cəmiyyətdə vətəndaşların analitik mədəniyyəti səviyyəsi -
dövlətin siyasətinin səmərəliliyi, şüurlu sosial tərəfdaş əldə
etmək deməkdir.
Cəmiyyətdə analitik mədəniyyətin inkişaf etdirilməsi -
uzunmüddətli, gərgin bir prosesdir. Yeni məkanda davranışın
əsaslarından başlayaraq, təcrübə və məktəblərin formalaşması
isitiqamətində ardıcıl iş aparılmalıdır.
Qərbdə analitik təcrübə uzun zaman müddətində əldə
edilmişdir. Burada sosial texnologiyaların mükəmməlləşməsi,
hüququn nizamlanması, “çirkli” texnologiyalara qanunla qa
dağa qoyulması, peşə etikasının, müstəqil ekspertlər institu
tunun formalaşması, vətəndaş cəmiyyətinin analitik mədəniy
yətini yüksəltməyə xidmət edir.
Gərgin həyat situasiyalarında konsaltinq (məsləhət)
xidmətinin təşkili, mədəni maarifləndirilmə sisteminin fəaliy
yəti məhz bu istiqamətə yönəlmişdir.
Bu gün formalaşan yeni məkan, yeni tipli analitik
xidmət tələb edir. Əsas məsələ burada maraqlı olan, ekspert bi
liyə və təcrübəsinə əsaslanan texnoloq-mütəxəssislərin könüllü
təşəbbüsünə təkan vermək, onlara dövlət dəstəyini təmin et
məkdir. Hər bir mədəni informasiyanın maksimal interpreta
siyası, məramı və məqsədi sonuna qədər açıqlanmalıdır. İc
timai rəyə ünvanlanan, onu inandıra bilən yeni - kütləvi ana-
litika üsulları yaradılmalıdır. Bu son nəticədə milli-mədəni
təhlükəsizliyin təminatı ilə bağlıdır.
Belə bir deyim vardır: reallığı dəyişdirmək mümkün
deyilsə, ona olan münasibətimizi dəyişməliyik. Bu məntiqə
əsaslansaq, reallığın tələbləri belədir: Əgər vətəndaş üçün
ideal, mədəni-mənəvi mühiti yaratmaq imkanı yoxdursa, əgər
bu məkan ziddiyyətli, manipulyativ texnologiyaların döyüş
-
8 0
-
meydanına çevrilibsə, onda insanın bu vəziyyətin qurbanına
deyil, proseslərin gedişatını nəzarətdə saxlaya bilən, mədəni
fəaliyyətin aktiv və düşüncəli obyektinə çevrilməyə hərtərəfli
kömək elməliyik.
- 8 1 -
§ 10. Mədəni inteqrasiyanın humanitar
mexanizmləri və konsepsiyaları
(İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsinə nəzər)
Bu gün Avropanın öz sivili dəyərlərinin
tarixi varisliyini və Qərb dem okratiyasının hə
yatiliyini siibut etmək üçün çoxsaylı problem lər
ortaya çıxmışdır. "Q ızıl m ilyard" ölkələrinə küt
ləvi işçi qüvvəsi axını ilə bağlı ortaya çıxan
kom pleks problem lər Q ərbdə cəm iyyəti və siyasi
elitanı naralıat edən başlıca məsələdir.
Ölkənin iqtisadi inkişafı üçün zəruri resurs olan işçi
qüvvəsi, qəbul edən ölkədə sosial sabitlik və milli identiklik
üçün təhlükə yaradan amilə çevrilmişdir. Başqa mədəni - sivil
ənənələrin daşıyıcısı olan insanların Qərb cəmiyyətinə inteqra
siya perspektivləri Qərbdə bu gün siyasi gündəlikdə duran
problemdir.
Müasir Qərbdə heç bir siyasi elita mədəni inteqrasiya
probleminə biganə qala bilməz. Bu problemin həlli mexanizm
lərinin müəyyənləşdirilməsi milli inkişafın təhlükəsizliyinin tə
minatı ilə birbaşa bağlıdır.
İnkişaf etmiş ölkələrdə müxtəlif ənənə nümayəndələri
nin cəmiyyətə sosial inteqrasiyası yalnız hakimiyyətin yüksək
eşelonlarında və kütləvi informasiya vasitələrin deyil, həm də
qərb icıimaiyyatşünaslığınm elmi tədqiqatlarının diqqət mərkə
zində olan ən gərgin mövzudur. Londonda Sosial siyasətin
-
8 2
-
lədqiqi İnstitutunun (institute for Public Policy Reseanch)
oməkdaşlannın məlumatına görə, İngiltərədə milli identiklik,
mədəni müxtəliflik və interasiya problemlərinin təhlili elmi
ictimaiyyətin apardığı tədqiqatların magistral istiqamətini təşkil
edir. İnstitutun fəaliyyəti cəmiyyətdə ictimai-siyasi müzakirə
lərin mövzusunu təşkil edir. Bu baxımdan inkişaf etmiş
ölkələrdə toplanmış təcrübə ilə tanışlıq və perspektivlərin
qiymətləndirilməsi, mədəni inteqrasiyanın nizamlanması
modellərinə və mexanizmlərinə dair ən ümumi təsəvvürlə
rin əldə edilməsi Azərbaycanda ictimai elm üçün önəmlidir.
Qlobal miqrasiya prosesləri öz təsəvvürəgəlməz
miqyası ilə bütün qitələri, ölkə və bölgələri əhatə edərək
müasir dünya inkişafının ayrılmaz təzahürünə çevrilir. M iq
rasiya axınlarında demək olar ki, hər şey: insanlar, peşələr,
mədəniyətlər, dünyagörüşlər, münasibətlər və s.də bir-biri
nə qarışmışdır.
Rəsmi statistikaya görə bu gün dünyada işləyən miq-
rantlar (ailə üzvləri də nəzərə alınmaqla) 120 miyonu əhatə
edir. Hər il Avropa Birliyi ölkələrinə 2 milyon insan gəlir.
Avropa ölkələri vətəndaşlarının 5 milyon nəfəri hər il öz öl
kələrinin hüdudlarından kənarda yaşayır. Zəncirvari xarak
ter daşıyan miqrasiya axını bütün dövlətlər qarşısında so
sial-mədəni, siyasi, hüquqi məzununa əlavələr edilməsini
şərtləndirmişdir. Zamanın bu mühüm çağırışına dünya bir
liyi cavab verməlidir. Mədəni inteqrasiya siyasətiin hər
tərəfli konsepsiyasının olmaması və həyata kerilməməsi nə
ticəsində “qeyri-adaptiv strategiya sosial-siyasi sabitliyə
təhlükə yaradır” (Михайлов C. Этнические миграционные
волны и проблемы социально-политической стабильнос
ти. М, 1995, S.38).
-
8 3
-
Qloballaşma prosesləri mədəni diferensiasiyanın da
yanıqlı formalarına təsir göstərir.
İnsanların mədəni birliyinin ənənəvi (etnik, konfes-
sional) həmrəyliyinin yeni formaları ortaya çıxır. İnteq
rasiya, humanitar və əmək miqrasiyasının intensivləşməsi
mədəniyyətlərarası münasibətləri gərginləşdirir. Mədəni
amillərdən qaynaqlanan (milli, dini, irqi) münaqişələr qlo
bal xarakter kəsb edir.
XX əsrdə belə gərgin münaqişələrin “üç dalğası”
ayırd edilmişdir. Birincisi, 1950-1977-ci illər arasında müs
təmləkəçiliyin iflası ilə şərtlənən etnik dirçəliş dalğası ol
muşdur. Zaman keçdikcə bu dalğa Asiya və Avropanın yeni
dövlətlərindən, Avropa və Amerikaya adlamışdır. Kanada
da Kvebek, ABŞ-da hindular, İspaniya basklar və katalo-
niyalılar, Belçikada flamandlar və s. gərginlik dalğasına
qərq olmuşdur. Burada maraqlı cəhət o idi ki, həmin dövrdə
qərb iqtisadiyyatı yüksəliş dövrünü yaşayırdı.
İkinci dalğa XX əsrin 80-ci illərinə təsadüf edir və
ilk növbədə, qərbi Avropanı bürümüşdür. Burada neft böh
ranından sonra baş verən iqtisadi ziddiyyətlər ən çox im-
miqrant qruplarını zərbə altında qoymuşdur. Kütləvi miq-
rant axınına bölgə davam gətirə bilməmişdir.
Milli və dini gərginliyin üçüncü dalğası 1990-cı illə
rin sonu, 2000-ci illərin əvvəllərinə təsadüf etmişdir. Həm
sosializmin çökməsi, həm də növbəti neft böhranı yenidən
gərginliyə səbəb oldu. İnkişaf etmiş ölkələrin neftdən asılı
olması, onu ixrac edən dövlətlərdə milli və dini əsaslar üzə
rində birliyin möhkəmlənməsini şərtləndirdi. 2001-ci ilin
11 sentyabr hadisələrindən sonra ABŞ-m antiterror fəaliy
yəti də üçüncü dalğanın yüksəlişinə təsir göstərdi.
-
8 4
-
Müasir dünyada inkişaf etmiş ölkələrin heç bir etnik,
dini və irqi azlıqların cəmiyyətə inteqrasiyası probleminin
tam həllinə nail ola bilməmişdir. Hətta dünyada “immiqrant
milləti” kimi səciyyələndirilən ABŞ-da da əhalinin əksə
riyyəti işçi qüvvəsi axınını müsbət qəbul etmir. “ 1995-ci
ildən 2000-ci ilə qədər ardıcıl aparılan sosial sorğulara görə
miqrasiya müsbət yanaşmaların payı heç vaxt 12 faizi öt
məmişdir. Əksinə, bunun əleyhinə olanların nisbəti də heç
vaxt 35 faizdən aşağı olmamışdır və hətta XX əsrin 90-cı
illərində 65 faizə qalxmışdır, son illər isə ölkədə ingilisdilli
əksəriyyətlə ispandilli azlıqlar arasında gərginlik artır”
(С.Хантингтон. Кто мы? Вызовы Американской на
циональной идентичности. М.. 2004, s.514).
Fransada 2005-ci ilin noyabr hadisələri, kütləvi iğti
şaşlar, bu ölkədə tətbiq olunan “unitarist - vətəndaş mo-
deli”nin qüsurlarını aşkara çıxartdı. Burada hələ XX əsrin
30-cu illərindən tədqiqatçı alimi M.Hansenın təhlil etdiyi
və “Hansen qanunu” kimi məlum olan qanunauyğunluq
özünü kəskin göstərdi. M.Hansenə görə “Birinci və ikinci
nəsil immiqrantlarının unutmağa çalışdıqlarını üçüncü nəsil
tam qüvvəsi ilə xatırlayır və heç bir vəchlə unutmur”
(M.Hansen. The problem o f Third Generation İmmiqrant. -
Rosk Island, 1938). Yəni “nəvə” miqrantlar, ölkədəki im
kanlarının qeyri-bərabər şərtlərindən narazıdırlar. Vətəndaş
kimi doğulanları ölkədə yerli əhali ilə eyni hüquqlara malik
olduqları halda bunun əksini görürlər. “Ana və baba”lannın
“əsl fransız" olmaq arzusu onlar üçün artıq önəmli deyil və
onların üz döndərdiyi etnik, milli ənənələri daha qabarıq
göstərməyə cəhd edirlər.
Dünyada müxtəlif mədəni-milli azlıqlara dözümlü
- 8 5 -
Dostları ilə paylaş: |