Yeni mədəniyyət məkanına
Yüklə 8,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
dim, uşağı məhv edən, qaçqına, didərginə çevirən separatizm və faşizmin isə heç bir dini mənsubiyyəti yoxdur. Din xa dimləri insan haqlarını pozan başlıca səbəblərə: qarşıdurma, dözümsüzlük, savaş və zor əleyhinə ədəbi dəyərləri - dialoq, tolerantlıq, konsensus anlayışlarının irəli sürülməsi istiqamə tində yorulmadan konkret, gərgin iş aparırlar. Azərbaycan xal qının və başqa konfessiyaların dini dəyər və ənənələrinə hör mət və sədaqət nümayiş etdirir, demokratik prinsipləri rəhbər tutur. Qadın hüquqları sahəsində problemlərin həlli üçün MDB məkanında ilk dəfə olaraq qurum, dövlət komitəsi ya radan ölkələrdən biri də Azərbaycandır. Bu özü də islamda qa dın hüquqları mövzusunun şərhi, həlli üçün qlobal modeldir. Universal demokratik prinsiplərlə ən müxtəlif nəsillərin, mə dəniyyətlərin həyat təcrübəsi və səyləri bahasına əldə olunmuş praqmatik konsensus modelidir. - 3 6 8 - § 4. Qloballaşma, islam dini və mədəniyyətinin dialoji potensialı Bu gün bəşəriyyət necə adlandınlm asm - dan osılı olm ayaraq inkişafının tam am ilə fə r q li bir m ərhələsinə qədəm qoymuşdur. Bu m ərhə lədə insanlar, dövlətlər, mədəniyyətlər, dinlər arasında m övcud olan qarşılıqlı m ünasibətlərin prinsipial olaraq yeni səviyyəsinin təm əli qoyul malıdır. Mədəniyyətlərarası münasibətlərdə bu vaxta qədər mövcud olan “üstün, hakim mədəniyyət” paradiqması ömrünü başa vurmuşdur. Lakin bunun başa düşülməsi üçün hələ çox işlər görülməlidir. Bütün səviyyələrdə bəşər həyatını əhatə edən qloballaşma prosesində, müxtəlif mədəniyyətlərin taleyi və gələcəyindən duyulan narahatlıq hissini, elmi təhlil və tədqiqatlar cavablandırmalıdır. Dünyada yaşayan xalqların mədəni “növ” müxtəlifliyi başqa sahələrdə sürətlə gedən unifıkasiya prosesini müşayiət etməlidir. Sual yarana bilər ki, qərbin ən çox təbliğ etdiyi “plüralizm” prinsipinin mövcudluğu şəraitində narahatlıq üçün əsas varmı? Burada spesifik bir məqam vardır. Qərb demokrati yasında bəzən (yaxud əksər hallarda) “siyasi plüralizm” ide yasını israrla tətbiq etsə də, “mədəni plüralizm” bir növ qəbul - 3 6 9 - etmir. Qərbin mədəniyyət tərzinə, dəyər və ölçülərinə müvafiq olmayan hər şeyi “keçmişin qalığı”, yanlışlıq kimi şərh edənlər hələ də çoxdur. Konkret misal gətirək. Bu gün dünyada “mədəni hegemoniya” kimi səciyyə ləndirilən ideyanın müəllifləri, Q.Almond və S.Verba özlərinin “Vətəndaş mədəniyyəti” adlı “məşhur" əsərlərində mədəniy yətlərin - əsasən siyasi mədəniyyətin - belə iyerarxiyasını təq dim etmişlər. Birinci yerdə, etalon mədəniyyət kimi “ingilis-ameri kan” mədəniyyəti durur, daha sonra qarışıq, ənənəvi və mo dernin cizgilərini əks etdirən “kontinental-avrasiya” mədəniy yəti gəlir; sonuncu yerdə “ənənəvi avtoritarizm” mədəniyyəti durur. İngilis-amerika mədəniyyəti belə xüsusiyyətlərə görə “nümunə” sayılır: homogenlik (yekcinslik, mədəni-dəyər müx təlifliklərinin olmaması), dünyəvi praqmatizm (yəni inam və dəyərlər barədə mübahisə etmirlər, bunlar heç kimi maraqlan dırmır, yalnız maraqlar mövcuddur) və sentrizm-mərkəzçilik (sağ və sol radikallığa meyil göstərilmir). Burada əlbəttə dəyər və inam probleminə biganə olan “siyasi insan” göz önündə canlanır. Lakin insan yalnız “siyasi” simadan ibarət deyildir. Ona bütövlük xasdır. Mədəni-mənəvi hiss və təsəvvürlər, başqalarını nəinki tamamlayır, hətta təməl və əsası təşkil edir. Bu həm də hər bir xalqa, mədəniyyətə xasdır. Dəyişikliklər dövründə, minillər boyu formalaşan mə dəni-mənəvi dəyərlərin ən dərin qatlarına müraciət edilir. Bəşəriyyətin özünü qlobal - tam kimi hiss etməsi döv rünün başladığından söz açmaq olar. Belə şəraitdə müxtəlif mədəniyyətlərin ünsiyyəti zəruri problemə çevrilir. Belə bir təsəvvür yaranır ki, XX əsrə qədər bəşəriyyətin ümumi taleyi olmamışdır. Məhz XX əsrdə dünyada bütün mədəniyyətlər bir- - 3 7 0 - birinə informasiya məkanında çox yaxınlaşmışlar. Onların bir- birini tanıması, həqiqi mahiyyətini dərk etməsi, bütün mədə niyyətlərdə etnik-milli və bəşəri qatlann olduğuna inanmağı, hər bir mədəniyyətin müxtəliflikdə vəhdət təşkil etdiyinə əmin olmağı şərtləndirir. “Qlobal dünyanın gələcəyini onun müxtəlif, çoxçalarlı mədəniyyət çələngi təmin edə bilər”. Bu baxımdan bir tərəfdən siyasi, iqtisadi, demoqrafik və s. müstəvilərdə müşahidə olunan “sıxlaşma” meyli, insan birliklərinin öz mədəni irs və müxtəlif liyini qorumaq, identiklik axtarışı kimi vüsət alan digər meyillə tərs mütənasiblik təşkil edir. Demək artıqdır ki, bu ziddiyyət qarşısıalınmaz və dönməz proses olan və hələlik aydın dərk edilməyən qlobal tarixi çevrilişin nəticələrini və xarakterini əhəmiyyətli surətdə müəyyən edəcəkdir. Bəşəriyyətin qlobal transformasiya ilə əlaqədar keçir diyi sistemli böhran mənəviyyat və mədəniyyət aləminə də si rayət etmişdir. İrrasionalizm, antielmi əhval-ruhiyyə, bütün dünya miqyasında ictimai şüurun alternativ, qeyri-ənənəvi cə rəyan və təriqətlərin təşəkkül tapmasını dəstəkləməsinə ən müxtəlif məramlı missioner təşkilatların son dərəcə fəallaş- masına rəvac vermişdir. Ən çeşidli dinlər və mənəvi təlimlər XXI əsrin və III minilliyin insanına mənəvi rəhbərlik etmək iddiasındadır. Keçid dövrlərinin dialektikasına müvafiq olaraq, formalaşmış mənəvi, ideoloji, sosial, individual, ekzistensial və s. və i.a. “vakuum”lann nə ilə “dolacağı” ictimai elmin qarşı sında duran ən aktual problemlərdəndir. İyirmi birinci əsrin və üçüncü minilliyin insanına mənəvi rəhbər olmaq missiyasını üzərinə götürmək istəyən dinlər və müxtəlif təlimlər mövcuddur. Dini-mənəvi dəyərlər mədəniyyətin sakral fondunu təş -371 - Yüklə 8,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|