Yerli özünüidarəetmə orqanlarının fəaliyyətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin rolu
Yüklə 67,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- YERLİ ÖZÜNÜİDARƏETMƏ ORQANLARININ FƏALİYYƏTİNDƏ AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MİLLİ MƏCLİSİNİN ROLU
- Bakı - 2014 2 MDB Parlamentlərarası Assambleyasının Demokratiyanın
- MÜNDƏRİCAT
- Arif Rəhimzadə
- Bəyalı Ataşov
- Fazil Abbasov
- Giriş
- Yerli özünüidarəetməyə Seçkilər.
- 26 mart 2000-ci ildə
- 2 noyabr 2002-ci ildə
- 17 dekabr 2004-cu ildə
- 2009-cu ilin dekabrında
- Arif Rəhimzadə Milli Məclisin regional məsələlər üzrə Komitəsinin sədri
|
1 MDB Parlamentlərarası Assambleyasının Demokratiyanın, parlamentarizmin inkişafının və vətəndaşların seçki hüquqlarına riayət olunmasının monitorinqi Beynəlxalq institutunun Bakı filialı YERLİ ÖZÜNÜİDARƏETMƏ ORQANLARININ FƏALİYYƏTİNDƏ AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MİLLİ MƏCLİSİNİN ROLU Seminarın materialları, Bakı, 22 aprel 2014-cü il Bakı - 2014
2 MDB Parlamentlərarası Assambleyasının Demokratiyanın, parlamentarizmin inkişafının və vətəndaşların seçki hüquqlarına riayət olunmasının monitorinqi Beynəlxalq institutunun Bakı filialı YERLİ ÖZÜNÜİDARƏETMƏ ORQANLARININ FƏALİYYƏTİNDƏ AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MİLLİ MƏCLİSİNİN ROLU Seminarın materialları, Bakı, 22 aprel 2014-cü il Bakı - 2014
3 MÜNDƏRİCAT
Giriş……………………………………………..……… 4 Elman İmaməliyev Yerli özünüidarəetmə institutunun yaranmasının qısa tarixi………………………………………………............ 5
Onbeşillik astanasında....................................…………… 10
Rafael Qafarov Yerli özünüidarəetmə orqanlarının fəaliyyətini tənzimləyən normativ sənədlər...........................………… 13
Bəyalı Ataşov Yerli özünüidarəetmə orqanlarının idarəedilməsi............ 25
Azərbaycan Respublikasında yerli özünüidarəetmə orqanlarının inkişaf mərhələləri..............................…........ 28
Milli Məclisin regional məsələlər üzrə komitəsinin Yerli özünüidarəetmə orqanlarının fəaliyyətində rolu................. 34
Fazil Abbasov Bələdiyyələrin özünüidarəetmə sistemi.............................. 43
Yerli vergi və ödənişlər bələdiyyələrin maliyyəsinin əsasını təşkil edir.....................…………...……………..... 51
Rəmzi Yusifov Ölkədə bələdiyyələrin fəaliyyətinə dair statistik göstəricilər........................................................................... 55
Nərmin Mahmudova Yerli özünüidarəetmə orqanlarının fəaliyyətində Milli Məclisin və Ədliyyə Nazirliyinin qarşılıqlı fəaliyyəti........ 66
Vüsalə Nağıyeva Yerli özünüidarəetmədə beynəlxalq təcrübə....................... 69
4 Giriş Müstəqil Dövlətlər Birliyinin iştirakçısı olan dövlətlərin Parlamentlərarası Assambleyasının Demokratiyanın, parlamen- tarizmin inkişafının və vətəndaşların seçki hüquqlarına riayət olunmasının monitorinqi Beynəlxalq institutunun Bakı filialı təsdiq olunmuş plana uyğun olaraq Azərbaycanda yerli özünü- idarəetmə sahəsində görülən işləri daha dərindən öyrənmək üçün bu sahədə geniş elmi – tədqiqat işi həyata keçirmişdir. Dörd ay ərzində aparılan araşdırma gedişində Azərbaycanda Bələdiyyə institutunun yaranmasının qısa tarixi, Milli Məclisin Regional məsələlər üzrə komitəsinin bu sahədə rolu, bələdiy- yələrin fəaliyyətində Milli Məclisin və Ədliyyə Nazirliyinin qarşılıqlı fəaliyyəti, bu sahəni tənzimləyən normativ sənədlər araşdırılaraq öyrənilmişdir. Tədqiqat işi nəticəsində əldə olunmuş materialların müvafiq sahəyə aidiyyatı olan tərəflə bölüşülməsi məqsədilə Bələdiyyə idarəetməsi üzrə ekspertlərin, AR Milli Məclisinin, müxtəlif QHT-lərin nümayəndələrinin, gənclərin, həmçinin MDB PAA DİMBİ Bakı filialının əməkdaşlarının iştirak etdikləri seminar keçirilmişdir.
5 Elman İmaməliyev MDB PAA DİMBİ Bakı filialının direktoru, t.e. fəlsəfə doktoru Hörmətli qonaqlar, müəllim və tələbə heyəti, sizi ilk öncə salamlayıram və bu tədbirdə iştirak etdiyiniz üçün təşəkkür edirəm. Bildiyiniz kimi Azərbaycan Respublikasında yerli özünüidarəetməni bələdiyyələr həyata keçirir. Ölkəmizdə bələ- diyyələrin yaranması, formalaşması və hüquqi bazası Ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Bələdiyyələrin hüquqi statusunun qanun çərçivəsində müəyyənləşdirilməsi ilk dəfə olaraq məhz Ümummilli lider Heydər Əliyevin fəaliyyəti dövründə – 12 noyabr 1995-ci ildə qəbul edilən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında öz əksini tapdı. Dövlətçilik tarixinə mühüm hadisə kimi daxil olan bu tarixi gündən sonra, 1999-cu ilin dekabrında ilk bələdiyyə seçkilərinin keçirilməsi ilə bu institut formalaşmağa başladı - bələdiyyələrin hüquqi bazasını formalaşdıran normativ aktlar qəbul edilməyə başladı. Bu aktlarda bələdiyyələrin bir qurum olaraq hüquqi statusları- nın müəyyən olunması, onların fəaliyyətinin əsasları, statusu və digər məqamlar öz əksini tapdı.
6 Respublikada yerli özünüidarəetmə sisteminin hüquqi bazasının yaradılması Milli Məclisin işinin tərkib hissəsi ol- muş, bələdiyyələrin fəaliyyətinin hüquqi tənzimlənməsini əhatə edən mühüm qanunlar işlənib hazırlanmış və qəbul edilmişdir. Bu qanunlar, hüquqi-normativ aktlar, əsasnamələr bələdiyyə həyatının bütün sahələrini əhatə edir. Qanunvericilikdə yerli özünüidarəetmənin çox mühüm məsələləri - yerli büdcənin formalaşdırılması, təsdiqi və icrası, yerli vergi və ödənişlərin müəyyən edilməsi, yerli sosial mü- dafiə, yerli iqtisadi, ekoloji proqramların işlənib hazırlanması və reallaşdırılması, mülkiyyət münasibətlərinin formalaşdırıl- ması, ərazi məsələləri və s. öz əksini tapmışdır. Azərbaycanda bələdiyyələr müstəqil fəaliyyət göstərən orqan olsalar da, ancaq onlara verilmiş bu müstəqillik bələdiy- yələrin dövlət və vətəndaş cəmiyyəti nəzarətindən kənarda qal- ması demək deyil. Bələdiyyələr ölkədə vətəndaş cəmiyyətinin bir forması olmaqla dövlət və cəmiyyət qarşısında məsuliyyət daşıyırlar. Onlar yerli əhəmiyyətli sosial-iqtisadi məsələlərin həllinə bilavasitə cavabdehdirlər.
etmənin həyata keçirilməsinin mühüm formalarından biri də bələdiyyə seçkiləridir. Seçkilər xalqın öz iradə bildirməsinin daha kütləvi formasıdır. Yerli özünüidarəetmə orqanları seç- kilər vasitəsilə yaradılır. Bu zaman yerli özünüidarəetməyə rəh- bərlik edən şəxslər öz səlahiyyətlərini seçkilər yolu ilə bila- vasitə əhalidən alırlar. Seçkilər həm də yerli özünüidarəetmə orqanlarının fəaliyyətinin əhali tərəfindən qiymətləndirilməsinə və istiqamətləndirilməsinə, vaxtı çatmış problemlərin aşkara çıxarılıb həll olunması üçün tədbirlər görülməsinə imkan verir, əhalinin sosial fəallığının artmasına kömək edir. Yerli özünü-
7 idarəetmənin həyata keçirilmə forması kimi seçkilər, demək olar ki, bütün demokratik dövlətlərdə geniş tətbiq olunur. Res- publikamızda bələdiyyə seçkilərinin həyata keçirilməsinin əsas hüquqi bazasını ölkə Konstitusiyası, 2 iyul 1999-cu ildə qəbul olunmuş “Bələdiyyələrə seçkilərin qaydaları haqqında” Azər- baycan Respublikasının Qanunu, 2003-cü ildən isə Azərbaycan Respublikasının Seçki Məcəlləsi təşkil etmişdir. Bələdiyyə seçkiləri 5 ildən bir ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, gizli və şəxsi səsvermə yolu ilə keçirilir. Siyasi partiyaların, siyasi partiya bloklarının da bələ- diyyə seçkilərində iştirakı qanunvericiliklə müəyyən olun- muşdur.
Azərbaycan Respublikasında bələdiyyələrə seçkilərin ha- zırlanmasını və keçirilməsini əsasən Mərkəzi Seçki Komissi- yası, dairə seçki komissiyaları və məntəqə seçki komissiyaları təmin edirlər. Müstəqil Azərbaycan Respublikasında 1999, 2004 və 2009-cu illərdə bələdiyyə seçkiləri keçirilmişdir. Azərbaycan Respublikasında ilk bələdiyyə seçkiləri 12
4683 məntəqə seçki komissiyası yaradılmışdır. Seçkilərin təş- kili ilə 90,5 min insan məşğul olmuşdur. Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən qeydiyyatdan keçən bir sıra partiyalar bu seçkilərdə aktiv iştirak etmişlər. Məntəqə seçki komissiyalarının tərkibi 18% və 30%, uyğun olaraq siyasi partiyaların və ictimai təşki- latların nümayəndələrindən tərtib edilmişdi. Məntəqə seçki ko- missiyalarına 21 siyasi partiyanın 5 mindən çox namizədi daxil edilmişdir. 2667 bələdiyyəyə namizədlər qismində 35,6 min in- san qeydiyyata alınmışdı. Səsvermədə 4.312.265 ölkə seçi- cilərindən 52,6% iştirak etdi. Seçkilər nəticəsində 20456 bələ-
8 diyyə üzvü seçildi. Bəzi dairələrdə seçkilərin nəticələri seçi- cilərin fəallığının zəifliyinə və ya qanunvericilik pozuntularına görə ləğv olundu.
təkrar seçkilər – 74 bələdiyyəyə 566 üzv seçildi. 25 iyun 2000-ci ildə Bakı şəhəri Nərimanov rayon bələdiyyəsinə təkrar seçkilər keçirildi. 2 noyabr 2002-ci ildə bir neçə bələdiyyələrə seçkilər keçirildi. Bu seçkilərin keçirilməsi bəzi bələdiyyələrin birləşməşi, ləğv edilməsi ilə bağlı idi. Seçkilər 963 seçki məntəqəsində keçirildi. 17 dekabr 2004-cu ildə növbəti bələdiyyə seçkiləri ke- çirildi. Bu seçkilər dövründə 4.551.346 insan səsvermə hüqu- quna malik idi. Bunlardan bələdiyyə seçkilərində 2 milyon 109 min 267 nəfər – 46,34% səs verdi. Bələdiyyə seçkilərində 2731 bələdiyyədə 21613 vakansiyaya 38041 qeydə alınmış namizəd seçildi. Bələdiyyələrdə çox yeri hakim partiya olan Yeni Azər- baycan Partiyasının nümayəndələri aldı.
seçkilərində fərqli xüsusiyyətlər müşahidə edildi. Belə ki, əksər ərazilərdə bələdiyyələrin “iriləşdirilməsi” prosesi baş verdi, yeni bələdiyyə bölgüsü “sovet” dönəmindəki yerli ərazi inzi- bati vahidlərin miqyasına yaxınlaşdırıldı. Bunun nəticəsində bir neçə kənd bələdiyyə şurası sədrinin və onun aparatının maliyyə məsrəflərinin əvəzində yalnız ümumiləşdirilmiş bələdiyyə şurasının sədri və aparatının maliyyə məsrəfi saxlandı. 2009-cu il bələdiyyə seçkilərində 31 minə yaxın namizəd 1718 bələdiyyə üzrə 15 min 682 yer uğrunda mübarizə apardı. Namizədlərin 16 min 755-i siyasi partiyaların siyahıları üzrə, 14 min 73-ü fərdi qaydada, 147 nəfəri isə təşəbbüs qrupları
9 tərəfindən irəli sürüldü. Seçkilərdə 1 milyon 466 min 734 seçi- ci səs verdi. Bu, ümumi seçicilərin 32,04 faizini təşkil et- di. Bələdiyyə üzvü seçilmiş namizədlərin sayı 15 591 nəfər təş- kil etdi. Növbəti bələdiyyə seçkiləri 2014-cü ildə keçiriləcək. Bə- lədiyyələrin təşkilindən sonrakı dövrdə qanun yaradıcılığı işləri dayandırılmamışdır. 2000-ci ildən etibarən bir sıra qanunlar, Prezident fərmanları, Nazirlər Kabinetinin qərarları qəbul edil- mişdir. Respublikamızda yeni cəmiyyət quruculuğu prosesində 1995-ci ildən etibarən bələdiyyələrin nəzəri və praktiki əsaslarını qurmaq istiqamətində Milli Məclis tərəfindən ciddi işlər aparılmışdır. Respublikamızın parlament tarixində ilk dəfə olaraq formalaşdırılmış Yerli özünüidarəetmə və regional məsələlər üzrə daimi komissiya bələdiyyələrə aid çoxsaylı qanunlar paketi hazırlamış, “Bələdiyyələrin nümunəvi Nizamnaməsi”, “Bələdiyyə qulluğu haqqında”, “Bələdiyyə mülkiyyətinə əmlakın verilməsi haqqında”, “Bələdiyyələrin maliyyəsinin əsasları haqqında”, “Bələdiyyə üzvünün statusu haqqında”, “Yerli (bələdiyyə) vergi və ödənişlər haqqında” və s. qanunlar qəbul edilmiş, Azərbaycan Respublikasının Torpaq, Su, Seçki, Vergilər, İnzibati Xətalar, Mülki və s. məcəllərinə bələdiyyələrlə bağlı müvafiq müddəalar daxil edilmişdir. Diqqətinizə görə minnətdaram.
10 Arif Rəhimzadə Milli Məclisin regional məsələlər üzrə Komitəsinin sədri 2014-cü ilin dekabr ayında Azərbaycan Respublikasının yerli özünüidarəetmə orqanlarına ilk seçkilər keçirilməsinin 15 ili tamam olur. Bu müddət ərzində bələdiyyələr, həmçinin respublika ictimaiyyəti bələdiyyələrin əhəmiyyətini dərk et- məkdən, bizim həyatımızda onların rolu və yerindən, ölkənin inkişafı üçün konkret töhfə verməsinə kimi böyük bir yol keç- mişlər. Baxmayaraq ki, cəmiyyət onların fəaliyyətini birmənalı qiymətləndirmir, yerli özünüidarəetmə orqanlarının Azərbaycan- da hüquqi demokratik dövlət yaradılmasında, ölkədə iqtisa- diyyatın və sosial həyatın dinamik inkişafında, dayanıqlı ictimai- siyasi şəraitdə müsbət rolu barəsində tam əsasla danışmaq olar. Respublikada yerli özünüidarəetmə orqanlarının forma- laşması məsələlərini, bələdiyyələrin hüquq və vəzifələrini, gəlir mənbələrini, onların fəaliyyətinin bütün sahələrini nizamlayan qanunverici baza yaradılmışdır. Bizim qanunvericiliyə görə yerli özünüidarəetmə orqan- ları istənilən sayda əhali və istənilən yaşayış məntəqəsi sahə- sində yaradıla bilər. Bu ümumilikdə demokratik norma olaraq bələdiyyələrin effektiv fəaliyyətinə müəyyən təhlükələri özündə
11 gizlədir. Ötən illərin təcrübəsi göstərdi ki, belə vəziyyətdə məhdud sayda əhalisi, torpaq sahəsi və digər resursları olan çoxsaylı bələdiyyələr yaranır. Onlar dolğun büdcələr formalaş- dıra və yerli problemlərin həlli üzrə lazımi işi təşkil edə bilmir, seçicilərin etimadını doğrultmur, çox hallarda isə yerli özünüidarə ideyasının özünü etibardan salırlar. Belə ki, 1999 və 2004-cü il seçkilərindən sonra təxminən 45 faiz bələdiyyələrin əhalisinin sayı min nəfərdən çox deyildi. Onlar arasında bir çox bələdiyyələrin əhalisinin sayı hətta 500 nəfərə də çatmırdı. 2009-cu il seçkiləri öncəsi cəmiyyət belə bir qənaətə gəldi ki, azsaylı bələdiyyələri birləşdirmək yolu ilə iriləşdirmək lazım- dır. 1600-dən çox yerli özünüidarəetmə orqanları seçicilərin ümumi yığıncaqlarında birləşmək istəklərini bildirmiş və 29 may 2009-cu il tarixli müvafiq qanunverici aktla onların bazası əsasında 1716 bələdiyyə yaradılmışdır. Bələdiyyələrin ümumi sayı 37,7 faiz, əhalisinin sayı min nəfərədək olan bələdiyyələrin xüsusi çəkisi 45 faizdən 12,7 faizədək azaldı. İriləşdirilmiş yerli özünüidarəetmə orqanlarının fəaliyyəti nəzərəçarpacaq dərəcədə yaxşılaşdı. Bələdiyyələrin birləşdirilməsi prosesi davam edir. Artıq, respublikanın 21 rayonundan 204 bələdiyyə birləşmək istəklərini bildirmişlər. 2014-cü il seçkilərinə kimi azsaylı bələdiyyələrin sayı əhəmiyyətli dərəcədə azaldılacaqdır. Bələdiyyə qurumlarının intellektual potensialı və resurs- larının konsolidasiyası həmçinin bələdiyyə strukturlarının ya- ranması yolu ilə həyata keçirilir. Beynəlxalq əməkdaşlıqda, qanunverici və digər təşəbbüs- lərin təqdimi və formalaşmasında, bələdiyyələrin fəaliyyət məsələlərinin həllində yerli özünüidarəetmə orqanlarının səylə- rini birləşdirən şəhər, kənd və qəsəbə bələdiyyə assosiasiyaları 2006-cı ildən yaranmış və uğurla fəaliyyət göstərirlər.
12 Regional məsələlər komitəsində və Milli Məclisin plenar iclasında bələdiyyələrin fəaliyyətinə inzibati nəzarətin həyata keçirilməsi üzrə Ədliyyə Nazirliyi Mərkəzinin illik məruzəsi müzakirə olunur. Baxmayaraq ki, nazirlikdən fərqli olaraq ko- mitə inzibati nəzarəti daha geniş planda gözdən keçirir, məru- zənin müzakirəsi istər bələdiyyələrin fəaliyyətində, istərsə də nazirlik tərəfindən nəzarətin özünün həyata keçirilməsində çatışmazlıqları, özünüidarəetmə orqanlarının hüquqlarının məhdudlaşdırılması faktlarını aşkara çıxara bilir, mövcud çatış- mazlıqların aradan qaldırılması üçün tədbirlər görür. Müasir Azərbaycan dövlətinin qurucusu və ideoloqu Heydər Əliyev, yerli özünüidarəetmə haqqında danışarkən, bu strukturun bizim ölkəmizdə demokratik proseslərin vacib his- səsi, vacib istiqaməti olduğunu xüsusi qeyd edirdi. Özünüidarə- etmənin səlahiyyətli, müstəqil orqanları demokratiyanın inkişaf şərti və eyni zamanda dövlətin idarə edilməsində vətəndaşlar üçün imkanlar yaradılmasının göstəricisidir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən ölkənin demokratik, sosial-iqtisadi inkişafı üzrə aparılan ardıcıl, məq- sədyönlü iş bələdiyyələrin inkişafı, yerlərdə onların demokratik prinsiplərin daşıyıcısı kimi təsdiqi üçün lazımi şərait yaradılması vətəndaş cəmiyyətinin vacib elementidir. Ümid edirəm ki, MDB PAA Demokratiyanın, parla- mentarizmin inkişafının və vətəndaşların seçki hüquqlarına ria- yət olunmasının monitorinqi Beynəlxalq institutunun Bakı filialı tərəfindən təşkil olunmuş seminar yerli özünüidarəetmə orqanlarının fəaliyyətində müsbət təcrübənin yayılmasına, Azərbaycan Parlamentinin bələdiyyələrlə işində yeni yanaşma- lar aşkar edilməsinə xidmət edəcəkdir. Yüklə 67,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|