Yeni mədəniyyət məkanına
Yüklə 8,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
addımlar atılması çox böyük ümidlər verir. «Bu gün Av ropanın, Avropa mədəniyyətinin daşıyıcısı o kəslər deyil ki, öz sivil mənşələri barədə hamıdan uca bağırışırlar, o kəslər deyil ki, "biz asiyalı barbarların qarşısını alan millətik” deyirlər. “Avropa ruhu” yaxud “ruhun Avropası" o yerdədir ki, orada insanların əziz saydığı dəyərlərə hörmət edirlər, əxlaqi-etik normalara riayət edirlər, Avropa ruhu elmi kəşflərin baş verdiyi, məktəb və universitetlərdə, ən yaxşı təhsil imkanlarının verildiyi, sülh musiqisinin və sülh himnlərinin yazıldığı məkanlardadır. Bu ruh məkanında sərhədlər yoxdur (Теми Браг. Европа, Римский путь. М., 1995, с. 156). - 2 8 - § 4. “Böyük məkanlar “ nəzəriyyəsi və inteqrasiyanın məna tutumu Yeni zamanın tarixdə analoqu olmayan in kişa f m eyitləri ilə m üşayiət olunduğunu təhlil və dərk etmək iiçiin elm i dövriyyəyə çoxlu yeni ifadələr daxil olmuşdur. "Qloballaşma, mondiallaşma, in- tem asionallaşm a, transnasioııallaşma, inteqrasiya" və s. anlayışlar bu qəbildəndir. Bəzən bu sözlərin ifadə etdiyi proseslər üm umilikdə qloballaşmanın tarixi, m əqsədəuyğun mərhələləri kim i təhlil olu nur. Bəzən belə fik rə rast gəlm ək olur ki, inteqrasiya m üasir dünyada qloballaşmanın ən ali, son səviy yəsidir. Sadalanan anlayış və konsepsiyalardan fərqli olaraq “böyük məkanlar” nəzəriyyəsi nisbətən az təhlil olunmuşdur. Nəzəriyyənin tarixi köklərini müasir alman fəlsəfi fikrində axtarırlar. Almaniyalı alim Fridrix List “Böyük iqtisadi məkan” kontekstini əsas götürərək, ilk növbədə, gömrük ittifaqının yaradılmasının nəzərdə tuturdu. Ondan fərqi olaraq Karl Şmitt imperiya ekspansiyasına haqq qazandıraraq, onu insanların birliyə, sintezə və inteqrasiyaya təbii, məntiqi meyil kimi izah etməyi üstün tuturdu. K.Şmittə görə, Böyük məkan - Böyük ideyaya - qüvvəyə malik olan dövlətin hökmranlığı altında ola bilər. - 2 9 - Milasir geosiyasətdə və beynəlxalq münasibətlərdə böyük məkanlar nəzəriyyəsi, liberal demokratik ideyanm üstünlük eldiyi Birləşmiş Avropa, Amerika Sivilizasiyası tim salında “sivilizasiya-dövlət” yaxud ’’sosial dövlət” (etnik, milli və siyasi dövlətdən fərqli olaraq) yaratmaq kimi cəhdlərdə müşahidə oluna bilər. Bütövlükdə ‘‘məkan fəlsəfəsi” üzərində qurulan bu nə zəriyyə çoxölçülü “simvolik” məkanların fəthini hər bir döv lətin inkişafı, möhkəmləndirilməsi və milli təhlükəsizliyinin ən mühüm strateji resursu hesab edir. Xüsusilə də diqqəti cəlb edən “çoxölçülü mədəniyyət və ünsiyyət məkanı”dır. Belə ki, burada məkan yalnız coğrafi interpretasiyaya malik deyil. Ən mühümü odur ki, bu məkanın sərhədləri insanın mədəniyyət, mənəviyyat və ruh “landşaf tından” keçir. Məkanlar nəzəriyyəsinin müsbət cəhəti odur ki, ənənəvi geosiyasi konsepsiyalarda mövcud olan ’’Şimal-Cənub”, ’’Mər kəz-Periferiya” bölgülərindən fərqli olaraq, çoxölçülü, sonsuz ölçülü məkanları nəzərdə tutur. Digər məsələ isə, məkanın “qütbləri” məsələsidir. Məlumdur ki, məkan olan yerdə qütblər də mövcuddur. Əgər ənənəvi geosiyasət fəlsəfəsində “qüvvələrin qütbü", “iqti sadi və texnoloji qütblər” fərqləndirilirdisə, böyük məkanlar nəzəriyyəsində konkret qütbləri təyin etmək qeyri-mümkündür. Çünki simvolik məkanlar insanların dünyagörüşündən, mədəni identiklik sərhədlərindən formalaşır. Bu yanaşma İ.Kantın ’’çoxölçülü dünyalar” barədə təsəvvürlərinə yaxındır və Av ropa fəlsəfi ənənəsinə uyğun gəlir. Çoxölçülü məkanlarda hər bir məkan, o cümlədən mənəvi məkan da öz qütbünə malikdir. Buna görə tam əsasla demək olar ki, çoxölçülü mədə - 3 0 - niyyət məkanında bəşər sivilizasiyasının məhz mənəvi qütbü də mövcuddur və onu coğrafi mənada ’’lokallaşdırmaq” qeyri- mümkündür. Bəzi tədqiqatçılar şərti olaraq, burada Avratlantik və Avrasiya məkanları - qütblərinin mövcudluğu fikrini irəli sürürlər. Böyük məkanlarda yalnız sivilizasiya-dövlətlərin da yanıqlı olmasına dair ideyalar da maraqlıdır. Hesab edilir ki. bü gün mövcud olan üç “sivilizasiya-dövlət”: Birləşmiş Avro pa, Amerika Birləşmiş Ştatları və Çin iqtisadi və texnoloji ba xımdan “qütblər” statusundadır. Bu dövlətlərdə siyasi, sosial- mədəni və konfessional məkanların sərhədləri üst-üstə düşür və buna görə də onları siivilizasiya-dövlət hesab etmək olar. Birləşmiş Avropa qərb sivilizasiyasının nüvəsi olması ilə, Amerika bütün dünyaya öz hərbi-siyasi, iqtisadi, mədəni və informasiya ekspansiyasının təsir gücü ilə sivilizasiya-dövlət hesab olunur. Çin belə dövlətlərin ən klassik nümunəsidir. Yen gəlmişkən, keçmiş SSRİ də bu qismə aid edilirdi. Maraqlı məqamlardan biri də budur ki. böyük məkanlar nəzəriyyəsinə görə qloballaşma - obyektiv prosesdir, lakin bir şərtlə, yalnız Böyük məkanlar çərçivəsində! Çünki hətta dünya dinləri belə böyük mənəvi məkanlar yaratmışlarsa da “mütləq qloballığa” iddialı ola bilməmişlər. Eyni məntiqdən çıxış edərək liberal-iqtisadi qloballaşmanın da çoxölçülü məkanlarda universal alternativ ola bilməsi istisna edilir. Qeyd olurmalıdır ki, “böyük məkanlar “ ideyası yalnız nəzəri deyil, həm də artıq praktiki proqram kimi aspektlərə malikdir. İstər Avropa Birliyinin, istərsə də NATO-nun Şərqə doğru genişləndiyi indiki zamanda Brüsseldə “Avropanın çox ölçülü kommunikasiya məkanları” konsepsiyası irəli sürül müşdür. Həmin məkanlar aşağıdakılardır: -31 - Yüklə 8,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|