Yeni mədəniyyət məkanına
Yüklə 8,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- demokratiyanın və insan hüquqlarının ümumi məkanı; - mədəniyyət, elm və təhsil məkanı; - azadlıq, təhlükəsizlik və hüquq-ədalət məkanı; - iqtisadi məkan; - xarici təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq məkanı; - nəqliyyat-kommunikasiya və infrasruktur məkanı; (Лапкин В.В., Пannum В. И. Геоэкоиомическая поли тика и глобальная политическая история. М, "Олита", 2004, s. 97.) Demokratiya və insan hüquqlarının ümumi məkanı Avropa Şurasının təsiri altında formalaşdırılır. Böyük məkanlar ideyasını inkişaf və təhlil edən tədqi qatlara əsasən hazırda dünyada mövcud olan məkanlar ümu milikdə belə qruplaşdırılır: - böyük sivilizasiya məkanları; - böyük mədəni-mənəvi məkanlar (dünya dinləri və mədəniyətlər); - böyük demoqrafik məkanlar (Çin, Hindistan, Avro pa); - böyük dünya diasporları məkanları; - böyük geosiyasi məkanlar; - böyük iqtisadi məkanlar (Avropa İttifaqı və s.); - böyük dil məkanları; - böyük enerji resursları məkanları; - böyük ekoloji məkanlar (Saxara, Himalay və s.); - krininal iqtisadiyyatın böyük məkanları; Diqqət çəkən məsələlərdən biri də bu sırada böyük “universal imperiya mifləri” məkanlarının mövcudluğunm hesab edilməsidir. Burada həmin məkana iddialı olanlar aydın - 3 2 - vurğulanır: “Böyük Rusiya”, Böyük Ermənistan", "Böyük Ser biya” ! Əlavə olaraq onu qeyd etmək olar ki, bu məkanlar qeyd olunduğu qədər də ‘‘mifoloji “səciyyə daşımır və Azərbaycan bunun gerçək nəticələri ilə əsrlərdir ki, üz-üzədir. Bir məsələ də önəmlidir ki, böyük məkanlar zaman və coğrafi hüdudlar çərçivəsində dəyişə, trasformasiyaya uğraya bilər. Məsələn, sovetlərin çökməsindən sonra yeni böyük mə kanların formalaşması prosesi getmişdir. Bütün hallarda hesab edilir ki, böyük məkanlar dünya nizamının və sabitliyin təməli, qarantı rolunda çıxış edir. Hər bir dövlət özünə etibarlı saydığı müvafiq məkana inteqrasiya siyasətini müəyyənləşdirir, öz məkanını fasiləsiz genişləndir məklə, özü də yeni məkan formalaşdırmağa cəhd edir. Buna nə dərəcədə nail olduğunu isə zaman göstərir. İnteqrasiya proseslərinin geniş vüsəti, onun baş verdiyi məkanlar barədə müxtəlif baxışlara bələd olmağı bu aspektdən çox aktual və zəruri edir. Bütün hallarda ümumi, analoji prosesləri əks etdirsələr də, “inteqrasiya” anlayışının yuxanda sadalanan terminlərdən fərqi odur ki, burada siyasi, iqtisadi, hərbi, mədəni, elmi, tex noloji və s. istiqamətlərdə gedən münasibətlər mütləq dövlət- üstü, fövqəlmilli səıiyyələrdə institusional mexanizmlərlə möh kəmləndirilmiş, rəsmi sənədlərdə əksini taparaq təşkilatlanma və təsisolunma kimi həyata keçirilən kontrakt tədbirləri nəzərdə tutur. Yeni tarixi, mədəni-mənəvi şəraitə uyğunlaşmaq üçün dünya xalqlan ayn-aynlıqda deyil, birlikdə fəaliyyət göstər məlidir. İnteqrasiya nədir? İnteqrasiya latın dilində “integer" - “bütöv, büıövləş- - 3 3 - mə” deməkdir. Əslində, sözün etimologiyası inteqrasiyanın siyasi proses kimi məzmunu və missiyasını daha aydın ifadə edir, “integer” sözündən yaranan “inteqratio” sözu də latın di lində “bərpa, tamamlanma” mənasını verir. İnteqrasiyanın ifadə etdiyi istiqamət, aspekt və çox çalarlı məzmun nə qədər sonsuz olsa da (iqtisadi, siyasi, sosial- mədəni, elmi və s. inteqrasiya sahələri) onun ümumi mənası bütün hallarda eyni, bənzər proseslərdən xəbər verir. Müxtəlif insanlar, cəmiyyətlər, dövlətlər, siyasi və s. sistemlər arasında qanşılıqlı əlaqə və bağlılıqların daha da artması; onların bir-bi rini tamamlaması və qəbul etməsi; müstəqil subyektlər arasında optimal, sıx əlaqələrin qurulması; onların getdikcə daha bütöv, monolit sistemə çevrilməsi, ümumi maraq və mənafe ətrafında birgə fəaliyyət göstərməsi; həyatın və bəşər varlığının davamlı formalarının təmin edilməsi, təhlükə və sabitliyə əngəl olan qüvvələrə qarşı uğurlu birliyin təmsil edilməsi və s. məzmunlu inkişaf proseslərini ifadə etdirir. Göründüyü kimi, inteqrasiya bəsit mənalı proses de yildir. Tarixdə “inteqrasiya xatirinə inteqrasiya” vəziyyəti ola bilməz. Yalnız konstruktiv məqsədlər naminə, hansısa maneə və təhlükəyə qarşı birləşmək naminə, qarşılıqlı maraq və məna felər naminə inteqrasiya ola bilər. İnteqrasiya prosesi, bu sözün mənasında gözəl ifadəsini tapan, “çatışmayan nəyinsə tapılması, zənginləşməsi, bütövləş- məsi naminə” həyata keçirilir, qarşılıqlı bəhrələnmə üçün ger çəkləşdirilir. Məhz belə başa düşülən inteqrasiya proseslərin dən kənarda qalmaq, fəaliyyətin, siyasətin hansısa bir qismində natamam qalmaq demək olardı. İnteqrasiya bir dünyaya, bir bəşəriyyətə mənsub olmaq hissindən doğan təbii bir meyildir. - 3 4 - § 5. Bir zaman və çeşidli inteqrasiya məkanları XX əsrdə ölkələrarası inteqrasiyanın çox saylı konsepsiya, nəzəriyyə və m odelləri geniş təhlil edilmişdir. Ədəbiyyatda onun m üsbət fa yd a lı proses kim i qiym ətləndirilməsindən başlanmış, inteqrasiya nın qərbin qlobal ekspansiya siyasətinin təzahiirii olm asına qədər m ənfi dəyərləndirm ələr də özünə yer almışdır. Bütün bu məsələlərə hər il m inlərlə kon franslar. simpozium və sem inarlar həsr olunur. U ni versal, optimal, səm ərəli inteqrasiya m odeli axtarış ları davam edir. Bu axtarışlar gedişində inteqrasiyanın “poliloji” və «monoloji kimi səciyyələndirilən formaları fərqləndirilir. Po liloji model inteqrasiya subyektlərinin bərabər hüquqlu möv qedə durmasını, prosesdən hər bir tərəfin özü üçün bəhrələnə bilmək imkanlarını müəyyənləşdirməyi ifadə edir. “Monoloji” adlandırılan inteqrasiya isə, hər hansı bir konkret tərəfin (subyektin) məqbul hesab etdiyi münasibətlərin unifikasiya kimi başqa tərəfə qəbul etdirilməsini nəzərdə tutur. Müasir dünya dövlətləri inteqrasiyanın çeşidli məkanla rında qarşılıqlı münasibətləri müəyyənləşdirirlər. Bu aspekti nəzərə alaraq “inteqrasiya məkanları konsep siyasının da mövcudluğunu söyləmək olar. Belə ki, məsələn, beynəlxalq inteqrasiyaların “qlobal təhlükəsizlik və əməkdaşlıq məkanı”, “iqtisadi əməkdaşlıq məkanı", eləcə də “mədəniyyət, - 3 5 - Yüklə 8,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|