Yeni mədəniyyət məkanına

§ 7.  “Qlobal sivilizasiyanı sülhə aparan 
yol -  tolerantlıqdan keçir”
(M əruzə  Yaxın  Şərqin  tədqiqinə  h əsr o lu n m u ş /I 
Ü mum diinya  konqresində  (11-16  iyun  2006-cı  il.  (  Ə m ­
man -  İordaniya) edilmişdir.
K onqres  İordaniya  Krallığının  D inlərarası  Tədqi­
qatlar  İnstitutu  tərəfindən  təşkil  edilm iş  və  burada  ke­
çirilmişdir.
İnstitut  1994-cii  ildə  şahzadə  H əsən  ibn  Talal  tə ­
rəfindən  və  onun  him ayəsi  altında  təsis  olunub.  Ə rəb  və 
İslam   dünyasında,  sivilizasiyalararası  və  m ədəniyyət- 
lərarası  m ünasibətlərin  ən  m ü x tə lif elm  sahələri  nüm a­
yəndələri  tərəfindən  araşdırılm asını,  həm in  m ünasibət­
lərin  lokal,  regional,  milli,  qlobal  aspektlərdən,  həm çi­
nin  tarixi  və  m üqayisəli səviyyədən  təhlilini diqqət  m ər­
kəzində  saxlayır.  X üsusilə  də  xristianlıqla  ərəb-islam   s i­
vilizasiyası  arasında,  eləcə  də  digər  qeyri-m iisəlm an, 
qeyri-ərəb  və  s.  xalqlararası  əlaqələrin,  dini  və  m ədəni 
m üxtəlifliyin  tarixi  təkam ülü  və  m üasir  vəziyyəti  geniş 
tədqiq olunur.
İnstitutun fəaliyyətində  başlıca  m əqsədlərdən  biri 
m ü x tə lif  dinlər,  millətlər,  ölkələrarası  dialoqa  m aneə 
olan  səbəbləri,  xüsusən  də Şərq  və  Q ərb  arasında  m ö v­
c u d   olan  m aneələrin  aradan  qaldırılm asına  dəstək  o l­
maqdır.  İstər  Yaxın  Şərq  iizrə  tədqiqatçıları,  istərsə  də 
bütün  arzu  edənləri  Ə rəb  və  Şərq  diinyası  ilə  daha  sıx 
tanış  olmağa,  bununla  da  arzuolunan  yeni,  ahəngdar 
dünyanı qurm ağa nail olmaqdır.
Bu  m əqsədlə  dünyanın  h ər  yerindən,  bütün  elm 
sahələrindən  nüm ayəndələr,  ekspertlər,  politoloqlar,  m e­
dia  nüm ayəndələri,  siyasi  və  din  xadim ləri  konfransa
-
416
-
dəvət olunur,  ideya  və tədqiqat  və fik ir  m übadiləsi aparır. 
Bu  da Şərqə dair tədqiqatları  ilk dəfə,  həqiqətən  də,  Ş ər­
qin  özündə  aparmağı,  oriyentalistikanın  obyektiv  elmi 
əsaslar  üzərində  inkişafını  şərtləndirir.  Konfransda  A v ­
ropanın  Yaxın  Şərqə  dair  Tədqiqatlar  Assosiasiyası,  İn­
giltərə,  Fransa,  Alm aniya  və  İtaliyanın  Yaxın  Şərq  in ­
stitutları,  Şim ali  Amerikanın  Yaxın  Şərq  tədqiqatları
  / \ s -  
sosiasiyası  və  s.  nüfuzlu  təşkilatlar  daim   iştirak  edirlər. 
Eyni  elm   sahəsində,  eyni  mövzulara  dair  bütün  dünyada 
m övcud  olan  baxışları,  heç  vaxt  görüşə  bilməyən  insan­
ları  bir  araya  gətirir.  İnstitutun  direktoru  uzun  illər 
BM T-də  İordaniyanın  səfiri  və  səlahiyyətli  nüm ayəndəsi 
olan  Həsən əbıı Nümadır.
İnstitut  "Ərəb  m ədəniyyəti  və  sivilizasiyası"  adlı 
qlobal  internet  səhifəsinin,  hər  ay  ingiliscə  çap  olunan 
beynəlxalq jurnalların  təşkilatçısıdır.
Şərqin,  İslamın  və  Ərəb  dünyasının  tədqiqində 
keyfiyyət  baxım ından  yeni  bir  mərhələnin  başlanğıcını 
qoyur.
I  Ümumdiinya  Konqresi  2000-ci  ildə.  A vropada 
M ayns  U niversiteti tərəfindən  təşkil edilmişdi.
II  Konqresdə dinlənilən  məruzələrin  sadəcə  adının 
sadalanm asm a  günlərlə  vaxt  ayırm aq  lazım  olardı.  B aş­
lıca  m əqsəd  qlobal  ünsiyyət,  inteqrasiya  və  dialoqa  nail 
olunm asında,  "sivilizasiyaların  toqquşm ası "  kim i  bəya­
natların  tolerantlıq  və  inteqrasiya  cəhdlərinə  yönəltm ək 
işində  Konqresin  konkret  təklif,  rəy,  tövsiyə  və  praktiki 
m exanizm ləri m üəyyənləşdirm ək məramıdır.
B ir neçə m övzunu sadalayırıq:
-  "Yaxın  Şərqin  tədqiqində  ənənəvi  və  ən  m üasir 
m eyllər,  m etodologiya  və baxışlar";
-  Yaxın  Şərqdə  ilahiyyat  və  fəlsəfən in   qarşılıqlı 
inkişafı
-  "M əğribdə iqtisadi problem lər və onların  həlləri;
-  "M üsəlm an həyatının d in a m ika sı"
-  "İslam   və qloballaşm a ";
-  " M ü s ə lm a n -x r is tia n  m ünasibətləri"
-  İslam  təhsili  və  tədrisinə  yeni  baxış:  Azərbaycan. 
Ə fqanıstan  və  Nigeriya  m üqayisəli  təhlil".  (Bu  m övzuda 
Velfild  U niversitetindən  Kristina  Hm iner  Kreyzel  (a l-
-
417
-

---

m an)  çıxış  etdi.  Gənclik,  təhsil  və  islam,  dini  dəyərlərin 
gənclərin həyatında yeri haqqında fik irlə rin i bildirdi.)
- 
D iinya siyasətində İraq m əsələsi:  nə  edirik  və hara 
gedirik
- 
"İnternet,  İslam  və Q ərb ";
- İslam  və gender;
- X X I əsrdə ərəb dem oqrafiyası;
-
  " 
Yaxııı Şərqin yaxın gələcəyinə baxış ";
- 
Sufizm in yeni aspektləri;
- 
İslam  və m üsəlm an diasporları;
- İslam  fəlsəfəsin d ə cərəyanlar;
-  Yaxın Şərq və dünya siyasəti;
- 
İslam   və qlobal ekologiya
-  Sıtisidal  (intihar)  terrorizm in  qlobal fe n o m e n   kim i 
artm ası: dini psixoloji tərəflər.  (A vstriya alim i tərəfindən 
m əruzə)
- M üsəlm an  və Ə rəb dünyasında dem okratiya;
- Ə rəb dünyasında hüquqi islahatlar;
-  Yaxın Şərqdə qadın  və hüquq;
-  U şaqların  inkişafı  və  Yaxın  Şərq:  qlobal  p rio ri­
tetlər;
- 
"Yoxsulluq  və  silahlanm a:  qlobal  balansı  d əyi­
şək ";
-  Ə rəb dünyası  və davam lı in k işa f və s.
Qlobal  sivilizasiyanı  sülhə  aparan  yol  -   tolerantlıqdan
keçir.
Tolerantlıq  ideyasının  tarixi  çox  qədimdir.  Bu  ideyanı 
dünyaya  ilk  təqdim  edən  dinlər,  müqəddəs  kitablar  və  etik- 
fəlsəfi  təlimlər olmuşdur.
Tolerantlığı  təhlil  edən  ilk  fəlsəfi  tədqiqatların  məhz 
dini  tolerantlığın  mahiyyətinə  həsr olunması  da  böyük  mənaya 
malik  tarixi  faktdır.  Yəqin  bunun  səbəbi  belə  bir  paradoksla 
izah  oluna  bilər  ki,  bəşəriyyətə  sülh  və  nicat  yolunu  göstərən 
dinlər,  peyğəmbərlər çox  böyük  müqavimətlə,  dözümsüzlüyün
-418
  -
ifrat  formaları  ilə  Uz-üzə  gəlmişlər.  Bütün  maneələrdən  və 
tarixin  sınaqlarından  çıxaraq  müqəddəs  dinlər  səbr,  insana 
hörmət  və  dözüm  yolunu  bəşəriyyətin  qurtuluş  və  nicat  yolu 
olduğunu artıq  min  ilərdir ki, insanlara ünvanlamaqdadır.
Tolerantlıq  anlayışını  müasir dövrdə elmi  və  publisistik 
gündəmə  gəlməsi  tarixi  isə  ən  yaxın  zamana  aiddir.  Onun 
səbəbi  dözümsüzlük  və  ondan  qaynaqlanan  acı  nəticələrin  qlo­
bal  təhlükə  kimi  bəşəriyyəti  və  demokratiyanı  təhdid  etməsi, 
başqa  sözlə  desək,  dözümsüzlüyün  qlobal  problemə  çevrilmə­
sidir.  Bu  müasir dövrümüzün  reallığıdır  və  ən  yaxın  gələcəkdə 
dünyanın  taleyi  bizim  ümumi  səylərlə  formalaşdıra  biləcəyimiz 
qlobal  tolerantlıq  paradiqmasından  və  onun  həyata  keçirilməsi 
mexanizmlərinin  müəyyənləşdiriiməsindən  birmənalı  asılı  ola­
caqdır.
Tolerantlığın  ideya  və  bəşəri  dəyər  kimi  mahiyyətinin, 
fəlsəfəsinin  müəyyənləşdirilməsinə  zərurət  vardır.  Çünki  tole­
rantlığın  fəlsəfəsi  bəzən  başa  düşüldüyü  kimi  Qərb  anlamlı  və 
Qərb  mənşəli  dəyər olmaqla  məhdudlaşmır.  Qərbdə  tolerantlıq 
Şərqdəki  ideyalarla  müqayisədə  çox  gəncdir.  Digər  tərəfdən, 
tolerantlığın  müasir  dünyanın  yeni  məzmunlu  qlobal  problemi 
olduğunu  görməyə,  dərk  etməyə  böyük  ehtiyac  vardır.  Bu  o 
deməkdir  ki,  tolerantlıq  ayrıca  götürülmüş  bir  dövlətin  deyil, 
hazırda  bütün  dünyanın  qlobal,  sosial-mədəni  problemi  statu­
sunu  kəsb etmişdir.
Tolerantlığın  fəlsəfəsi, çoxçalarlı  mahiyyəti,  demokratik 
cəmiyyətin  qurulmasında  tolerantlıq  mədəniyyətinin  formalaş- 
dınlmasma  mane  olan  stereotiplər,  tolerantlığa  yardımçı  olan 
amillər  sırasında  dini  tolerantlıq  kimi  taleyüklü  məsələ  və  nə­
hayət,  Azərbaycan  məkanında  reallığa  çevrilən, 
xalqımızın 
tarixi  nailiyyəti  sayılan  tolerant  cəmiyyət  modelindən  bu  gün
-
419
-

---