Yeni ekoloji tehlukesiz prosesler-2
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
49 CH 2 = CH 2 + H 2 SO 4 → CH 3 − CH 2 + + HSO 4 − C 6 H 6 + HSO 4 − → C 6 H 5 − + H 2 SO 4 .........( 2.19 ) C 6 H 5 − + CH 3 − CH 2 + → C 6 H 5 − CH 2 CH 3 Güclü protonlu turşuların iştirakı ilə aromatik karbohidrogenlərin olefinlərlə alkilləşməsi reaksiyasında komplekslərin əmələ gəlmə mexanizmi sadələşdirilmiş şə kildə aşağıdakı kimi göstərilə bilər. 2 H 3 PO 4 → H 2 PO 4 − + H 4 PO 4 + C 3 H 6 + H 4 PO 4 + → C 3 H 7 + + H 3 PO 4 .......( 2.20 ) C 6 H 6 + C 3 H 7 + → C 6 H 5 − C 3 H 7 + H + H 2 PO 4 − + H + → H 3 PO 4 Beləliklə alkilləşmə prosesi mürəkkəb çoxmarşrutlu mexanizm üzrə gedir. Ayrı-ayrı istiqamətlərin baş verməsi katalizator, alkilləşdirici agent və həlledicilərin təbiətindən, komponentlərin nisbətindən və reaksiyanın aparılma şəraitindən, əmələ gələn komplekslərin quruluşundan və digər faktorlardan asılıdır. Buna görə də ancaq göstərilən şərtləri dəyişməklə prosesi idarə etmək mümkündür. Aromatik karbohidrogenlərin alkilləşməsi prosesinin sxemini sadələşdirilmiş şə kildə belə göstərmək olar. Aralıq məhsulun yüksək enerjiyə malik olması (buna görə də onun qatılığı yetərincə azdır) nəzərə alınarsa, onda stasionarlıq prinsipini tətbiq etməklə reaksiya sürətinin asılılıq tənliyini aşağıdakı kimi göstərmək olar: r = d [ ArR ] /d τ = K 1 K 2 [ ArH ] [ R + ] [ B ] /( K − 1 + K 2 [ B ] ) .....( 2.22 ) K 1 H B ArH + R + Ar + Ar R + BH + .....(2.21) K − 1 R K 2 50 Ə vvəldə qeyd edildiyi kimi alkilləşmə reaksiyasının sürəti bir çox faktorlardan asılıdır, bu səbəbdən də son dərəcə müxtəlif hallar mümkündür : 1) σ -kompleksin ilkin komponentlərə parçalanması protonun qoparılmasına nəzərən xeyli yavaş gedir; onda K 2 [ B ] >> K − 1 olar və məxrəcdə olan K − 1 nəzərə alınmaya bilər. Bu halda ( 2.22 ) tənliyi r = K 1 [ ArH ] [ R + ] şə klini alır, başqa sözlə reaksiya 2-ci dərəcəli olur və əsasın qatılıgı onun sürətinə təsir etmir; 2) Ə gər K − 1 >> K 2 [ B ] olarsa, o vaxt r = ( K 1 K 2 / K − 1 ) [ ArH ] [ R + ] [ B ] olur, başqa sözlə reaksiya 3-cü dərəcəli olur və reaksiyanın sürəti əsasın qatılıgı ilə təyin edilir; 3) Ə gər K − 1 ≈ K 2 [ B ] >> K 1 olarsa, onda reaksiyanın sürəti (2.22) tənliyinə üyğun gəlir və əsasın qatılığından asılılığı qeyri xətti olur; 4) Ə gər K 1 ≈ K − 1 > K 2 [ B ] olarsa, onda reaksiyanin sürəti əsasın qatılığından və artıq qalan ilkin reagentin miqdarından asılı olur . Alkilləşmə prosesini aparmaq üçün onun limitləşdirici mərhələsini təyin etmək lazımdır. Məqsədli məhsulun çıxımını azaldan və yan məhsulların alınmasına səbəb olan reaksiyaların baş verməsini sürətləndirən əsas səbəblərə aşağıdakıları göstərmək olar: 1) İlkin xammalların təmizliyinin kifayət dərəcədə olmaması və tərkibində qatışıqların olması katalizatorun dezaktivləşməsinə səbəb olur: çətin ayrılan qarışıqların və azeotropların əmələ gəlməsi və qurğunun bəzi yerlərində toplanıb qalması nəticəsində məqsədli məhsulun ayrılması prosesi mürəkkəbləşir ki, bu da bir müddətdяn sonra prosesin getmə şəraitinin və məhsulun keyfiyyətinin pisləşməsilə nəticələnir; 2) Katalizator kompleksi tərkibinin dəyişməsi reaksiyanın selektivliyinin azalmasına, bir sıra hallarda isə perealkilləşmə reaksiyasının dayanmasına səbəb olur; 3) Polialkilaromatik birləşmələrin katalizator ilə мöhkəm komplekslər əmələ gətirməsi katalizatorun dezaktivləşməsinə səbəb olur; Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|