Yeni ekoloji tehlukesiz prosesler-2
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I. Karbohidrogen xammallarının istehsalı
- 1.1. Ağır neft xammallarının pirolizi
8 yaradan tullantısız və ya az tullantılı texnologiyaların yaradılması; 2. Xammal kimi “öz” tullantılarından və həmçinin də digər sənaye sahələrinin tullantı və yan məhsullarından isttifadə edən yeni istehsal sahələrinin yaradılması; 3. Təbii bioloji sistemlər tərəfindən mənimsənilə bilən məhsulların müəyyən edilməsi; 4. Əsas üzvi və neft-kimya sintezinin müxtəlif məhsullarının, biosferə düşdükdə ətraf mühitə və insanlara zərərli təsir göstərməyən, buraxıla bilən miqdarının müəyyən edilməsi; 5 Az enerji tutumlu və az su tələb edən istehsal sahələrinin yaradılması. Müasir kimya istehsal sahələri qarşısına qoyulan əsas tələbatlardan biri ətraf mühitin sənayenin zərərli tullantılarından mühafizə olunmasından ibarətdir. Bu məqsədlə elə texnoloji proseslər yaradılmalıdır ki, həm məqsədli məhsulun kəmiyyət və keyfiyyətinə qoyulan təlabat təmin olunsun, həm də xammaldan kompleks istifadə mexanizmi, tozlu qaz tullantılarının, çirkli suların yüksək effektivliklə təmizlənməsi üçün müasir üsulların tətbiqi və onlara nəzarət sistemi mövcud olsun. Digər tərəfdən həm aztullantılı, həm də tullantısız istehsal proseslərinin hazırlanması üçün hazırda ümumi prinsiplər mövcuq deyil. Tullantısız və ya aztullantılı istehsal sahələrinin yaradılması bir- biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan iki – ekoloji və iqtisadi, məsələni həll etməyə imkan yaradır. Odur ki, təbii resurslara və enerjiyə qənaət edən, yeni ekoloji təhlükəsiz texnologiyaların yaradılması və tətbiqi vacib məsələdir. Təqdim olunan dərslikdə kimya və neft - kimya sənaye sahələrində yeni ekoloji təhlükəsiz və tullantısız proseslər, onların elmi əsasları, kimyası və kinetikası, texnologiyası və avadanlıqları, istehsalın texniki-iqtisadi aspektləri, alınan üzvi sintez məhsullarının və tullantılarının istifadə sahələri haqqında qısa və ən əsas məlumatlar verilmiş və xalq təsərrufatı üçün əhəmiyyəti göstərilmişdir. \ 9 I. Karbohidrogen xammallarının istehsalı Sənayecə inkişaf etmiş ölkələrin neft - kimya potensialı etilen və propilen kimi aşağı molekullu olefinlərin istehsal həcmi ilə müəyyən olunur. Aromatik karbohidrogenlərlə, o cümlədən də benzolla, birlikdə onlar uzvi sintez sənayesinin xammal mənbəyinin əsasını təşkil edirlər. Hal - hazırda dünya neft- kimya sənayesi miqyasında aşağı molekullu olefinləri qaz və maye halında olan karbohidrogen xammallarının borulu sobalarda pirolizi yolu ilə alırlar. Borulu sobaların daima təkmilləsdirilməsi ilə məqsədli məhsulun ideal çıxımını əldə etmək mümkündür. Digər tərəfdən soba bloku sxeminə tablaşdırıcı-buxarlandırıcı aparatın qoşulması piroliz məhsulları istiliyinin utilizasiyası ilə piroqaz kompressorlarının ötürücüsündə istifadə olunan yüksək təzyiq buxarının generasiyası mümkündür. Borulu sobalarda aparılan piroliz proseslərinin texniki iqtisadi göstəricilərinin əhəmiyyətli dərəcədə təkmilləşdirilməsinə baxmayaraq borulu sobaların bir sıra catışmayan xassələri vardır. Belə ki, ağır neft fraksiyalarının emalı zamanı piroliz rejiminin sərtləşməsi reaktor səthində istilik gərginliyinin artmasına səbəb olur ki, bu da piroliz borularının istiyə davamlı materialdan hazırlanmasını tələb edir. Piroliz prosesinin selektivliyinin artırılması və, müvafiq olaraq, etilen istehsalının texniki-iqtisadi göstəricilərinin qiymətləndirilməsində əsas kriteriya hesab olunan, xammala görə sərf əmsallarının azaldılması əsasən heterogen katalizatorların iştirakı ilə gedən yeni piroliz proseslərindən istifadə etdikdə mümkündür. Borulu sobalarda aparılan termiki piroliz prosesinə nəzərən katalitik piroliz prosesi nisbətən aşağı temperaturda baş verir və onun həyata keçirilməsi zamanı istiyə davamlı xüsusi materialdan istifadə olunmasına ehtiyac qalmır. Digər tərəfdən yüksəktonnajlı qurğuların eyni xammal mənbəyi (məsələn benzin fraksiyası) ilə təmin olunmasında yaranan çətinliklər daha geniş qamma karbohidrogen xammallarından, o cümlədən də atmosfer və vakuum qazoyl məhsullarından istifadə edilməsinə imkan yaradan, xammala görə çevik piroliz texnoloji sxemlərinin yaradılmasını vacib edir. Bu növ xammalların qabaqcadan hidrozənginləşdirilməsi onlardan borulu sobalı piroliz bloku ilə təchiz olunan etilen 10 qurgularında istifadə olunmasına imkan yaradır. Açıq neft məhsulları və bütünlükdə neftdən qənaətlə istifadə olunması üçün ağır neft məhsullarının (mazut, qudron) təkrar emalı lazımdır. Neft - kimya sənayesinin xammal bazasını genişləndirmək məqsədilə ağır neft qalıqlarının piroliz xammalı kimi istifadə olunması üçün pirolizin xüsusi texnologiyasının və reaksiya aparatlarının konstuksiyalarının işlənib hazırlanması vacibdir. 1.1. Ağır neft xammallarının pirolizi Agır neft xammallarının tərkibində xeyli miqdar azotlu, kükürdlü birləşmələr, habelə aromatik birləşmələr və asvaltenlər vardır.Əgər benzinin tərkibində kükürdün miqdarı 0,01-0,07% olarsa, onda atmosfer qazoylunda onun miqdarı 1,0-1,6%, vakuum qazoylunda isə 3% olar. Həm də nəzərə almaq lazımdır ki, atmosfer və vakuum qazoyllarında kükürd əsasən tiofenin, azotlu birləşmələr isə piridin və xinolinin törəmələri şəklində olur. Benzindən atmosfer və vakuum qazoyllarına keçdikcə onların tərkibində olan aromatik karbohidrogenlərin miqdarı dəyişir, məsələn, benzinin tərkibində aromatik karbohidrogenlərin miqdarı 2-9% olduğu halda atmosfer qazoylunda onun miqdarı 23 - 28 %, vakuum qazoylunda isə 55 - 60%-ə çatır ki, bu da mühüm keyfiyyət müxtəlifliyi ilə müşayiət olunur. Xammalın sıxlığı artdıqca atmosfer və vakuum qazoyllarının tərkibində olan bi və politsiklik aromatik karbohidrogenlərin miqdarı da artır (müvafiq olaraq atmosfer qazoylunda 10-15%, vakuum qazoylunda 24-35%) ki, bu da onların olefin potensialını azaldaraq koksəmələgəlmə prosesini sürətləndirir. Benzinin əvəzinə atmosfer və vakuum qazoyllarından istifadə edərkən piroliz sobalarının davamiyyət müddəti 1,5-3 dəfə ixtisar olunur, xammala görə sərf göstəriciləri və pirolizin maye məhsullarının ağır fraksiyalarının çıxımı əhəmiyyətli dərəcədə artır. Xammalın tərkibində kükürdlü birləşmələr qatılığının yüksək olması və böyük miqdarda əmələ gələn çirkab sularının təmizlənməsi zəruriyyəti də müəyyən çətinliklər yaradır. Ağır xammallardan istifadə olunması zamanı piroliz prosesinin əsas göstəricilərinin pisləşməsinin səbəbi tək Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|