də dünya ölkələri, Dağlıq Qarabağ probleminə ilk vaxtdan
adekvat mövqe və münasibət göstərə, müvafiq tədbirlər
həyata keçirə bilmədi, təcavüzkar ermənilərin tələbləri mü
dafiə olundu. Dağlıq Qarabağ problemi ilə bağlı bu gün
beynəlxalq təşkilatlarda qəbul olunan sənədlər, “soyuq si
yasət buzunun” əriməyə başlaması Ulu öndərimizin beynəl
xalq siyasət meydanında atdığı uğurlu addımların nəticə
sidir. Ötən illər ərzində ulu öndərimiz Heydər Əliyevin
titanik əməyi və fəaliyyəti sayəsində dünyada Dağlıq Qara
bağda baş verən proseslərin mahiyyəti ilə tanış olmağa doğ
ru böyük irəliləyiş getdi. Bu gün dünya ictimaiyyəti daha
qətiyyətlə belə bir fikirdə yekdil olmaqdadır: separatçı re
jimlər, suverenlik və sərhədlərin toxunulmazlığı prinsipini
pozmaqla, qloballaşan dünya üçün ən böyük təhlükə mən
bəyidir.
“M üstəqil" bəyan edilməsinə baxmayaraq, bu günə
qədər dünyanın heç bir ölkəsi tərəfindən legitimliyinin ta-
nınmaması, “uydurma Dağlıq Qarabağ respublikasının, elə
“uydurma” qurum olduğuna yaxşı dəlalət edir. Belə qurum
larla “strateji əməkdaşlıq” edən, onları silahla və s.-lə təmin
edən, onları dəstəkləyən dövlətlər də öz gələcəyini və təh
lükəsizliyini ciddi şübhə altına alır. Separatçı, “terrorist və
diktator rejimlərin öz “azadlıqları” uğrunda mübarizə apar
dıqlarını söyləyərək, qeyri-real siyasət yürüdən belə dövlət
lərdə ictimai rəy və KİV-lər - bu cür siyasətin, dünya bir
liyi ailəsinin layiqli üzvü olmaq kimi mövqeyə ziyan gətir
diyinə dair geniş müzakirələrə təkan vermişdir. Silahlı
separatizmə “ikili standartlar” münasibətindən yanaşmağın
ziyanı da məhz qloballaşma prosesinin indiki mərhələsində
özünü aşkar göstərməkdədir. Çünki qloballaşma “millilik”
-
178
-
anlayışının “etnik millətçilik, etnokratiya, şovinist-irqi” tə
fəkkür tərzi ilə qarışıq salındığını qabarıq şəkildə üzə
çıxarır. Millilik həm etnik, həm də bəşəri (universal-qlobal)
səviyyələri özündə ifadə etdirən bir fenomendir. Millilik,
etnik ekstremizm kimi başa düşüldükdə, müxtəlif siyasi-
ideoloji məqsədlərə xidmət edir, yaxud müxtəlif qüvvələr
tərəfindən istifadə olunur. Bəşəriyyət milli-mədəni müxtə
lifliyin vəhdətində təzahür edir və yalnız müxtəlifliyi deyil,
vəhdəti də nəzərə alan millilik dünyanın gələcək inkişafının
pozitiv potensialı rolunu oyaya bilər.
Burada bir daha milli dövlət və milli suverenliyin
"böhranı və yox olacağf’na dair elmi ədəbiyyatda” söylə
nən fikirlərə qayıdaq.
Millətin ictimai-siyasi-mədəni birlik kimi, bəşəriy
yətin mövcudluğu üçün ən dayanıqlı, optimal birlik olması
fikrinin vaxtı keçdiyini irəli sürən baxışlar nəyə əsaslanır?
Bu sualın cavabı ictimaiyyətə qismən məlumdur: Qloballaş
manın unifikasiya kimi başa düşülməsi, inform asiya-tele
kommunikasiya texnologiyalarının “sərhədləri” anlayışının
məzmununu dəyişməsi, qlobal ünsiyyət mexanizmlərinin
səviyyəsinin artması bəzi alimlərin “millilik və millət" an
layışlarının “köhnəlməsi” qənaətinə gəlməsini şərtləndir
mişdir. Lakin bu bir daha qeyd edirik ki, səthi, dərinliyə
varmayan təhlilin nəticəsidir.
M illilik - dövlətçiliyin təməl prinsiplərindən biri ki
mi yalnız siyasi, ictimai deyil, həm də mənəvi-mədəni, ruhi
çalarlan özündə birləşdirən bir fenomendir. Milliliyin tə
məlində - milli ruh və milli şüur qərar tutur və bu ictimai,
siyasi, iqtisadi, mənəvi, fəlsəfi, estetik, dini baxış və təsəv
vürlərin məcmusunu əks etdirir. Dünyanın qlobal inteqra
-
179
-
siya səviyyəsinin artması, sıxlaşması gedişində “millilik"
anlayışı necə yox ola bilər? Əksinə, gedən proseslər mil
lətlərin mənəvi müqavimət qüvvəsini artırır. Hər bir insan
üzvü, təmsilçisi olduğu mədəniyyətin daşıyıcısı kimi “mil
li-mədəni genotipə" malik olduğu kimi, hər bir dövlət, ölkə
də həmin insanların birliyindən ibarətdir. Hər hansı bir
mədəni-milli yaddaşa malik olmayan insan olmadığı kimi,
bu amillərin fövqündə duran ölkə və ya dövlətin də olması
qeyri-real fikirdir. Buna görə də qloballaşmanın bir yeganə-
qlobal düşüncə və deməli bir “yeganə qlobal dövlət” yara
dacağı fikri absurd bir fikirdir. Qlobal cəmiyyət, qlobal
dövlət sistemi yalnız müxtəlif unikal dövlətlərin inteqral
cəmindən formalaşa, onların vəhdətindən yarana bilər. For
masiya statusundan asılı olaraq ölkələrin iyerarxik qurulu
şunu formalaşdıran planetar Federasiya perspektivsiz ideya
dır, utopiya xarakterli proqnozdur. Dünya birliyi, ümumpla-
netar sivilizasiya abstrakt kateqoriyadır. Onun sərhədi, rəs
mi institutları, müxtəlif resurslar üzərində nəzarət funksiya
sı yoxdur. Əslində, dünya birliyi - dövlətlər və xalqların
ümumi maraq, vahid məqsəd naminə müxtəlif münasibətlər
qurmaq istəyidir. Lakin bu birliyə nə dərəcədə nail olunub.
Teyyar de Şarden yazırdı: “Bəşəriyyətin bütövləşməsindən
böyük qüvvə alınması gözlənilir. Lakin bu qüvvənin həmişə
idarə edilə biləcəyi sual altındadır”.
Bu da həqiqətdir ki, qloballaşma müxtəlif dövlətlə
rin könüllü, ya könülsüz dialoq və ünsiyyətinə, lokal çərçi
vələrdən çıxaraq yaxınlaşmasına şərait yaradır, bunu zəru
rətə çevirir. Məhz bu zərurətin birtərəfli şişirdilməsi, milli
dövlətçilik və suverenliyin gələcəyinə dair birtərəfli möv
qeləri ortaya çıxarmışdır.
-
180
-
Dünyada baş verən hadisələr milli dövlətçilik ma
raqlarını “ləğv etm ir”. Məsələnin mahiyyəti, əslində, başqa
müstəvidədir. Tarixdən məlumdur ki, dünya inkişafının
keçid, dəyişiklik adlandırılan məqamlarında dövlətçilik və
onun maraqlarının zamanın tələblərinə uyğun qurulması
problemi bütün ölkələr qarşısında durmuşdur.
Hazırda dünya dövlətləri məhz belə bir transforma
siya çağını, keyfiyyət dəyişikliyini yaşayırlar. Belə dövrlər
də hər bir ölkə dəyişikliklərin labüdlüyü meyli ilə milli
dövlətçilik maraqlarının bu dəyişikliklərə uyğun çevik me
xanizmini yaratmaq zərurətini həll etməli olurlar. Əgər
“milli dövlətçilik” deyilirsə, burada həm “millilik “ həm də
“dövlətçilik” mənafelərinin vəhdətdə iştirak etdiyini unut
maq olmaz. Məlumdur ki, müxtəlif siyasi şəraitdə, müxtəlif
qüvvələr millilik və dövlətçilik anlayışlarını bir-birindən öz
məqsədlərinə uyğun təcrid edir, ictimai şüurun bu mövzuya
həssas münasibətini manipulyasiya edirlər. Dövlətçiliyin
maraq və mənafelərini arxa plana keçirərək milli maraqlar
adı ilə öz şəxsi niyyətlərini həyata keçirirlər. Bütün hal
larda millilik və dövlətçiliyin həssas və kövrək ahəngi,
bütövlüyü nəzərə aiınmadıqda nəticələr istənilən kimi
olmur.
İlk baxışdan oxşar problemləri birdəfəlik həll etmiş
kimi görünən ABŞ-da da bəhs edilən mövzu diqqət mərkə
zindədir. ABŞ-ın dövlət katibi, Kondoliza Rays Amerikanın
milli maraqlarını dəqiq müəyyənləşdirməyən, beynəlxalq
qurumlara daha çox diqqət yetirən, milli maraqları “hu
manitar beynəlxalq maraqlarla” əvəz edən siyasətin döv
lətçilik mənafeyinə zidd olduğunu söyləmişdir.
Tarixdən bu da məlumdur ki, hər hansı bir dövlət,
-
181
-
Dostları ilə paylaş: |