lir. Gender probleminin konkret aspektləri ilə bir çox elm
sahələri, sosial-fəlsəfə, sosiologiya, politologiya, psixologiya,
kulturologiya, təbabət, Fiziologiya və s elmlər məşğul olurlar.
Genderşünaslıq elminin formalaşma mərhələsinin, dünyada ge
dən qloballaşma, demokratikləşmə və humanistləşmə prosesləri
ilə eyni vaxta təsadüf etməsi düşündürücüdür, daha doğrusu
qanunauyğundur.
Məhz buna görə də genderin ayn-ayn problemlərinin
konkret elmlər svəiyyəsində qoyuluşu və təhlili nə qədər fərəh-
ləndiricidirsə, onun ümumbəşəri, qlobal məsələləri, beynəlxalq
kontekstdən inkişaf qanunauyğunluqlarının ümumi mənzərəsini
yaratmağa cəhd göstərən tədqiqatların hələlik həcmi cüzi miq
darda belə olmaması təəssüf doğurmalıdır. Dünya inkişafına
qlobal surətdə nüfuz edən müasir proseslərin gender aspektinin
öyrənilməsi, genderşünaslığın bir elm kimi natamam formalaş
masını şərtləndirə bilər.
Dünya ölkələrini, xalqları və insanlan biri-biri ilə sıx
bağlayan, qlobal, sosial, siyasi, mədəni və s. münasibətlərin,
ünsiyyət sistemlərinin inkişafını hədsiz sürətləndirən qlobal
laşma prosesi cəmiyyətdə cinslərarası münasibətlərə bilavasitə
təsir göstərir və artıq öz imkan təzahürlərini aşkar bildirmək
dədir. Bu baxımdan gender probleminin yalnız lokal, konkret
aspektdə deyil, qlobal və lokal tərəflərin sintezində tədqiq
etmək hədsiz aktual və təhlilini gözləyən problemlərdəndir.
Nəzərə alaq ki, Azərbaycan Avropa və Asiyanın qovşağında
yerləşən, geosiyasi baxımdan zəngin təbii ehtiyatlara, yüksək
mədəni potensiala malik sintez mahiyyətli bir sivilizasiyadır və
dünyada baş verən proseslər bu məkanın mədəniyyəti və el
mində öz dolğun əksini tapır. Bu da Azərbaycanda gender
probleminin özünəməxsusluğu, dünya ilə müqayisədə ümumi
-
306
-
v
3
fərqli cəhətlərini aşkarlamaq üçün qlobal miqyasda gedən
proseslərlə əlaqəli təhlilini gündəmə gətirir.
Azərbaycan dövləti qlobal cəmiyyətə inteqrasiya siya
s i n i uğurla həyata keçirir və özünütəcrid mövqeyinin faydasız
olduğunu dəfələrlə bəyan etmişdir. Bu, ümummilli lider Hey
dər Əliyevin milli inkişaf strategiyasının başlıca məqsədlərin
dən biri kimi həmişəyaşar bir nümunədir. Müstəqil Azərbay
canda qadın probleminin həllində yeni mərhələnin başlanması
məhz H.Əliyevin adı ilə bağlıdır. 1995-ci ildə verdiyi fərmanla
Azərbaycanın BMT-nin “Qadınlara qarşı ayn-seç kil iyin bütün
formalarının ləğv edilməsi haqqında” konvensiyasına qoşulma
sı, “Azərbaycan Respublikasında Dövlət Qadın Siyasətinin hə
yata keçirilməsi haqqında” sərəncamları və bir çox digər qə
rarları xatırlamaq yerinə düşərdi.
Müasir dünyanın demokratik inkişaf yolu, hüquqi
dövlət, vətəndaş cəmiyyəti ideyaları və humanist nailiyyətləri
sırasında gender anlayışının ifadə etdiyi çoxşaxəli, mürəkkəb
münasibətlər sistemi də əhəmiyyətli yer ala bilmişdir. Cəmiy
yətdə insanların intellektual, yaradıcı potensialının aşkara çıxa
rılması və bütün sahələrdə inkişafa nail olunması üçün
vətəndaşların ahəngdar münasibətlərinin qurulması, öz növbə
sində bunun üçün də müvafiq hüquqi baza və sosial şəraitin
yaradılması zəruridir.
“Gender” anlayışı nə qədər yeni olsa da, onun ifadə et
diyi məna və münasibətlər dünya qədər qədimdir. XX əsrin
sonlarından isə gender problemi dünya ictimaiyyətinin diq
qətini cəlb etmiş, qlobal problemlər sırasına daxil edilmişdir.
Məhz buna görə nisbətən yeni olan bu anlayış da, gender
problemi də bütün dünya üçün xarakterikdir və onun həlli
istiqamətində Azərbaycan dövləti də qlobal cəmiyyətlə birgə
-
307
-
öz səylərini əsirgəmir. 2000-ci ilin sentyabrında BMT üzvü
olan 189 dövlətin iştirak etdiyi Sammitdə, “Minilliyin İnkişaf
məqsədləri” adlı Bəyannamə qəbul olundu və buradakı 8 qlobal
problem-məqsəd arasında “gender bərabərliyinin təmin olun
ması” da xüsusilə vurğulanmışdır. Onun həm strateji, həm də
praktiki əhəmiyyətli sənəd olduğunu nəzərə çatdırmaq üçün
2015-ci ilin qarşıya qoyulan minilliyin məqsədlərinə bütün
dünyada nail olunması ili olacağı bəyan edilmişdir.
BMT və Avropa Şurası gender probleminin həlli isti
qamətində aparılan bütün fəaliyyətin əlaqələndirici və təm
silçisi kimi çıxış edirlər.
Azərbaycan dövləti hər iki beynəlxalq təşkilatın
tamhüquqlu üzvü kimi buradan irəli gələn öhdəlik və müvafiq
hüquqi bazanın formalaşması üçün fəal, əməli iş aparır. Bu
istiqamətdə “Gender bərabərliyinin təminatı haqqında” Azər
baycan Respublikasının Qanununun qəbul edilməsi çox
mühüm əhəmiyyətə malikdir.
Qadınların ictimai-siyasi, iqtisadi həyatda dövlət əhə
miyyətli qərarların qəbul edilməsində fəal iştirakı səviyyəsinin
yüksəldilməsi beynəlxalq qanunvericiliyin və ictimaiyyətin
diqqət mərkəzindədir.
Statistikanın təhlili göstərmişdir ki, planetin əhalisinin
(bütün dövrlərdə) ən azı yansmı təşkil edən qadınlar qərar
qəbul etmə proseslərində cüzi təmsil olunurlar. Bu, beynəlxalq
hüquq praktikasında qadınların qanunla dəstəklənən minimum
təmsilçilik normalarının müəyyənləşdirilməsinə səbəb plmuş-
dur. BMT-nin 1990-cı ildə qəbul etdiyi tövsiyələrə görə qa
dınların siyasətdə təmsilçiliyin 30%-lik həddi, “kritik” ən aşağı
hədd kimi müəyyənləşdirilib.
Bu metod parlamentdə qadınların iştirakının təmin
-308
-
olunması sahəsində, dünya təcrübəsində son iki onillik ərzində
tətbiq olunur. Bəzi ölkələrdə, məs. İtaliyada minimal təmsil
çilik norması - 50%, Argentinada 30%, Braziliyada 20% təşkil
edir. 1997-ci ildə İngiltərədə leyborist partiyasının tətbiq eldiyi
mexanizm qadınların parlamentdə sayının 60-dan, 119 nəfərə
(2 dəfə) artmasını şərtləndirmişdir. Bu günə olan göstəricilərə
gəldikdə qadınların təmsilçiliyi Finlandiyada 40%, ABŞ-da
15%, Almaniyada 31% və s. kimidir.
Gender bərabərliyindən bəhs edilirsə, kvotalaşdırma
metodunun məqsəd deyil, müvəqqəti vasitə olduğunu düşü
nürük. Çünki cəmiyyətdə insanlar şəxsi qabiliyyət, intellektual
potensiala, professional kriteriyalara uyğun imkanlarını reallaş
dırmalıdırlar.
Qadınların dövlətin idarə olunmasında, siyasi həyatda
fəal iştirak formaları müxtəlifdir. Bunlar siyasi, iqtisadi və
ictimai formalara bölünür. Bu gün bizə ilk baxışda qadınların
fəallıq səviyyəsi çox yüksək görünürsə, bu, ilk növbədə qadın
liderliyinin ictimai formasının yaratdığı təsəvvürlərdir. Qa
dınlar vətəndaş cəmiyyətinin müxtəlif sahələrində, ictimai
hərəkatlarda və KİV-lərdə nisbətən fəal təmsil olunur. Eyni
fikri siyasi və iqtisadi qərarların qəbulu sahəsinə münasibətdə
söyləmək olmaz.
Bir daha qeyd edirik ki, normaların müxtəlif formaları,
vətəndaşların fəallığı və imkanlarının ümumi müəyyən edilmiş
meyarlar üzrə aparılmasını məhdudlaşdıra, müəyyən “güzəşt-
kvotalar” passivlik yarada, sağlam rəqabət hissini zəiflədə bilər
və “pozitiv diskriminasiya” olub, demokratik məzmunlu sayıla
bilməz. Gender yalnız qadınların deyil, hər iki cinsin bərabər
imkanlarının təmin edilməsidir. Bu baxımdan gender təhlilinə
dair müzakirələrdə, qanunvericiliyin gender ekspertizasında ki
-
309
-
Dostları ilə paylaş: |