3
АЗЯРБАЙЖАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТЯЩСИЛ НАЗИРЛИЙИ
АЗЯРБАЙЖАН ДЮВЛЯТ НЕФТ АКАДЕМИЙАСЫ
Н.Я.Сялимова, Б.Ш.Шащпялянэова
ЙЕНИ ЕКОЛОЪИ ТЯЩЛЦКЯСИЗ ПРОСЕСЛЯР
ДЯРС ВЯСАИТИ
Азярбайжан Республикасы Тящсил
Назирлийи тяряфиндян тясдиг едилмишдир
Ямр№ ,
БАКЫ-2008
4
MÜND
Ə
R
İ
CAT
S
ə
h
Giriş………………………………………………………………………………6
I. Karbohidrogen xammallarının istehsalı ……………………………………….8
1.1.
Ağır neft xammallarının pirolizi ………………………………………….9
1.2. Mazutun yüksək temperaturlu pirolizi ………………………………………12
1.3. Piroliz prosesinin yan məhsullarınin ayrılması və təkrar emalı……………...15
1.3.1. Piroliz qazlarından asetilen, allen və metilasetilenin alınması ……………16
1.3.2. Asetilenin ayrılması………………………………………………………..16
1.3.3. Allen, metilasetilen və metilasetilen - allen fraksiyası…………………….18
1.3.4. Tsiklopentadien və ditsiklopentadienin alınması……………………….....21
1.4. Maye piroliz məhsullarının emalı…………………………………...............25
1.4.1. Pirolizin maye məhsullarından ayrılan benzol-toluol-ksilol fraksiyasının
benzola hidrogenləşdirici emalı………………………………………….28
II. Karbohidrogen birləşmələrinin istehsalı
a
ş
a
ğ
ı
molekullu
olefinlərin oliqomerləşməsi ………………………………………….............32
2.1. Etilenin yüksək temperaturlu oliqomerləşməsi …………………….............33
2.1.1.Etilenin alüminium üzvi katalizatorlar iştirakı ilə
oliqomerləşməsi …………………………………………………….........33
2.2. Ali
α
-olefinlərin izomerləşməsi və disproporsionlaşması ……....................38
2.3. Alkilaromatik karbohidrogenlərin istehsalı …………………………..........42
2.3.1. Etilbenzolun və izopropilbenzolun istehsalı……………………...............43
2.3.2. Alkilləşmə prosesinin nəzəri əsasları ………………………....................45
2.3.3. Benzolun olefinlərlə alkilləşmə prosesinin texnalogiyası….....................52
2.3.4. AICI
3
iştirakı ilə etilbenzol və izopropilbenzolun istehsalı……………...53
2.3.5. Heterogen katalizatorların iştirakı ilə izopropilbenzolun
5
istehsalı……………………………………………………………........57
2.3.6. Xətti quruluşlu ali alkilbenzolların alınması…………………...............59
2.3.7. Maye parafinlərdən alkilbenzolların alınması…………………............64
III. Oksigenli birləşmələr istehsalı……………………………………….......69
3.1. Etil və izopropil spirtlərinin istehsalı…………………………………....69
3.2. Aşağımolekullu olefinlərin sulfat turşusu iştirakı ilə
hidratasiya prosesinin nəzəri əsasları……………………………..........69
3.3. Aşağı molekullu olefinlərin birbaşa hidratasiyasının
texnologiyası …………………………………………………………....75
3.4. Aşağımolekullu olefinlərin birbaşa hidratasiyasının texnologiyası..........77
3.5. Allil spirtinin alınması…………………………………………………..82
3.6. Allil spirtinin propilendən allilasetatın köməyi ilə alınması…................84
3.7. İzopropilbenzoldan fenol və asetonun istehsalı…………………..........86
3.7.1. Prosesin nəzəri əsasları…………………………………………….....87
3.7.2. İzopropilbenzol hidroperoksidinin parçalanması………………….....88
3.7.3. İzopropilbenzoldan fenol və asetonun birgə
alinması texnologiyası………………………………………………..90
3.7.4. İzopropilbenzoldan propilen oksidi, aseton və fenolun
birgə alınması……………………………………………………….93
3.8. Parafinlərin oksidləşməsi yolu ilə sintetik ali yağ
turşularının alınması…………………………………………………..95
3.8.1 Sintetik yag turşularınin istehsalı prosesində yaranan
yan məhsullar və onlardan istifadə…………………………………..100
IV. Sintez qaz və onun əsasında məhsul istehsalı……………………….....104
4.1. Sintez qaz istehsal……………………………………………………...104
4.2. Sintez qaz əsasında gedən proseslər……………………………….......107
4.3. Sintez qaz əsasında alçaq molekullu olefinlərin alınması………..........108
4.4. Sintez qaz əsasında metanolun alınması…………………………........110
6
V. Kükürd - və azotlu birləşmələr istehsalı……………………………......115
5.1. Kükürdlü birləşmələr və tiofenlərin alınması……………………........115
5.2. Neft xammalları əsasında sulfonlar konsentratının
alınması …………………………………………………………….......118
5.3. Azotlu birləşmələr ……………………………………………………..120
5.3.1. Akrilonitril və metakrilonitril istehsalı ………………………………120
5.4. Metakrilatlar ……………………………………………………………127
VI.
Istifadə olunmuş ədəbiyyatlar
7
Giriş
Bəşəriyyət öz inkişafı tarixində indi elə bir mərhələyə çatmışdır ki, onun elmi-
texniki tərəqqisi təbiətin milyon illər boyu bərqərar olmuş mühüm qanunlarını əxz
edir və qlobal miqyasda dəyişikliklər yaratmaq ərəfəsindədir. Təbii sərvətlərdən
kortəbii, ehtiyatsız - qaydasız istifadə bu gün dünya miqyasında torpaq, hava və su
kimi həyat amillərinin çatışmaması təhlükəsini yaratmaq üzrədir. Məhz təbii
sərvətlərdən amansız istifadə olunduğu üçün onsuz da azlıq edən qida, şirin sular öz
keyfiyyətlərini itirmiş, çox yerdə insan üçün təhlükəli vəziyyət yaratmışdır. Odur ki,
yeni iqtisadi cəhətdən məqsədəuyğun və ekoloji cəhətdən təhlükəsiz əsas üzvi və neft-
kimya sintezi məhsullarının istehsal texnologiyalarının, həmçinin istehsalın və
qurğuların idarə olunma prinsiplərinin yaradılması mühüm məsələlərdəndir. Hal-
hazırda tullantısız yeni ekoloji təhlükəsiz istehsal sahələrinin yaradılması, uzvi
resurslardan xammalların istismarı, onun emalı və səmərəli istifadəsi, tullantıların
zərərsizləşdirilməsi və ya utilizə olunma üsullarının işlənib hazırlanması başlıca
olaraq qarşıda durur.
Bunları nəzərə alaraq, qeyd etmək lazımdır ki, xalq təsərrufatının üzvi
məhsullara olan tələbatına müvafiq olaraq texniki səviyyəsinin yüksək olması ilə bir
birindən fərqlənən onlarca yeni ekoloji təhlükəsiz texnoloji proseslərin işlənib
hazırlanması vacibdir. Material və enerji tutumlu mütərəqqi texnologiyalar yeni
kimyəvi reaksiyaların tətbiqi ilə xarakterizə olunmalı və istehsalın ekoloji şəraitinin
yaxşılaşdırılmasına xidmət etməlidirlər. Əsas məqsəd insan və təbiətə ziyanlı təsirlərin
qarşısını almaqdan ibarətdir. Qeyd etmək lazımdır ki, bir sıra kimyəvi məhsullar hal -
hazırda köhnə texnologiyalar əsasında alınır. Odur ki, ekoloji cəhətdən təhlükəsiz yeni
proseslərin işlənib hazırlanması və onların sənayedə tətbiq olunması neft - kimya
sənayesində texniki tərəqqinin inkişafı yolunda mühüm addımlardan biridir.
Beləliklə, əsas üzvi və neft-kimya sənaye sahəsi qarşısında, aşağıdakı mühüm
məsələlərin həlli durur:
1. Ekoloji tələbatları pozmadan, mühum məhsullar buraxılışının artırılmasına imkan
Dostları ilə paylaş: |