praktiki problemlərin həllinə göstərdiyi köməklə müəyyən
olunur.
2004-cü il, iyunun 15-dən Birləşmiş Millətlər Təşki
latının İnkişaf Proqramının “İnsan inkişafına dair” növbəti mə
ruzələri çap olundu. Qeyd edək ki, “İnsan inkişafına dair”
məruzələr 1990-cı ildən başlayaraq hər il nəşr olunur. 2004-cü
ilin məruzəsində hər il olduğu kimi, mütəxəssis və alimlərin,
hakimiyyət orqanlarının, vətəndaş cəmiyyəti qurumlarının nü
mayəndələri bu dəfə bəşəriyyətin ən mühüm problemi qis
mində “mədəniyyət və mədəniyyət azadlığı”nı önə çəkmişlər,
məruzə “müasir çoxçalarlı dünyada mədəni azadlıq” adlanır.
İnsan inkişafının konseptual əsasını sadəcə adambaşına düşən
gəlir və maddi tələbatların ödənilməsi deyil, insanın həyat və
ləyaqətini, ictimai həyatda iştirak səviyyəsini, mədəni seçim
azadlığını təmin edən amillər nəzərdə tutulur. Xüsusi qeyd
olunur ki, “inkişaf, sadəcə gəlirin genişlənməsi deməkdir”.
Məruzədə həmçinin deyilir ki, dövlətlər mədəni amillərdən
törənən din, dil və etnik mənşəli münaqişələrin qarşısını almaq
üçün fəaliyyət həyata keçirməlidirlər. Mədəni hegemonluq
deyil, mədəniyyətlərin bərabərhüquqlu inteqrasiyası həm milli,
həm də beynəlxalq miqyasda insan inkişafının və demokrati
yanın sabitliyini təmin edən yeganə alternativdir. Mədəni müx
təliflik yalnız bəşər varlığının ənənəvi mənəvi dəyərlərinin
konservasiyasına deyil, bir-birini daha yaxından tanımağa, bəh
rələnməyə və zənginləşməyə xidmət edir. Mədəni ənənələrin
qorunması şüan altında dünyada və cəmiyyətdə sabitliyi poz
maq cəhdlərinə bəraət qazandınlması qeyri-mümkündür.
-
4 8
-
§ 6. Yeni mədəniyyət məkanının spesifikası
"M ədəni imperaliznı "i əksər hallarda kütləvi
m ədəniyyətlə eyniləşdirirlər. Kiitləvi m ədəniyyətin
antiavtoritar ruhu "mədəni inqilab" hadisəsini şərt
ləndirmişdir. Kütləvi mədəniyyət onu qəbul edənlərin
savadı və səviyyəsinə verilən tələbləri ardıcıl olaraq
sadələşdirilm əsi istiqamətində geniş vüsət açır. Bu
da öz növbəsində qərb mədəniyyətinin ssenarisi üzrə
kütləvi m ədəniyyətin bütün dünyada uğurunu və y a
yılm asını şərtləndirdi.
Kütləvi mədəniyyətin istehlakçısı - passivdir. Onlann
əhvalı, dünyagörüşü, əsasən təhtəlşüura təsir etməklə forma
laşır. Nəticədə emosional məzmunlu qavrayış, etik-əxlaqi və
informasiya məzmunundan aynlır. "Əhvalın
mənəviyyat
üzərində zəfəri" baş verir.
İctimai şüurun formalaşması texnologiyalannın
mü
kəmməl inkişafı kütləvi mədəniyyəin intensivliyini daha da
artınr. Əhatəmizdəki maddi aləmin dəyişməsinə yönəlmiş ən
ənəvi texnologiyalarla yanaşı (hightech), ictimai şüurun dəyiş
məsinə yönəlmiş yüksək texnologialar (high-hume) önə keçir.
İnformasiya inqilabı məntiqi düşüncə və təfəkkürün dəyərini və
səmərəliliyini azaldır. Ənənəvi texnologiyalar formal məntiqə
əsaslandığı halda ictimai şüura təsir edən texnologiyalar
intiusiyaya və duyğuya əsaslanır.
-
4 9
-
Dinamik dəyişən reallıqda fasiləsiz olaraq çoxşaxəli
informasiya kanalları məlumatı yaradır, təqdim edir və müəy
yən hədəfə ötürür. Bu zaman fərdi şüur mühitdə baş verən
gerçək mürəkkəbliyin, keyfiyyət dəyişikliklərinin baş verdiyi
məkanın dərinliyinə varmır, onun “səthi üzrə” addımlayır.
Duyğulara yönümlü informasiya daim, hər dəqiqə yeni
effekt yaratmağa çalışır. Mədəniyyətin mahiyyətini deyil, şou
industriyanın “sensor aclıq” (duyğu qıtlığı, aclığının, aqressiya,
savaş, dəhşət filmləri və s. timsalında) tələbatının ödənilməsini
başlıca məqsəd sayır (aqressiya, savaş və dəhşət filmləri və s.
timsalında).
Şüurun formalaşması texnologiyası başlıca olaraq inan
dırmağa, nəyin bahasına olursa-olsun seyr etməyə, cəlb etməyə
ünvanlamışdır. Bu məqsədlə siyasi texnoloqlar və analitiklər-
dən tutmuş, populyar menecerlər, ictimai rəyi şərh edən aparıcı
jurnalistlər şəbəkəsi yorulmaq bilmədən fəaliyyət göstərir.
Reallığa sədaqət deyil, gerçəklikdən qaçmaq effekti
kütləvi mədəniyyətin daha çox səy göstərdiyi məqsədlərdən
biridir. Bu da öz növbəsində, konkret mədəniyyət üçün deyil,
bütün bəşəriyyət üçün arzuolunmaz nəticələrə gətirib çıxara
bilər.
Obyektiv gerçəkliyin problemlərini real vasitə və me-
xanizmlərlə deyil, reklam, təhrif və təbliğatla, (“beyinlərin yu
yulması" effekti) həll etmək cəhdi cəmiyyətin idarə olunma
sını yanlış yönə istiqamətləndirir. Daha önəmli problemlərin
həllindən yayındırır, cəmiyyət belə virtual təbliğatın qurbanına
çevrilir, adekvatlıq səviyyəsi sıfıra enir.
Ümumi qəbul edilmiş qənaətə görə, cəmiyyətdə insan-
lararası münasibətləri kökündən dəyişən kəşflər, texnologi
yalar, həm də bəşər inkişafının tarixində yeni mərhələni açır.
-
5 0
-
Bugünkü informasiya inqilabı, onun texnoloji atributları icti
mai münasibətlərin mövcudluq formalarına tamamilə yeni
məzmun gəlirmişdir. İnformasiya-kommunikasiya texnologiya
ları ictimai münasibətlərin başlıca vəzifəsinə çevrilmişdir.
Ən vacibi isə odur ki, informasiya texnologiyalan ta
rixdə ilk dəfə həmişə olduğu kimi, əməyin predmetini yalnız
maddi aləmə, əşya və cisimlərə təsir elməkdə, onları dəyiş
dirmək və istehsal münasibətlərini yaratmaqda deyil, həm
fərdi, həm də kollektiv şüura təsir etməklə bu sahəni sərfəli,
mənfəət gətirən biznes sahəsinə, sosial texnologiyaların tətbiq
edildiyi məkana çevirmişlər. Ətraf mühitin, şəraitin dəyişdiril
məsindən çox, hər gün insanın şüuruna təsir etməyin çeşidli
yeni vasitələri, mexanizmləri üsulları sınaqdan çıxarılır.
Yeni informasiya məkanı Qərbdə sosial texnologiyanın
artıq inkişaf etmiş mükəmməl şəbəkəsini yaratmaqla, ən müasir
ictimaiyyatşünaslığın (psixologiya, linqvistika, kulturologiya
və s.) nailiyyətlərini kommunikasiya imkanları ilə birləşdi
rərək, onu insan şüurunun formalaşdın İması texnologiyasına
çevirə, hər kəsə müyəssər olan formada təqdim edə bilmişdir.
Hər hansı bir ideyanı, ictimai şüuru və ictimai rəyi dəyişdirə
bilən stereotipləri ən qısa zaman ərzində ən geniş məkana
yaymaq - müasir sosial texnologiyalar bu ritmlə işləyir. İnsan
şüuruna təsir edən sosial texnologiyalar onun təkamülünü,
keyfiyyət baxımından təkmilləşməsini şərtləndirə bilər. Artıq
neçə onillikdir ki, insan şüuru fasiləsiz (permanent) dəyi
şiklikləri reallığın təbii xüsusiyyəti kimi, yeni dövrün aynimaz
xassəsi kimi qəbul edə bilmişdir.
Dəyişikliklərin ritmi, onların tarixdəki heç bir dövrlə
müqayisə edilə bilməyən intensivliyi şüurun təkamülünün yeni
səviyyəyə - mental inqilab səviyyəsinə adlamağa imkan verir.
-51
-
Dostları ilə paylaş: |