Yeni ekoloji tehlukesiz prosesler-2
V. Kükürdlü və azotlu birləşmələr istehsalı
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- V. Kükürdlü və azotlu birləşmələr istehsalı
- 5.1. Kükürdlü birləşmələr və tiofenlərin alınması
- Cədvəl 5.1 Tiofen və 2-metiltiofenin fiziki-kimyəvi xassələri
114 V. Kükürdlü və azotlu birləşmələr istehsalı Üzvi sintez sənayesində kükürdlü və azotlu birləşmələrin xüsusi yeri vardır. Bunlara səthi aktiv maddələrin sənaye assortimentlərini, yanacaq və yaglara qatılan aşqarların böyük sinfini, çoxsaylı dərman və bioloji aktiv maddələri, plastik kütlələr istehsalı üçün lazım olan əsas xammalları göstərmək olar. Səthi aktiv maddələrin dünya miqyaslı istehsal və istehlak olunmasında kükürdlü birləşmələr – anionlu (alkilsulfatlar, alkilsulfonatlar, alkikbenzolsulfonatlar, olefinsulfonatlar) və onların oksietilləşmiş törəmələri (sulfoetoksilatlar) aparıcı rol oynayır. Birli, ikili, üçlü alifatik aminlər, dördlü ammonium əsasları, alkilaminoamidlər, alkilimidazolinlər, aminturşular və alkilbetainlərdən ibarət azotlu birləşmələr kationlu və amfolit səthi aktiv maddələr assortimentini müəyyən edir. Molekulunda eyni zamanda azotlu və kükürdlü quruluş fraqmenti saxlayan aşqarlar yagların ekstremal şəraitdə yüksək davamlılığını təmin edir. Bu qrupdan olan bir sıra birləşmələr, məsələn,sulfonlar, təbii səthi aktiv neft sulfonatları birbaşa neft xammallarından alınır. Bu məhsullara olan tələbatı ödəmək üçün onların effektiv ayrılma üsullarının işlənib hazırlanması lazımdır. Yağlara aşqar kimi əlavə olunan sintetik səthi aktiv maddələri neft kimya sintezi məhsulları əsasında alırlar. Bunun üçün mövcud qurğuların təkmilləşdirilməsi və onların istehsalı üçün yeni ekoloji təhlükəsiz proseslərin və çevik texnoloji sxemlərin yaradılması vacibdir. 5.1. Kükürdlü birləşmələr və tiofenlərin alınması Tiofen və onun homoloqları özünün yüksək reaksiya qabiliyyətinə görə ən müxtəlif, məsələn həm alifatik həm də atsiklik birləşmələrin alınması üçün potensial xammal mənbəyi ola bilər. Bu kükürdlü birləşmələr antiseptik və antigelment xassəli sefalotin, tividin kimi dərman maddələri, insektisidlər, fungisidlər və herbisidlər, seçici adsorbentlər, antioksidantlar və kauçukun vulkanlaşdırılması üçün surətləndiriciərin alınmasında istifadə oluna bilər. Tiofen sırasının aminosulfidlərindən ionlaşdırıcı şüalanmaya qarşı potensial qoruyucu 115 vasitə kimi istifadə etmək olar. Benzol istehsalında əmtəə məhsulları keyfiyyətinin qiymətləndirilməsinin analitik təcrübələrində yüksək təmizlikli (99,75–dən yuxarı) tiofendən istifadə olunur. 2-metil tiofen kənd təsərrüfatında qoyun yununun uzadılması üçün stimulyator, farmakologiya və baytarlıqda ekzoparazitlərə qarşı mübarizədə dərman preparatları kimi istifadə olunur. Tiofen və 2-metiltiofen rəngsiz, şəffaf və ya açıq sarı rəngli su ilə qarışmayan efirlər, spirtlər, benzol və digər karbohidrogenlərlə qarışa bilən, xüsusi iyə malik mayedirlər. Tiofen və 2- metiltiofenin fiziki-kimyəvi xassələri cədvəl 5.1-də verilmişdir. Cədvəl 5.1 Tiofen və 2-metiltiofenin fiziki-kimyəvi xassələri Tiofenin ən səmərəli alınma üsulu C 4 -C 5 karbohidrogenlərinin, xüsusən dien karbohidrogenləri–divinil və piperilenin, hidrogen sulfid ilə tsiklləşməsinə ə saslanır. Bu prosesdə səmərəli katalizator kimi I və III qrup elementlərinin oksidləri ilə promotorlaşdırılmış alüminium və xrom oksidlərindən (AI 2 O 3 və Cr 2 O 3 ) istifadə olunur. Bu prosesin səmərəliliyi həm də ondan ibarətdir ki ,burada neft-qaz emalı, kimya, metallurgiya və sellüloz-kağız sənayesində tullantı kimi yaranan hidrogen sufiddən istifadə olunur. C 4 -C 5 karbohidrogenləri və H 2 S –dən tiofenin əmələgəlmə reaksiyası aşağıdakı tənlik üzrə baş verir. Göstəricilər Tiofen 2- metiltiofen Sıxlığı, d 4 20 1,0617 − 1,0644 1,0194 Ə rimə temperaturu, 0 C ilə Qaynama temperaturu , 0 C ilə ( − 37,1) ÷ ( − 38,3) 84,12 ( − 63,5) ÷ ( − 65,0) 112,5 116 Katalizator üzərində əsas reaksiya ilə yanaşı krekinq, disproporsionlaşma, kondensləşmə və polimerləşmə reaksiyaları da baş verir ki, bunun da nəticəsində xeyli miqdarda yan məhsullar və koks əmələ gəlir. İzopren istehsalı prosesində yan məhsul kimi alınan piperilendən metiltiofenin sintezi prosesinin optimal parametrləri: reaksiya temperaturu 360-510 0 C , karbohidrogen : H 2 S –in molyar nisbəti 1:(3 ÷ 4), katalizator üzərinə verilən karbohidrogenlərin kütlə sürəti 0,3 − 0,7 saat − 1 , reaksiyanın davam etmə müddəti 0,3 − 0,5 saat, prosesin tiofenə görə selektivliyi 45–55%, katalizator üzərində toplanan koksun ilkin xammala görə çıxımı isə 1,6% təşkil edir. Katalizatorun başlanğıc aktivliyi 38 − 40% olduğu halda, 8 − 10 regenerasiyadan sonra katalizatorun aktivliyi 20 − 22% -ə qədər azalır. C 4 − C 5 karbohidrogenləri və H 2 S – dən tiofenin alınması prosesinin texnoloji sxemi şəkil 5.1–də göstərilmişdir. Karbohidrogenlər (divinil və ya piperilen) əvvəlcə 2 istidəyişdirici və 3 sobasında qızdırılaraq buxarlandırılır və sonra 4 reaktorunun yuxarı hissəsinə daxil olur. 4 reaktoruna həm də qurudulmuş və 3 sobasının borularında 480-500 0 C yə qədər qızdırılmış hidrogen sulfid də verilir. Karbohidrogenlər və H 2 S bilavasitə 4 reaktorunun inert doldurmaları üzərində qarışdırılır və katalizatorun hərəkətsiz layına daxil olur. 4 reaktoru, borularının daxili diametri 50 mm-dən çox olmayan, ekzotermiki reaksiya istiliyinin yetərincə çıxarılmasını təmin edən borulu aparatdır. 4 reaktorundan çıxan reaksiya məhsulları 5 istidəyişdiricisində soyudularaq Kat. CH 2 = CH − CH = CH 2 + H 2 S + 2 H 2 ........ (5.1) S Kat. CH 3 − CH = CH − CH = CH 2 + H 2 S + 2 H 2 ........ (5.2) S CH 3 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|