi,
124
ədəbi - bədii, hakim, inzibati, müxalif (yəni əks -
elita) və s. elitaya bölünür».1
Elitar təbəqədən məhrum olan cəmiyyət
mənəvi iflasa uğramağa məhkumdur.
Azərbaycanda tarixlər boyu elitar təbəqə
formalaşmış və cəmiyyətin maddi, mənəvi, soisoloji,
mədəni
inkişafında
aparıcı
qüvvə
ölmüşdür.
Məsələn, «Kitabi - Dədə Qorqud» dastanlarında
Dədə Qorqud, Bayındır xan, Qazan xan, Dirsə xan,
Baybura xan, Baybecan xan kimi şəxsiyyətlər
cəmiyyətin elitar təbəqəsinin obrazıdır. Xalq onların
ətrafında toplaşır və görəcəkləri iş barədə məsləhət
alırlar. Hər hansı bir qəbilə həyatında fəsad baş
verirsə onlar birlikdə həmin fəsadları aradan
qaldırırlar.
Azərbaycan
xalqının
tarixində
bir
çox
hökmdarlar,
sərkərdələr,
böyük
fikir
dahiləri
yetişmişdir ki,
cəmiyyətin
inkişafında
onlann
özünəməxsus fəaliyyəti olmuşdur.
Əlbəttə ki, ictimai fikrin canlanmasında, ictimai
şüurun oyanmasında elitar təbəqə aparıcı qüvvə
olmuşdur. Bunun nəticəsidir ki,
1918-ci ildə
Azərbaycan Demokratik Respublikası yarandı. Elitar
təbəqənin fəaliyyəti xalqın mənafeyinə yönəldikdə
cəmiyyət üçün əhəmiyyətli olur. Məhz 1991-ci ildə
qazanılmış
müstəqilliyin
qorunmasında
Heydər
1 Bax: Ramiz Mehdiyev, XXI əsrdə milli dövlətçilik. Bakı, 2003,
s.38.
125
Əliyev ideyalarını həyata keçirən elitar təbəqənin
fəaliyyəti aparıcı olmuşdur. Elitar təbəqə xalqın
mənafeyi üçün çalışanda xalq qazanır. Elitar təbəqə
öz mənafeyini güdürsə cəmiyyət itirir və mənəvi
iflasa uğrayır.
1991-ci ildən ta ictimai - “ siyasi sabitlik
yaranmasına qədər olan müddətə kimi Azərbaycanda
ауп - ayrı qruplaşmaların törətdiyi fəsadlar məhz
cəmiyyətə zidd olan «elitanın» hesabına baş verirdi.
Lakin Heydər Əliyev cəmiyyəti səfərbər etdi.
Dövrün ictimai hadisələrini xalqın mənafeyinə
yönəldə bilən siyasi elitar təbəqə formalaşmağa
başladı.
XX əsrin əvvəllərində formalaşmış elitar
təbəqənin də siyasi mövqeyi bolşevik hakimiyyəti ilə
tutuşmurdu. Ona görə də həmin dövrdə onlar fiziki
təzyiqlərə
və
repressiyalara
məruz
qaldılar.
Azərbaycanda formalaşan ictimai şüurun «sosialist
şüuru» ilə əvəz olunması dövrü başladı. Lakin xalqın
milli şüuru potensial qüvvəyə çevrildi. Heydər
Əliyevin
Azərbaycandakı
rəhbərliyi
dövründə
yaradılan şərait milli şüurun yenidən canlanmasına
səbəb oldu.
Bu
gün
Azərbaycanda
elitar
təbəqənin
hərtərəfli formalaşması üçün münbit şərait vardır.
Azərbaycanda siyasi elitanın formalaşması isə xüsusi
bir əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycanda elitar
təbəqənin formalaşması prosesi ölkə prezidenti İlham
126
Əliyevin
məqsədyönlü
siyasi
fəaliyyətinin
nəticəsində baş verir. Müasir azərbaycanlı elitanın
avanqardı olan İlham Əliyev yeni əsrdə Heydər
Əliyev ənənələrini ləyaqətlə davam və inkşiaf etdirir.
İlham Əliyevin bütün fəaliyyəti onun vətənpərvərlik
mövqeyinin və azərbaycançılıq amalının parlaq
təcəssümüdür.
Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev ölkə
prezidenti İlham Əliyevin gələcəkdəki fəaliyyətini
uzaqgörənliklə duyaraq xalqı əmin edirdi ki, «Həm
İlham Əliyev, həm də Yeni Azərbaycan Partiyası
bundan sonra da xalqımızın ən layiqli övladlarını öz
ətrafında sıx birləşdirəcək, Azərbaycan dövlətinin
inkişafı və xalqımızın firavanlığı yolunda çox işlər
görəcəkdir».1
O ümidlər həqiqətən bu gün özünü tamamilə
doğruldur. Xalq yeni əsrin qurucu lideri kimi İlham
Əliyevi sevir, ona arxalanır və inanır. Xalqla rəhbər
arasında formalaşmış belə bir qırılmaz əlaqə ölkədə
milli azərbaycançılıq şüurunun formalaşması və
zənginləşməsi üçün ən etibarlı və ən münbit bir
zəmindir.
1 Bax: Novruz Məmmədov. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin
siyasi kursu uğurla davam etdirilir. «Respublika» qəzeti, 31 oktyabr,
2004-cü il.
127
SON SÖZ
İdeologiya milli dövlətçilik zəminində ictimai,
siyasi və mənəvi dünyagörüşün ümumiləşdirici bir
vasitəsi kimi milliliyin qorunub saxlanmasına xidmət
edir. Milli dövlətçilikdə milliliyə dair etiketlərə
riayət edilməsi millət kimi formalaşmış xalqın möv
cudluğuna, yaşamasına və ölkənin ərazi bütövlüyü
nün qorunmasına etibarlı təminatdır.
Müasir mərhələdə qloballaşma milliliyə məxsus
ən aparıcı keyfiyyətlərə guclu təsir edərək onu
sıradan çıxarmağa meyllidir. Odur ki, qloballaşmanın
fəsadlı təsirindən qorunmaq üçün milli ideologiyanın
təbliği və tətbiqi xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Buna
görə də hər bir azərbaycanlı vətən, xalq və millət
qarşısmda özünün mənəvi borcunu şərəflə yerinə
yetirməlidir. Bunları, başlıca olaraq aşağıdakı kimi
ümumiləşdirmək mümkündür:
1) milli - mənəvi dəyərlərin, əxlaqi - etik
normaların, mədəni ənənlərin qorunub saxlanması
2) dövlətçiliyə və onun atributlarına (dövlət dilinə,
bayrağına, himninə, gerbinə) hörmətlə yanaşılması
3) dünyanm ayrı - ayrı yaşayış məskənlərində
məskunlaşmış azərbaycanlıların bir - birinə və
müstəqil Azərbaycan dövlətçiliyinə diqqət, qayğı,
ehtiram və rəğbət göstərməsi
128
4) milli - mənəvi dəyərlərin bəşəri dəyərlərlə
zənginləşdirilməsi
5) vətənpərvərlik amalının formalaşdırılması
6) düşmənə qarşı mübarizədə barışmazlıq, birlik,
mütəşəkkil və yenilməzlik nümayiş etdirməsi
7) ictimai həmrəyliyin daim qorunub saxlanması
8) gənc nəslin yüksək təhsilə, təlim və tərbiyəyə
yiyələnməsi
9) çətih anlarda vəziyyətdən çıxış yollarının
axtarılıb - araşdırılıb tapılması
10)
mənəvi saflıq təməlində azərbaycanlı
şəxsiyyətinin formalaşdırılması
Etiraf
etmək
lazımdır
ki,
qloballaşma
mərhələsində iqtisadi cəhətdən güclü olan dövlətlər
başqa dövlətlərə, xüsusən, inkişaf etməkdə olan
dövlətlərə təsir göstərmək imkanlarını qat - qat
artırırlar. Qloballaşmanın əsas təsir gücü'milliliyə
qarşıdır. Bu prosesdə güclü dövlətlər, xüsusilə, fövqəl
dövlətlər üçün ərazi bütövlüyünün qorunması prinsipi
dəyişərək hegomonçuluğa çevrilir. Milli - mənəvi
dəyərlər ümumi əxlaqi prinsiplərlə əvəz olunur. Belə
dövlətlər sərhədsiz mədəniyyət forması əldə etməyə
nail olurlar. Fövqəl dövlətin dili də bütün sərhədləri
yarıb keçir.
Dövlətçilikdə milli ideologiyanın formalaş
dırılması və onun qorunması xalqın bütövlüyünün və
mütəşəkkilliyinin bərqərar olunması kimi vacib bir
fəaliyyət sahəsini təşkil edir.
129
M Ü N D Ə R İ C A T
Ciriş.
Azərbaycançılıq ideyaları haqqmda......... ...... 3-21
Birinci bölmə.
Azərbaycan cəmiyyətində
ictimai təfəkkürün formalaşması.................... 22-66
İkinci bölmə.
Milli - mənəvi dəyərlər................................... 67-86
Üçüncü bölmə.
Müstəqil dövlətçilik ən ən ləri........................87-127
Son s ö z ........................................................... 128-129
1 3 0
«Elm və Təhsil» nəşriyyatının direktoru:
professor N adir MƏMMƏDLİ
Kompüter dizayneri: Tural Əhmədov
Texniki redaktor: Rövşanə Nizamiqızı
Montajçı: Rasim Hacıyev
Operator çapçı: Elşad Hacıyev
Yığılmağa verilmiş 25.03.2010.
Çapa imzalanmış 02.04.2010.
Şərti çap vərəqi 8,2. Sifariş № 68.
Kağız formatı 60x84 1/16. Tiraj 500.
Kitab «Elm və Təhsil» nəşriyyat-poliqrafiya
müəssisəsində səhifələnib çap olunmuşdur.
E-mail: elm ve tehsil@box.az
Tel: 497-16-32; 050-311-41-89
Ünvan: Bala, İçərişəhər, 3-cü Maqomayev döngəsi 8/4.
Dostları ilə paylaş: |