Müəllifdən
Mədəniyyətimizdən qürur duymaq, mənəvi irsimizlə
fəxr etmək hər birimizə xas olan təbii hissdir və haradan gəl
diyimizi cavablandıran mövqedir. Onun harada olduğunu və
hara gedəcəyini aydın təsəvvür edə bilirikmi? Bu istiqamətdə
dövlətimizin apardığı uğurlu, çoxşaxəli fəaliyyətə yardımçı ola
bilirikmi?
Bu gün Azərbaycan cəmiyyəti qarşısında həyatın bütün
sahələrinin dünya inkişafının müasir meyillərinə və intensiv
ritminə uğunlaşdırması ən zəruri məsələ kimi durur. Əhatədəki
sosial, iqtisadi, psixoloji, mədəni reallıqların təsəvvürəgəlməz
sürətlə dəyişməsi, əvvəla, cəmiyyətin, o cümlədən də hər bir
vətəndaşın qarşısında fasiləsiz təkmilləşmə, mədəni, profes
sional, sosial və şəxsi keyfiyyətlərin daim yüksəldilməsi və
inkişaf etdirilməsi vəzifəsini irəli sürür. XX əsrin yeni mədə
niyyət məkanının mövcudluğu şərtlərinə, fərqli tələblərinə,
çoxşaxəli təsirlərinə həssas olmaq və ona adekvat fəaliyyət
tərzi yaratmaq ayrılıqda hər bir insanın mövcud vəziyyətə dair
real biliklərə malik olmasını, müvafiq qərarlar qəbul etməsini,
şəxsi qabiliyyət və keyfiyyətlərinin səfərbər edilməsini tələb
edir. Bu məsələlər ictimai elmin qarşısına konkret vəzifələr
qoyur.
-
6
-
Yalnız yaşanılan məqamın bütün fərqli və yeni xüsusiy
yətləri barədə əhatəli məlumata malik olan insanlar, xüsusilə də
gənc nəsil, bu gün onun şüuruna ünvanlanmış bütün formal və
qeyri-formal mənbələrdən qaynaqlanan məlumatı öz təhlil
süzgəcindən keçirə, ondan səmərəli faydalana bilər.
Məkanın adi şüur səviyyəsində “bəsit” fəlsəfəsi möv
cuddur. İnsan ilk dəfə gördüyü bir məkana qədəm qoyanda
sövq-təbii olaraq əhatəsinə boylanır, məkanı tanımaq, özünə
doğmalaşdırmaq istəyir. Bu məkanda gedəcək yol və cığırların
bütün istiqamətərini tanımaq, naməlum döngələrin, uçurumla
rın onu harada gözlədiyinə bələd olmaq, onları dəf edəcəyinə
əmin olmaq istəyir.
Məkan fəlsəfəsi, mövzusu hələ mifoloji yaradıcılığın da
diqqət mərkəzində olmuşdur. Xalq nağılında Cırtdan da “işıq
gələn”, yoxsa “səs gələn” tərəfə getmək seçimi qarşısında du
rurdu. Hələ mif vaxtlarından parodoksal olsa da, bir məsələ
qəti aydın idi: dayanmaq vəziyyəti mövcud deyil! Hökmən
getmək, yolu qət etmək lazımdır, nəyin bahasına olursa-olsun,
doğru istiqamətə getmək lazımdır.
Yaşadığımız qlobal reallığı dərk etmək üçün onun şərti
olaraq, siyasi, iqtisadi, sosial, informasiya, elm, hüquq və s.
məkanlara bölünərək təhlil edilməsi qəbul edilmişdir.
Müstəqil dövlətin tarixi inkişaf dinamikasında mədəniy
yət və mənəviyyat məsələləri təməl rolunu oynayır. Ölkəmizin
dünya birliyinə inteqrasiyası, mədəni-mənəvi oriyentirlərini
müəyyən edən ideya və konsepsiya olmadan XXI əsrin
fövqəlmürəkkəb məkanlarında uğurla irəliləmək çətindir.
Suveren Azərbaycanın mədəni yüksəliş və intibahının Heydər
Əliyev tərəfindən müəyyən edilmiş kursu bu gün dövlətin
siyasətinin əsasını təşkil edir, mütərəqqi inkişafın real mexa-
-
7
-
nizminə çevrilir. Qədəm qoyulan hər növbəti il qloballaşmanın
məkanlarının daha da genişlənməsini və çulğaşmasını şərtlən
dirir və yaxın perspektivlər üçün daha konkret məqsədləri
hədəfə almağı zəruri edir.
Qlobal sosial-mədəni dinamikanın tədqiqatçıları hesab
edir ki, Şərq sivilizasiyası. Qərbə nisbətən texnokralik-praq-
matik düşüncə tərzinə daha az “yoluxmuşdur” və bu cəhət gə
ləcəyin “humanist cəmiyyət” perspektivləri baxımından böyük
əhəmiyyətə malikdir. Yeni dövrün problemlərini həll edə bilə
cək mədəni-etik paradiqmanın formalaşmasında bu müsbət
start imkanları kimi qiymətləndirilməlidir.
Eyni zamanda bu gün hər bir ölkənin tərəqqisi, bütöv
lükdə güclü, rəqabətədavamlı mədəni informasiya məkanının
formalaşmasından, humanitar potensialın hərtərəfli reallaşdınl-
masına şərait yaradan mədəni mühitdən birmənalı şəkildə
asılıdır.
Bununla əlaqədar müasir sosial-mədəni reallığın gerçək
mənzərəsini formalaşdırmaq, mahiyyət fərqlərini izah etmək,
tarixi
baxımdan əhəmiyyətini
geniş şərh etmək üçün
ictimaiyyatşünaslıq üzərinə düşən məsuliyyəti dərk etməlidir.
Yalnız bu halda - hansı zamanda və hansı məkanda yaşadığı
mızı dərk etdiyimiz halda, harada olduğumuzu, yeni dünya ni
zamında nə kimi yer tutduğumuzu və nələrə nail olmaq
istədiyimizi aydın dərk edə bilərik.
-
8
-
I BÖLMƏ
MƏDƏNİYYƏTLƏRARASI İNTEQRASİYA
STRATEJİ İNKİŞAFIN İMPERATİVİDİR
§ 1. Böyük ideya
XX əsrin sonlarına qadar baş ar tarixi
lokal, m illi tarixlərdən ibarat olmuşdur.
X X / yüzillikdə ilk dəfə diiııya ölkələrinin
vahid taleyi, qlobal tarixi "yazılm aqdadır".
Deməli, bu vaxta qədər m illi m ədəniyyətlərin
daşıyıcısı olan lıər bir xalq indi bu vahid
m ədəniyyət zamanı və m əkanında öziinə yer
tutmalıdır.
Əks
təqdirdə,
süqut
taleyi
yaşayan böyük sivilizasiyaların acı təcrübəsi
təkrarlana bilər.
Yəni, vahid mədəniyyət məkanının sakinləri olmayanlar
XXI əsrin tarixindən silinmək qorxusu ilə üz-üzədir. Buradan
təcrid olunmaq qeyri-mümkündür, istisnadır. Burada başqa
mədəniyyətlərlə bərabər hüquqlu tərəflər kimi ünsiyyətə və
dialoqa gəlməyin, inteqrasiyanın alternativi yoxdur. Deməli,
mədəniyyət məkanına inteqrasiya - XXI əsrdə inkişafın strateji
inperatividir.
Bəşəriyyət bu seçimi etmək üçün geniş mənada iki min
il yol gəlməli olub.
Mədəniyyətin insan varlığının heç nə ilə müqayisə
olunmayan invariant təməli olduğunun tək-tək dahilərin deyil,
əksər dünya dövlətlərinin dərk etməsi üçün zaman-zaman
yaradılmış bütün maddi və mənəvi sərvətlərin məcmusunun,
bəli, məhz mədəniyyətin ən ali nümunələri məhv edilib, dağı
-
10
-
dılıb, yandırılıb. Və hər dəfə yenidən yaratmaq əzminə rəğmən
yenidən məhv etmək kimi paradoksal mövqelər savaşıb.
Bu savaşın kulminasiya nöqtəsinin harada, tarixin hansı
məqamında yaşanıldığını demək çətindir. Görəsən, Babil qüllə
sinin çökməsi mədəniyyət üçün daha böyük faciə idi, yoxsa 11
sentyabrda Dünya Ticarət Mərkəzində əkiz “qül-lələrin” çök
məsi daha böyük fəlakət idi? Bəşəriyyətin dağıtmaq üçün deyil,
yalnız qurmaq üçün, yaratdıqlarını birlikdə qorumaq üçün daha
neçə “qüllələr” yıxılacaq?
Hər halda bəşəriyyət bir məsələyə münasibətdə yekdil
qənaətdədir: tənəzzül, süqut taleyini yaşayan möhtəşəm mənə
viyyat nümunələri, çökmüş qüllələr tarixdə kifayət qədərdir.
Onlan yenidən ucaltmaq mümkündür. Lakin onları yenidən
uçurmaq - artıq vahid taleyi formalaşan dünya binasım uçur
maq demək olardı. Əmin olmaq istərdik ki, 11 sentyabr - son
tarix olacaq.
Müqayisə edilsə, XX əsr də “çökmə simvolu”, “Tita-
nik”in məhvi, Birinci dünya müharibəsinin dəhşətləri ilə baş
lanmışdı.
Ümumi qəbul olunmuş fikrə görə, ötən əsr bəşər tari
xinin ən faciəli əsrlərindən biri olmuşdur. İki dünya müharibəsi,
Xirosima, sovet həbs düşərgələri. Əsrin sonlarında davam edən
süqut fenomeni: sovetlərin, Berlin divarlarının süqutu.
XX əsrin əvvəllərinin tarixi, sosial-mədəni ovqatını ifa
də etməyə çalışan alman filosofu O.Şpenqler yazırdi: “İnsanlar
da nə isə bir narahatlıq gözlənlisi var idi. Bu faciələr sanki
gözlənilən idi. Bütün bunlar Böyük Böhrandan xəbər verirdi.
Dünya sanki necə yaşamağı, birlik üçün nə etməyi izah edən
Böyük İdeya axtarışımda idi”.
- I I -
Dostları ilə paylaş: |