Yeni mədəniyyət məkanına
Yüklə 8,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
Onun əsas əlamətlərini hər kəs öz əhatəsində hiss edə bilər. “Ekran mədəniyyətinin yayılması nəticəsində hər bir insanın, eləcə də cəmiyyətin reallığı qavrama səviyyəsinin prinsipial olaraq dəyişməsi, ayrıca bir sözün qavranılması ilə ekrandakı bütöv obrazın qavranılması arasında fərq çox bö yükdür. Məsələn, “ekran inqilabina qədər bu xüsusiyyət əsa sən incəsənətdə, musiqidə və digər yaradıcılıqla bağlı sahələr də üstünlük təşkil etmişdir. Belə şəraitdə mədəniyyətin əhəmiy yətinin, onun formalaşmaqda olan yeni ictimai və fərdi şüurun fundamental əsası kimi rolunun son dərəcə artması müşahidə olunur. Şüurun təkamülü həm də sosial texnologiyaların yeni formalarının yaranmasını şərtləndirməklə öz növbəsində sosial dəyişikliklərin yeni dalğasına təkan verir. Belə şəraitdə milli maraq və mənafenin qorunması yeni sosial-mədəni məkanın “oyun qaydalan”nı mənimsəməyi tələb edir. Beləliklə, sosial texnologiyalarda bəşər tarixində həll edici rol oynamağa başlamışlar: əvvəlcə onlar intensiv inkişaf etmə mərhələsini keçir, sonra reallığın məhz bu inkişaf ritmində getməsini şərtləndirir. XX əsrin sonlarından texnolo giyaların inkişaf sürətini üstələmişdir. Belə vəziyyətdə cəmiy yət sürət ritminə uyğunlaşmağa çalışır, öz şüurunu da onunla ayaqlaşmağa istiqamətləndirir. Qeyd edilən mental inqilab - şüurun öz təkamülündə keyfiyyət mərhələsini yaşaması da bununla izah olunur. - 5 2 - § 7. Mədəni məkan, qlobal rəqabət və mədəni müqavimət M ədəniyyətin milli, sosial təhlükəsiz liyin təminatçısına, rəqabətə davamlılığın başlıca faktoruna çevrilm əsini şərtləndirən am illər çoxdur. Fərdi şiiurun dünyanı düşü nülm üş şəkildə dərk etməsinin azalması ilə müqayisədə, ictim ai şüurda həkk olunan k o l lektiv təsəvvürlər və ictim ai rəy cəm iyyətin sabitliyinə dəstək və ya əngəl ola bilən böyük qüvvəyə çevrilir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, miqyaslı ictimai sarsıntılar, düşünülmüş və ya kortəbii şəkildə həyata keçirilən inqilab və ya transformasiyalar get-gedə insanların əksəriyyətini və bü tövlükdə cəmiyyətin ictimai rəyini kökündən əks istiqamətə yönəldə, hələ dünən əbədi, sarsılmaz görünən ideya və ideolo giyalardan bu gün imtina edilə bilər. Bu dəyişikliklər baş verən yeniliklərə sosial-mədəni reaksiyanın təbii təzahürüdür. Cəmiyyət yeni şəraitə, yeni reallığa məhz bu yolla uyğunlaşır. Dəyişikliklərin bütün növlərinə davam gətirməyin za manın irəli sürdüyü “çağırışlara”, mürəkkəbliyi ilə insan dü şüncəsinə “meydan oxuyan” problemləri cavablandırmağın başlıca rolu yenə də qeyd-şərtsiz olaraq sosial, mədəni-mənəvi reaksiyadan başlayır və ondan asılıdır. Bu o deməkdir ki. - 5 3 - mədəniyyət heç bir başqa amillə müqayisə olunmayan adaptiv funksiyaya, yeni adlandırılan təzahürlərin “ələkdən” keçirildiyi süzgəcə malikdir. Çağırışlara, yabançı, özgə impulslara cavab mədəniyyətlə determinasiya olunmuşdur. İnsan psixologiyasında sonradan qazanılmış, şərti ref- lekslərlə müqayisədə, genetik koddan qaynaqlanan şərtsiz ref- lekslər əvəzsiz rol oynayır. Mədəniyyət hər iki refleksivliyin mükəmməl cəmləndiyi, dinamik dəyişikliklərə uyğunlaşma prosesində cəmiyyətin sabitliyini təmin edən təməl və köklərə zərər verilmədən, mahiyyətə sadiq qalmaqla onu yeni səviyyə adlanmasmı şərtləndirən, davamlı müqavimət, “mənəvi immu nitet" qismində çıxış edən sosial-genetik kodla müqayisə oluna bilər. Hər bir insan analoji situasiyaya bənzər təsirlərə müxtəlif cür reaksiya göstərir. Hər bir insan mənsub olduğu mədəniy yətdə toplanmış dəyərlər və meyarlar sistemi ilə, əhatəsindəki reallıqdan gələn yad siqnalları “saf-çürük” edir. Buna nə dərə cədə nail olması daşıdığı mədəni irsin müqavimət gücü ilə müəyyən olunur. Yabançı təsirlərin formalaşdırdığı yeni dəyərlər sis temini hər dəfə təkrar “çalxalaşdınb bulaşdırdığı” zamanlarda, mənəvi irsə dayaqlanaraq kosmos-nizam yaratmaq mədəniy yətin missiyasıdır. “Yenilik” sözünün ifadə etdiyi nə varsa, xal qın dəyərlər sistemində mənəvi “legitimasiya" prosesini keçməli, sonrakı mövcudluq haqqını qazanmalıdır. Dəyişən zamanlarda və məkanlarda itib-batmamaq üçün bəşər övladı insanları birləşdirən, birgəyaşayışın ahəngini təmin edən mədəniyyət adlanan kosmosda mövcud ola bilər. Mədəni kosmosda qarşılıqlı mnasibətlərin, ünsiyyətin, uni versal prinsiplərin sistemi tarixən zərrə-zərrə toplanıb, saxla nılmışdır. Hər bir insan haraya, hansı uzaq ölkəyə getsə bir - 5 4 - məsələdə əmindir: o, bəşəriyyətin mədəni kosmosunun qanun larına riayət edildiyi məkandadır, təhlükəsiz bir yerdədir. Mə dəni universalilərin, norma və tələblərin onu mühafizə etdiyinə əmindir. Hara getsə, kimlə ünsiyyət qursa, ilk növbədə, onun simvolik bələdçisi “tərcüməçisi”, vaistəçisi - mədəniyyətdir. Mədəniyyət məkanının xüsusiyyətləri, əlamətləri föv qəladə dərəcədə mürəkkəbdir. Bu məkana qədəm qoymaq onlardan xəbərdar olmağı tələb edir. Əvvəla, mədəniyyət məkanı “şaquli” müstəvidən daha çox “üfüqi" təşkilatlanma, formalaşma qanunauyğunluqlarına malikdir. Burada fərdi seçimlər son nəticədə kollektiv, ictimai seçimləri müəyyənləşdirir. Fərd, subyekt qismində ayrıca götürülmüş insan da, aynca xalq və millət də çıxış edə bilər. "Şəxsi xarakter və psixologiya sosial-mədəni reaksiyanın, xarici maraq və mənafelər üçün deyil, mədəniyyətin öz daxili qanunları əsasında reallaşmasını təmin edir. Həm cəmiyyətin və dövlətin maraqlan məhz mədəni-genetik kod vasitəsilə qorunur. Buna görə də informasiya inqilab» və ictimai rəyin manipulyasiyası texnologiyalannın inkişafı şəraitində mədəniy yət təbii-tarixi milli maraqlann sınanmış sistemi, qeyri-müəy- yən vəziyyətlərdə “həqiqət meyannın" aşkara çıxanlması üçün əvəzsiz qüvvə kimi çıxış edir. İntensiv informasiya axını əksər hallarda birtərəfli təz yiq xarakteri daşıyır. Ən vacibi informasiya onu yaradanın da, qəbul edənin də mədəni “izlərini” daşıyır. Belə olan təqdirdə, onun ötürən və qəbul edilən mədəniyyətlər arasındakı fərqin həcmi, onun təsir effektini müəyyən edir. Mədəniyyətlər ara sındakı fərqlər nə qədər böyükdürsə, bu təsir də o qədər böyük olur. Müasir mərhələdə informasiyanın yaradılması və ötürül məsi üsullarını, standartlarını, düşüncə stereotiplərini və hətta - 5 5 - Yüklə 8,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|