BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ
№3 Humanitar elmlər seriyası 2010
YENİ NƏŞRLƏR
QAFQAZ REGİONUNA HƏSR OLUNMUŞ ENSİKLOPEDİYA
Ensiklopedik nəşrlərin hazırlanması və nəşri hər bir xalqın mədəniyyətinin və
elminin səviyyəsini müəyyən edən mühüm faktorlardan biridir. Bu nəşrlərin yara-
dılması çox mürəkkəb və zəngin elmi informasiya bazasına söykənən, konkret fakt və
hadisələr haqqında bitkin məlumatların toplusudur. Ensiklopediyalar tarixən kitabın
bir tipi kimi formalaşmışdır. Universal və sahəvi, mövzu xarakterli Ensiklopedik
nəşrlər daha geniş yayılmışdır. Ensiklopediya yaratmaq bütövlükdə yazı və kitab
mədəniyyətinin formalaşmasında müəyyən bir mərhələni təşkil edir. Bəşər mədəniy-
yəti tarixinə çox qiymətli incilər bəxş etmiş Azərbaycan xalqının Ensiklopedik nəşrlər
yaratmaq sahəsində çox zəngin təcrübəsi vardır.
Ensiklopediyaların informasiya bazasının mükəmməlliyi və dolğunluğu,
onların dünya kitabxanalarının soraq-biblioqrafik nəşrlər fondunun əsasını təşkil
etməsinə gətirib çıxarmışdır. Təsadüfi deyildir ki, dünyanın məşhur kitabxanalarında
bu tipli nəşrlər xüsusi şəraitdə mühafizə edilir və bir qayda olaraq onların mütailəsi
kitabxana şəraitində mümkün olur.
Görkəmli alim, tarix elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Respublikası
təhsil nazirinin müavini, əməkdar müəllim İradə Hüseynovanın bu günlərdə oxu-
culara təqdim olunan “Qafqazın tarix ensiklopediyası” monumental əsəri məhz bu
qəbildən olan nəşrlərdəndir və Ensiklopediyalar haqqında qeyd etdiyimiz fikirləri bir
daha tamamlayır.
İradə Hüseynovanın “Qafqazın tarix ensiklopediyası” bəşər mədəniyyətinin
ilk məskənlərindən biri olan Qafqaz regionuna həsr edilmişdir. Bu soraq – məlumat
kitabı bütövlükdə Qafqaz haqqında universal informasiya mənbəyidir və öz miqyası,
tərtibatı, metodikası, elmi informasiyaların sistemləşdirilməsi, ümumiləşdirilməsi və
təqdim olunması metodikasının müvəffəqiyyətli həlli baxımından təqdirə layiqdir.
Oxucuların istifadəsinə verilən bu Ensiklopediya Qafqaz regionunda ilk insan
məskənlərindən bu günümüzə qədər yaşayan etnos və xalqların tarixini kompleks
şəkildə xarakterizə edən ilk universal Ensiklopedik mənbə kimi çox böyük elmi,
siyasi və mədəni əhəmiyyətə malikdir.
Ensiklopediyanın elmi redaktorlarından olan M.V.Lomonosov adına Moskva
Dövlət Universiteti Bakı filialının rektoru, filologiya elmləri doktoru, professor Nər-
giz Paşayeva ensiklopediyaya ön söz yazmış və əsəri yüksək qiymətləndirərək onun
milli elmə, eləcə də dünya elminə sanballı töhvə olduğunu xüsusi qeyd etmişdir.
İradə Hüseynovanın “Qafqazın tarix ensiklopediyası”nın elmi redaktorların-
dan biri də tarix elmləri doktoru, professor Tofiq Vəliyevdir.
Təqdirəlayiq haldır ki, şox zəngin milli, siyasi, mədəni və etnik xüsusiy-
yətlərə malik olan Qafqaz xalqlarının tarixi inkişaf proseslərini kompleks şəkildə
222
öyrənmək üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən bu əsər Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyasının hesabatında mühüm elmi nailiyyət kimi qeyd edilmişdir.
Təqdim olunan nəşrin elmi yenilyi ondan ibarətdir ki, ilk dəfə olaraq Qafqaz
regionunda baş verən hadisələr kompleks şəkildə, onların vəhdəti və qarşılıqlı əlaqəsi
konteksində konseptual baxımdan öz həllini tapmışdır.
Elə əsl, həqiqi tarixin də missiyası məhz ondan ibarətdir ki, bir sıra millətlər-
arası, etnik münaqişələrin obyektiv həllində, millətlərarası münasibətlərdə pozitiv
meyllərin yaranmasında tolerantlığın formalaşmasında, cəmiyyətin demokratik və
hüquqi əsaslarla möhkəmlənməsində, sosial-iqtisadi sferada nailiyyətlərin əldə edil-
məsində mühüm rol oynasın.
Ensiklopediya tarixi faktların zənginliyi, ayrı-ayrı tarixi hadisə, fakt və pro-
seslərə yeni baxışların ümumiləşdirilməsi, tarixi xronologiyanın mükəmməlliyi,
Qafqaz xalqlarının etnogenezi, dövlətçiliyinin təkamülü konteksində materialların
dürüst və dolğun təqdim edilməsi ilə də diqqəti cəlb edir.
Əsərdə dünyanın nadir tarixi və coğrafi arealı olan Qafqaz, onun xalqları və
etnoslarının formalaşması proseslərini izləmək üçün qiymətli məlumatların verilməsi
həm mütəxəssislər, həm də geniş oxucu kütləsi üçün çox maraq doğurur.
Milli Ensiklopediyanın direktoru Tofiq Nağıyevin fikrincə, “ “Qafqazın tarix
ensiklopediyası” son dərəcə qiymətli, nüfuzlu tarixi mənbə, tarix elminin inkşafı yo-
lunda yeni uğurlu addımları təcəssüm etdirən stolüstü kitabdır”. Təcrübəli tədqiqatçı
alim, professor İradə Hüseynova Qafqaz xalqlarının təsərrüfat və mədəni həyatında,
onların sosial-iqtisadi sistemində, dillərində, adətlərində, ənənələrində tarixi inkşafın
müxtəlif dövrlərində baş vermiş dəyişiklikləri təhlil etməyə müvəffəq olmuşdur.
“Azərbaycan” qəzetinin 2010-cu il tarixli 07 oktyabr sayında əsər haqqında
yazılmış rəydə göstərildiyi kimi, müəllif bu nəşrdə Qafqaz regionunun bütün tarixi
inkşaf dövrünü əhatə edir. İstedadlı alim qədim tarixə geniş ekskurs edərək etnosların
yaranması, onların qarşılıqlı münasibətləri, qarşılıqlı təsiri və mədəniyyətlərin bir-
birinə nüfuz etməsi problemlərinə toxunur, konkret tarixi faktlar və hadisələr nümu-
nəsində Qafqaz xalqlarının çoxşaxəli həyatını işıqlandırır.
Yüksəl milli, mənəvi-əxlaqi və ümumbəşəri dəyərləri əsas tutan müəllif
müasir mərhələdə uğurlu daxili və xarici siyasət yeridən, dünya səhnəsində mehriban
qonşuluq, əməkdaşlıq və tolerantlıq prinsiplərinə əsaslanaraq öz münasibətlərini
quran Azərbaycanın lider mövqeyini şərtləndirmiş amilləri hərtərəfli və dərindən
təhlil edir. O, tamamilə haqlı olaraq görkəmli dövlət xadimi və siyasi xadim, xalqı-
mızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin müstəqil Azərbaycan dövlətinin yaradılma-
sında və möhkəmlənməsində müstəsna rol oynadığını göstərir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Heydər Əliyev kursunu ləyaqətlə da-
vam etdirən İlham Əliyevin ölçülüb-biçilmiş siyasəti və yorulmaz fəaliyyəti sayəsində
Respublikamız dünyanın inkşaf etmiş və Qafqazın lider dövlətlərindən birinə çevril-
mişdir. Azərbaycan mühüm beynəlxalq və regional inteqrasiya proseslərinin təşəb-
büsçüsü olmuş, təkcə öz xalqının deyil, bütövlükdə regionun rifah səviyyəsinin
artmasını təmin etmişdir.
İradə Hüseynovanın “Qafqazın tarix ensiklopediyası”-nın informasiya tutu-
munun genişlənməsində əsərin sonunda “Ərazi və demoqrafik məlumatlar”, “Qafqaz
regionu: tarixi hadisə və faktlarda”, “Hadisə və terminlərin kataloqu”nun verilməsinin
oxucular üçün çox böyük əhəmiyyəti olduğunu qeyd etmək lazımdır.
223
“Ərazi və demoqrafik məlumatlar” yardımçı aparatında cənubi və şimali Qaf-
qazın respublikaları, onların ərazisi, əhalisi, paytaxtları haqqında müfəssəl məlu-
matların verilməsi Qafqaz regionunda olan dövlət və xalqlar haqqında oxuculara
operativ informasiya əldə etməyə imkan verir.
İkinci köməkçi göstərici “Qafqaz regionu: tarixi hadisə və faktlarda” adlanır.
Ensiklopediyanın dəyərini artıran bu bölmə çox böyük zəhmətin bəhrəsidir və
Qafqazın ərazisində qədim dövrdən müasir dövrə qədər baş verən ən mühüm tarixi
hadisə və faktlar üzrə sinxron cədvəl şəklində tərtib edilmişdir.
Ensiklopediyada diqqəti cəlb edən cəhətlərdən biri də “Hadisə və terminlərin
kataloqu”dur. Bu kataloq iki hissədən ibarətdir. Birinci hissədə tarixi hadisə və
faktların əlifba siyahısı verilmiş və onlar haqqında ensiklopediyanın hansı səhifəsində
bəhs olunduğu qeyd edilmişdir. Təqdimatın bu forması ensiklopediyadan istifadəni
asanlaşdırmaq üçün tərtib edilmişdir və ona müraciət edən mütəxəssislərin vaxt
itkisinin qarşısını almağa xeyli kömək edəcəkdir.
Bu bölmənin ikinci hissəsi isə Ensiklopediyada adı keçən tarixi-ictimai termin
və anlayışların əlifba siyahısından ibarətdir. Bu yarımbölmə “Qafqazın tarix ensik-
lopediyası” adlı nəşrin müasir elmi və məlumat ədəbiyyatının hazırlanmasında çox
zəruri olan və təəssüf ki, az istifadə edilən köməkçi aparatdır. Onun ən mühüm
əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, ensiklopediyanın termin və anlayış aparatının dairəsini
müəyyən etməyə imkan verir. Mükəmməl tərtib olunmuş bu hissənin də ensiklopedik
və digər bu tipli məlumat nəşrlərində istifadə edilməsini arzu etmək olar.
“Qafqaz tarix ensiklopediyası” zəngin informasiya baza əsasında yaradıl-
mışdır. Burada Azərbaycan və rus dillərində 844 adda Qafqaz regionu haqqında qay-
naq, o cümlədən siyasi, tarixi, elmi-metodoloji, mədəniyyət, təhsil, etnoqrafiya, bey-
nəlxalq münasibətlər, beynəlxalq hüquq, ədəbiyyat, folklor, etnopsixologiya, konflik-
tologiya və digər sahə və problemlər üzrə görkəmli dövlət xadimləri və tanınmış
alimlərin əsərlərindən istifadə olunmuşdur. Bu da region haqqında ensiklopedik
məlumat kitabının arxitekturasının mükəməlliyini, elmi çəkisinin obyektivliyini təmin
etməyə imkan verir.
Müasir elmi, nəzəri, metodoloji və tarixi yanaşmanın yeni konsepsiyasına
əsaslanan müəllif dünya düzənində və Qafqazda uğurlu siyasətin inkişafina böyük
töhfələr vermiş ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin əsərlərini ensiklopediyanın
elmi aparatına daxil etmiş, bu da əsərin informasioloji və elmi dəyərini artımışdır.
Təqdim olunan materiallar içərisində Azərbaycan mədəniyyətinin, elminin, təhsilinin,
incəsənətinin, bütövlükdə cəmiyyətin sosial həyatının bütün sferalarının inkişafı üçün
son illər böyük xidmətlər göstərmiş Mehriban xanım Əliyevanın şəxsi fəaliyyətinə və
onun prezidenti olduğu Heydər Əliyev fondunun fəaliyyətinə mühüm yer ayrılması
xüsusilə qeyd edilməlidir.
“Qafqaz tarix ensiklopediyası” Qafqaz regionunun tarixi, etnoqrafiyası, mə-
dəniyyəti, elmi, təhsili, regionda geosiyasi vəziyyəti, inkşaf meylləri, region xalqla-
rının adət-ənənələri, folkloru, ədəbiyyatı, incəsənət ilə maraqlanan alim və mütəxəs-
sislər və geniş oxucu auditoriyası üçün nəzərdə tutulması onu da arzulamağa imkan
verir ki, bu sanballı əsərin müəllifi onu həm Azərbaycan, həm də ingilis dilinə tər-
cümə edərək ondan daha geniş istifadə imkanlarını yaratmağa müvəffəq olacaqdır.
Digər bir arzumuz isə Ensiklopediyanın çox böyük əhəmiyyətini nəzərə ala-
raq müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarının 12 mindən çox kitabxanası olan Respub-
likamızda bu nəşrdən ictimai istifadəni səmərəli təşkil etmək üçün tədbirlər həyata
224
keçirməsi ilə bağlıdır. Nəşrə oxucuların böyük tələbatını nəzərə alaraq onun Mədə-
niyyət və Turizm Nazirliyi kitabxanalarına, Təhsil Nazirliyi sistemi kitabxanalarına,
kitabxanası olan digər ali və icra hakimiyyət orqanlarının kitabxanalarına göndəril-
məsi ölkə vətəndaşlarının Qafqaz regionu haqqında biliklərini genişləndirər, onlarda
bizim apardığımız ədalətli mübarizəyə inamı bir daha möhkəmləndirər və gənc nəslin
vətənə məhəbbbət ruhunda tərbiyə olunmasına qiymətli töhvə olar.
Müəllif ensiklopediyanın quruluşu haqqında yazır: “Ensiklopediyanın qurulu-
şu bir-biri ilə məntiqi və qarşılıqlı əlaqədə olan bölmələrdən ibarətdir. Onlar əsas
informasiya kütləsi, cədvəl formalı ümumiləşdirici materiallardan, tarixi-biblioqrafik
mənbə bazası və həmçinin illustrativ blokdan ibarət axtarış sistemindən ibarətdir”.
Nəşrdə diqqəti cəlb edən əsas məsələlərdən biri də ondan ibarətdir ki, infor-
masiyanın bir hissəsi Qafqaz xalqlarının tarixi keçmişində, müasir dövrdə böyük xid-
mətləri olan görkəmli dövlət xadimləri haqqında olan məlumatlardır.
Abuzər Xələfov,
əməkdar elm xadimi,
BMT yanında Beynəlxalq İnformasiyalaşdırma
Akademiyasının akademiki, tarix elmləri doktoru, professor,
BDU-nun Kitabxanaşünaslıq kafedrasının
müdiri
İsmayılov Nadir,
pedaqoji elmlər namizədi, dosent,
BDU-nun Biblioqrafiyaşünaslıq
kafedrasının müdiri
225
Dostları ilə paylaş: |