Yerel Dış Politikanın temelleri

2.1.2. Paradiplomasi 
Ulus-altı  yönetimlerin  uluslararası  çalışmalarını  ve  uluslararası 
alandaki konumlarını tanımlamaya yönelik bilimsel çabaların erken 
dönemde  ortaya  attığı  bir  başka  kavram,  “paradiplomasi”  kavramı-
dır.  Paradiplomasi  (
paradiplomacy)  kavramını  Duchacek  ilk  olarak 
1986  yılında  kullandıysa  da  (Kuznetsov  b),  bu  kavramın  Soldatos 
(1990) ve Duchacek (1990) sayesinde 1990 yılında literatüre girdiği 
ifade edilmektedir (Kuznetsov a; Salomon, 2011:48). Daha önceleri 
“mikrodiplomasi” (
microdiplomacy) terimini kullanan Duchacek bu 
tercihten  vazgeçmiştir.  Diplomasi  sözcüğüne  eklenen  “
para”  öneki, 
merkezî yönetimlerin yürüttükleri diplomasilerin paralelinde cereyan 
eden, onu tamamlayarak veya onunla çelişerek gelişen bu fenomeni 
tanımlamak için uygun düşmektedir (Kuznetsov b, Sauriol, 2007:20). 
Paradiplomaside, ulusal yönetim merkezî diplomatik yolda “arabasını 
sürerken”, ulus-altı yönetimler paralel bir yolda ilerlemektedir (Duc-
hacek et al. 1998; aktaran van der Pluijm ve Melissen, 2007:9).  
Soldatos’a  göre  paradiplomasi,  ulus-altı  yönetimlerin  (eyaletler, 
bölgeler,  yerel  yönetimler…),  ulus-devletin  diplomasisini  destekle-
yen,  tamamlayan,  düzelten,  örtüşen  veya  onunla  çatışan  doğrudan 
uluslararası  eylemleridir.  Federe  devletlerin  (eyaletlerin)  paradiplo-
masisi,  onların  çeşitli  düzeylerde  ve  özerk  bir  biçimde  yurtdışı  ey-
lemlerine doğrudan katılımıdır. Paquin’e göre, bir eyalet yönetiminin 
veya  bir  yerel  yönetimin  karar  organının  resmi  bir  temsilcisine  bu 
alanda yetki vermesi ile paradiplomasi uygulamaya geçmektedir (Sa-
uriol, 2007:20).  
Paradiplomasi araştırmaları, daha çok federal
4
 devletlerde eyalet, 
federe devletlerin veya bölgeli üniter devletlerde bölgelerin çalışma-
ları  ve  federal/ulusal  yönetim  ile  ilişkileri  üzerinde  yoğunlaşmakta-
dır. Paradiplomasi terim olarak Kuzey Amerika’da ortaya çıkmıştır ve 
başta  Kanada’nın  Québec  Eyaleti  olmak  üzere  bu  alanda  aktif  olan 
eyaletleri  incelemek  için  kullanılmaktadır.  Diğer  yandan  Avrupalı 
araştırmacılar tarafından ise İspanya’nın Bask, Katalonya, Galiçya böl-
geleri, Belçika’nın federe devletleri, İsviçre’nin kantonları veya Alman 
eyaletleri incelenmektedir. Ayrıca Kuzey Amerikalı ve Avrupalı para-
diplomasi araştırmacılarının yaklaşımları da farklılık göstermektedir. 
Avrupalı uzmanlar paradiplomasiyi, değişen uluslararası ilişkilerin ev-
4 
Federal, üniter ve bölgeli üniter devlet kavramları ileride açıklanmaktadır. 
Yerel Dış Politikanın temelleri   29

---

30  Yerel Dış Politikanın temelleri
rimi ve ulusallık, bölgeselleşme ve küreselleşme bağlamında ele alır-
ken, Kuzey Amerikalı uzmanlar bu fenomeni daha ziyade federalizm 
araştırmaları kapsamında tetkik etmektedir (Kuznetsov a). 
Paradiplomasinin alt türleri
Éric Philippart paradiplomasiyi yoğunluk kriterine göre alt başlık-
lar  şeklinde  sınıflandırmaktadır:  asgarî  paradiplomasi  (
paradiploma-
tie minimale), düşük yoğunluklu paradiplomasi (paradiplomatie mi-
neure),  yüksek  yoğunluklu  paradiplomasi  (paradiplomatie  majeure), 
azamî  paradiplomasi  (
paradiplomatie  maximale)  ve  protodiplomasi 
(
protodiplomatie) (Sauriol, 2007:23-25).
Birinci yoğunluk düzeyinde bulunan asgarî paradiplomasi, sınırö-
tesi işbirliğinin coğrafî alanını pek aşmamakta olup, daha çok ekono-
mik işbirli üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bunun örneği olarak İrlanda, 
Finlandiya ve Yunanistan’ın bölgeleri gösterilmektedir. 
İkincisinde, yani düşük yoğunluklu paradiplomaside ulus-altı yö-
netimler  çalışmalarını  sınır-ötesi  ve  bölge-ötesi  ölçekte  yürütmekte, 
ayrıca  dünyanın  önemli  ekonomi  merkezlerinde  temsilciliklerini  de 
açmaktadır. Kanada’nın eyaletleri (Québec hariç) ve Fransa’nın böl-
geleri bu kapsamda örnek gösterilmektedir. 
Üçüncüsü olarak yüksek yoğunluklu paradiplomasinin coğrafî sı-
nırı olmayıp eylemleri ekonomik olduğu kadar siyasî amaçlı da ola-
bilmekte,  hatta  bu  çalışmalar  bazen  merkezî  yönetimin  çalışmaları 
ile çatışabilmektedir. Avusturya ve Alman eyaletleri bunun bir örneği 
olarak gösterilmektedir. 
Dördüncüsü,  azamî  paradiplomasi  veya  kimlik  paradiplomasisi-
dir (
paradiplomatie identitaire). Yüksek paradiplomasinin kıstaslarına 
uymakta, ancak güçlü bir milliyetçilik ve bölgecilik duyguları ile bes-
lenmektedir. Bu paradiplomasi türünün amacı, çok-kültürlü bir ülke-
de  bir  azınlığı  güçlendirmek  veya  merkez  ile  çevre  arasındaki  güç 
ilişkilerini  dengelemek/yeniden düzenlemektir.  Uluslararası arenada 
en aktif olan Batılı ulus-altı aktörlerin özelliği, topluluklarının güçlü 
[azınlık veya bölgecilik gibi] milliyetçilik duygularını beslemeleridir. 
Bu paradiplomasinin stratejisi, topluluklarının millî kimliğini güçlen-
dirmek  ve  tanıtmaktır.  İspanya’da  Katalonya  ve  Kanada’da  Québec 
bunun örnekleri sayılmaktadır. 

---

Yerel Dış Politikanın temelleri   31
Son  olarak,  protodiplomasinin  diğerlerinden  farkı,  amacının  ba-
ğımsızlığa  zemin  hazırlamak  ve  müstakbel  devlet  için  yurt  dışında 
destek bulmak olmasıdır. Bunun örneği yine, bazı eyalet hükümetleri-
nin dönemindeki Québec gösterilmektedir. 
Duchacek’e göre ise paradiplomasi türleri şöyle sıralanmaktadır: a) 
sınır-ötesi bölgesel mikrodiplomasi (
cross-border regional microdiplo-
macy), yani komşu olan iki ülkenin sınırdaki ulus-altı yönetimlerinin 
temasları;  b)  bölge-ötesi  mikrodiplomasi  (
transregional  microdiplo-
macy), yani komşu ülkelerin sınıra bitişik olmayan ulus-altı yönetim-
lerinin temasları; ve c) küresel paradiplomasi (
global paradiplomacy), 
yani komşu olmayan ülkelerin ulus-altı yönetimleri arasındaki temas-
lar (http://en.wikipedia.org/wiki/Paradiplomacy, 07.07.2012).
Lubin (2003:22), kısmen Duchacek’e dayanarak, “sınır-ötesi bölgesel 
mikrodiplomasi”den “küresel protodiplomasi”ye kadar geniş bir yelpaze-
de bulunan paradiplomasileri şöyle bir sınıflandırma ile ele almaktadır: 
Küresel  protodiplomasi  (global  protodiplomacy),  Québec  gibi, 
ekonomik, sosyal ve kültürel uluslararası ilişkilerine güçlü bir “özerk-
çi” ya da hatta “egemenci” [ayrılıkçı] içerik kazandıran ulus-altı yöne-
timlerin yürüttükleri diplomasidir. Bunların yurtdışındaki temsilcilik-
leri ve büroları birer ilkel/
proto elçilik veya konsolosluk gibi faaliyet 
göstermektedir. 
Küresel paradiplomasi (global paradiplomacy), ulus-altı yönetim-
leri  yabancı  ülkelerin  çeşitli  kurumları  ve  ticarî,  sınaî  veya  kültürel 
kuruluşları ile siyasî-fonksiyonel temaslarıdır. Bu bağlamda yine Qué-
bec eyaletinin çalışmaları örnek gösterilmektedir. Ekonomik ve kültü-
rel amaçlı girişimlerin  (eyaletin gelişimine katkı yapmak gibi) fonksi-
yonel bir gerekçesi varsa da, tüm bu çalışmalar ayrıca kimlik temelli 
çıkarları da gütmekte, yani belirli ölçüde siyasî içerik taşımaktadır.
Bölge-ötesi  mikrodiplomasi  (transregional  microdiplomacy),  iki 
komşu ülkenin komşu olmayan bölgeleri arasındaki ilişkileri kastet-
mektedir. 
Sınır-ötesi bölgesel mikrodiplomasi (transborder regional microdip-
lomacy),  komşu  ülkelerin  komşu  bölgelerdeki  ulus-altı  yönetimlerin 
temaslarını kapsamaktadır. Bunların, coğrafî yakınlıktan kaynaklanan 
benzerlikleri ve ortak sorunları olduğu gibi, ortak çözüm üretme kabi-
liyetleri de vardır. 

---