50 Yerel Dış Politikanın temelleri
lan bu tür yapılarda, merkezî idare sahip olduğu yürütme yetkisinin
bir bölümünü bölge idarelerine, bir bölümünü de mahallî idarelere
aktarmaktadır. Bölge idareleri de bazı yetkilerini alt kademedeki ma-
hallî idarelere devredebilmektedir. Merkezî idare, gerekli görmesi
halinde mahallî ve bölgesel idarelere aktardığı yetkileri geri alabi-
leceği gibi, bunların yapısında değişiklikler de gerçekleştirebilmek-
tedir. Fransa ve İtalya bu tür devletlere örnek olarak verilebilirken;
İspanya’da uygulanan sistem kısmen federasyon özellikleri göster-
mektedir (Bozlağan, 2011:83,84). Bölgeli devlette üniter devlete ait
bazı özellikler değişmektedir; üniter devlete ait özellikler (tek siyasî
merkez vb.) korunurken, bölgesel olarak bazı ayrıcalıklara sahip
özerk mekanizmalar oluşturulmaktadır (kültürel, siyasî, idarî vb.
amaçlı) (Karabağ, 2002: 116).
Konfederasyon ise bir devletler birliğidir ve günümüzde örne-
ği hemen hemen kalmamıştır. Konfederasyonda belirli bir amaçla
- çoğu kere ortak savunma amacıyla- bir araya gelen bağımsız dev-
letler vardır, ancak bu devletler üstün ve egemen bir otoriteye bağ-
lanmazlar. Her üye devletin uluslararası kişiliği devam eder (Nada-
roğlu, 1994:23). Karabağ, Uygun’a dayanarak, NATO, AGİT, OECD
gibi uluslararası kurumları konfederasyon olarak (Karabağ, 2002:117)
tanıtsa bile, bu tezde konfederasyonun klasik tanımı esas alınacak
ve, günümüzde güncelliği kalmamış bir devlet türü olması sebebiyle,
konu dışı bırakılacaktır.
2.2. Yerel Yönetimler
16
Belirli coğrafî alanda hizmet vermek üzere ulus-altı düzeyde kuru-
lan ve faaliyetlerinde belli ölçüde özerkliğe sahip olan, ancak yapısı ve
yetkilernin kapsamı bakımından ülkeden ülkeye değişen farklı kamu
idareleri mevcuttur. Ulus-altı ölçekte faaliyet gösteren bu yönetim bi-
rimleri coğrafî ölçek itibarı ile yerel ve bölgesel yönetimler olarak kendi
içinde ayrıca iki alt başlıkta ele alınmaktadır. Literatürde ve uygulama-
da her iki alt türü kastederken bazen tek bir ifade ile “ulus-altı yöne-
16 Yerel yönetime dair terminolojinin Türkçeye çevrilmesi hususunda bazı zorluklar yaşanırken,
literatürde yaygın olan birçok terim yeterli gelmemektedir. Bu sebeple yabancı dillerden ve
özellikle İngilizceden terminolojinin Türkçeye aktarılması hususunda özel bir çalışmanın
yapılması gerekmektedir. Bu husus bu tez kapsamına girmediğinden, terimler konusuna daha
fazla girilmeden mevcut yaygın kalıplar kullanılacaktır.
Yerel Dış Politikanın temelleri 51
timler” veya “yerel yönetimler” denilmekte, ya da çift başlıklı ifade ile
“yerel ve bölgesel yönetimler” kalıbı kullanılmaktadır. Bu tezde yerel
yönetimlerin uluslararası alandaki konumu incelenirken, ulusal ölçeğin
altında bulunan ulus-altı yönetimlerin (yani hem yerel hem bölgesel
yönetimler) konumu incelenecektir. Ancak tam anlamıyla bölgesel yö-
netimlerin bulunmadığı Türkiye misalinde ise esas üzerinde durulanlar
yerel yönetimler, özellikle de bunların en aktif türü olan belediyeler ve
bunların birlikleri olacaktır.
2.2.1. Yerel Yönetimin tanımı
Günümüzde yerel yönetime dair kabul gören birçok farklı tanım
mevcuttur. Yerel yönetimlerin merkezî yönetim karşısında özerkli-
ğini teminat altına alan ilk bağlayıcı uluslararası belge olan Avrupa
Yerel Yönetimler Özerklik Şartı
17
, yerel yönetimi şu şekilde tanım-
lamaktadır:
madde 3. Özerk Yerel Yönetim kavramı:
1. Özerk yerel yönetim kavramı yerel yönetimlerin, kanunlar-
la belirlenen sınırlar çerçevesinde, kamu işlerinin önemli bir
bölümünü kendi sorumlulukları altında ve yerel nüfusun çı-
karları doğrultusunda düzenleme ve yönetme hakkı ve imkânı
anlamını taşır.
2. Bu hak, doğrudan, eşit ve genel oya dayanan gizli seçim siste-
mine göre serbestçe seçilmiş üyelerden oluşan ve kendilerine
karşı sorumlu yürütme organlarına sahip olabilen meclisler
veya kurullar tarafından kullanılacaktır. Bu hüküm, mevzua-
tın imkân verdiği durumlarda, vatandaşlardan oluşan meclis-
lere, referandumlara veya vatandaşların doğrudan katılımına
imkân veren öteki yöntemlere başvurulabilmesini hiçbir şekil-
de etkilemeyecektir.
Yerel yönetimi birçok yazar da farklı yönleri ile tanımlamaya ça-
lışmıştır.
17 Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı, Avrupa Konseyi tarafından Ekim 1985’te Strasburg’da
kabul edilmiştir. Şart toplam 18 maddeden oluşmaktadır. Türkiye, Avrupa Yerel Yönetimler
Özerklik Şartı’nı 1991 yılında kabul edilen 3723 sayılı Kanun ile bazı maddelerine çekince
koyarak onaylamıştır. İlgili Kanun 8 Mayıs 1991 tarih ve 20877 sayılı Resmî Gazete’de
yayımlanmıştır. (Bozlağan, 2009)
52 Yerel Dış Politikanın temelleri
Yerel yönetimler; göreceli sınırlı coğrafi alana bir dizi özel hiz-
metleri sunmak üzere ulusal anayasalar (Brezilya, Danimarka, Fran-
sa, Hindistan, İtalya, Japonya, İsveç), eyalet anayasaları (Avustralya,
ABD), merkezî idarenin bir üst kademenin kanunları (Yeni Zelanda,
Birleşik Krallık, ülkelerin çoğu), vilayet veya eyalet kanunları (Ka-
nada, Pakistan) veya yürütmenin kararnamesi (Çin) ile kurulan özel
kurumlar veya birimlerdir (Shah, 2006a:1). Yerel yönetim kavramı,
köy, kasaba, kent ve bölge yönetimini anlatmak üzere kullanılır.
Elbette ülkelerin yönetim sistemine göre değişmekle birlikte, bir-
çok ülkede bu birimlerin – bölge hariç – hemen hemen hepsi yerel
yönetim birimi olarak mevcut olup, kamu hukukunun düzenleme
alanına girmektedirler (Bogumil & Holtkamp, 2006:9; aktaran Çu-
kurçayır, 2009:35).
Başka bir tanımda yerel yönetim, yönetim gücünün belli bir
yerde toplanmamasını ve alt düzeylere aktarılmasını anlatan bir
kavram olarak görülmektedir. Yine, yerel nitelikli kamu hizmetle-
rinin, devlet tüzel kişiliği dışındaki kamu tüzel kişiliklerince ger-
çekleştirilmesi için daha az yetkili bir otoriteye yetki aktarımı da
yerel yönetimdir. Yerel yönetimler, belli bir fiziksel alanda yaşayan
topluluk üyelerine, bir arada yaşamaları dolayısıyla kendilerini en
fazla ilgilendiren konularda hizmet üretmek amacıyla kurulan, ka-
rar organları seçimle işbaşına gelen, özel gelirleri, devletinkinden
ayrı bütçesi ve personeli olan ve merkezî yönetimle ilişkilerinde
idarî özerklikten yararlanan kamu tüzel kişileridir (Kaya, 1992:1;
aktaran Çukurçayır, 2009:35). Nadaroğlu (1994: 15)’na göre “he-
men her ülkede yönetim görevi ve sorumluluğu genel yönetim ve
yerel yönetim olmak üzere iki ayrı otorite ve örgüt arasında pay-
laşılmıştır. Federal yapıdaki ülkelerde bu ikisinin arasında bir de
federe devletler (üye devlet, kanton, cumhuriyet, eyalet, devletçik
vb. adlarla anılmaktadır) yer almaktadır”. Arıkboğa (2008:157) ise,
yerel yönetimlerin, “yetkili oldukları coğrafi alandaki çeşitli kamu
hizmetleri sunma yetkisi ve sorumluluğu ile donatılan ve bu amaç-
la kendilerine idarî ve malî özerklik tanınan kuruluşlar” olduğunu
ifade etmektedir.
Dünyada ulus-altı yönetim düzeyinde birçok yönetim türü vardır.
Federal devletlerde federe yapılar olarak devlet, eyalet, vilayet, kan-
ton (
state, land, province, canton), federe-altı yapılar olarak ise be-
Dostları ilə paylaş: |