Yurttaşlik eğİTİMİ

YURTTAŞLIK EĞİTİMİ

(haftalık ders sayısı 1, yıllık toplam 35 ders saati)
GİRİŞ
Dokuzuncu sınıflara ait Yurttaşlık Eğitimi programı, eğitimin ikinci döneminin tamamlanmasıyla denk gelen ve bu yaştaki öğrencilerin bilgi edinmeleri ile yeteneklerinin oluşturulmasına dair gereksinimleri gözönünde bulundurularak hazırlanmıştır. Bu yaştaki öğrenciler ergenlik çağına yeni basmış gençlerdir ve mesleki yönelim eşiğindeler. Bu yaştaki gençler genelde, kulüb, dernek ya da değişik toplumsal örgütlerde faal olmaya ilgili olurlar. Dokuzuncu sınıfa ait bu ders programı, öğrencilere bu tür örgütleme şekilleri için olduğu gibi, topluluk ve toplum içindeki bu tür örgütlemelerin işlevlikleri ile etkileri konusunda bilgi sunar.

Şimdiye kadar sürdürdükleri eğitimleri süresince öğrenciler, bir tecrübeye sahip olmakla birlikte öğrendikleri dersler konusunda da belli bir intiba oluşturmuşlardır. Elde ettikleri tecrübe öğrencilere, gelecekteki değerlerin belirlenmesinde ve yüksek öğrenime hazırlanmaları için bir esası (temeli) oluşturacaktır. Yeni eğitim dönemine daha hazırlıklı başlayabilmeleri için, 9. sınıflara ait yurttaşlık eğitimi programı öğrencilere, kültür, topluluklar ve çevreye ait değişik konularda bir sürü temalar sunar.

Yurttaşlık Eğitiminin varolduğu toplam sekiz kategorisinden, dokuzuncu sınıfta sadece iki kategori işlenmiş olacaktır. Geniş konuları içeren bu iki kategori, öğrencilere, bir yandan bilgi edinmeyi ve alışkanlık oluşturmayı, diğer yandan da somut toplumsal etkinliklerde ve örgütlemelerde tecrübeye sahip olmalarını olanaklı kılar.

Tabiki bu konular üzere gerçekleşecek olan eğitim gereksiz hayallerle yüklü olan teorik eğitime değil, realiteye dayalı, grup ve toplumsal enstitülerde, kültür ve iletişimde, değer ile inançlarda ve çevreye ait yaşamla ilgili somut örneklerden oluşan bir temele dayalı olacaktır.

9. sınıflara ait bu iki tematik (konusal) kategoriler yurttaşlığa ait bilgi ve yeteneklerin uygulanması konusunda çok sayıda örnekler sunar.

UZAK HEDEFLER

• 
  Çocuklarda uyum sağlamak, entegre (bütünleşme) olmak ve şu esas sosyal gruplarda etkin ve sorumlu bir şekilde davranmaları için yetenek geliştirir: aile, okul, kulüb, dernekler ve değişik enstitüler.
  
• 
  Çocukların ister hükümet dışı örgütlerinde ister hükümet örgütlerindeki demokratik çalışma ilkelerine saygılı olmalarıyla birlikte, sorumluluk duygusunu ve aktif katılımcı olmaları isteğini geliştirir.
  
• 
  Çocukların sivil toplum içinde aktif katılımcı olmaları için bir ön hazırlığın yapılmasını ve iktidar organları karşısında bireysel, grup ya da kollektif sorunların çözümüne dair istemlerini ifade etmelerini olanaklı kılar.
  
• 
  Çocuklara doğru bir iletişim kurmakta yardımcı olmakla birlikte, kültürlerarası iletişimde hoşgörülü ve anlayışlı davranışta bulunmalarına ve çağdaş teknoloji iletişimi kullanmalarına dair alışkanlık yaratmalarında teşvik edici olmayı.
  
• 
  Öğrencilerde insan onuruna, insan ve kültürel farklılıklarına ve ekolojik farklılıklara saygılı olmaları konusunda alışkanlık oluşturmalarında olduğu gibi, çevrenin korunmasına dair alışkanlıkların yaradılmasında da yardımcı olur.
  

DERS HEDEFLERİ
Yurttaşlık Eğitimi dersinin amaçlarına göre, 9. sınıf öğrencisi şu hedeflere ulaşmak mecburiyetindedir:

Tutum ve değer geliştirme açısından:

• 
  Farklı cinsiyet, etnik, dini, kültürel, ırk ya da tacir edilen şahıslara karşı açık ve hoşgörülü olmayı;
  
• 
  Yaş, cinsiyet, dini mensubiyet, ırk ve tacir edilen şahıslara ait her çeşit önyargı ve ayrımcılıklara karşı gelmeyi;
  
• 
  Yaşadığı topluluk ve toplumda, yurttaş kültürü ile bilincinin gelişmesiyle uğraşan kulüb ve derneklerin etkinliklerine ilgili olmayı ve gönüllü olarak katılmayı;
  
• 
  Insan tacirliği, fuuş ve uyuşturcuya karşı savaşım veren projeleri geliştiren enstitü ve örgütlerin etkinliklerine ilgili olmayı ve gönüllü olarak katılmayı.
  

Bilgi açısından

• 
  Şu örgütlenme şekillerini; kulüb, dernek, enstitü, demokratik yönetim, sivil toplum ve kulüb, dernek ile hükümet dışı veya hükümet enstitülerine bağlı olan örgütlenme şekillerini;
  
• 
  Kosova’daki sivil toplum örgütlenmesindeki durumu ve değişik örgütleme şekillerini;
  
• 
  Farklı toplumsal enstitü çeşitlerini;
  
• 
  Bireysel ya da topluluk veya toplum için ortak sorunların çözümlenmesinde yurttaşların katılımcı olmalarının etkilenmesi;
  
• 
  Insan tacirliği belirtisini ve özelliklerini;
  
• 
  Çağdaş iletişim teknolojisinin gelişme trendlerini.
  

Anlama açısından

• 
  Dünyanın dört bir yanındaki yaşıtlarıyla bilgi değiş tokuşunda bulunmayı ve iletişim sağlayabilmesi için dünya dillerinin öğrenilmesinin önemini;
  
• 
  Topluluk içinde ve toplumda faal olan kulüb, dernek ya da enstitü yönetici veya üyelerinin ile mensuplarının görev ve sorumluluklarını;
  
• 
  Kendi topluluğu içindeki insan tacirliğine karşı savaşımın ile önlemenin rolü ve şekillerini;
  
• 
  Insan tacirliğinin önlenmesinde okul ve öğrencinin rolü;
  
• 
  Kültürlerarası ve uluslararası iletişimde haberleşme teknolojisinin rolü;
  
• 
  Daimi gelişme ilkelerine dayalı bir şekilde, çevre korunması ve toplumsal etkinliklerin geliştirilmesinin önemi
  

Dğerlendirme açısından

• 
  topluluk içinde ve toplumda faal olan kulüb ve derneklerin etkinliklerini;
  
• 
  kültürlerarası iletişimi engelleyen önyargılara karşı savaşımın önemini olduğu gibi, insan onurunun, kültürel ile ekolojik farklılığın saygılanması önemini;
  
• 
  kulüb ve derneklerin, topluluk ve toplumdaki günlük yaşama olan etkisini.
  

Uygulama açısından

• 
  okul, topluluk ve toplumda karşı tacir planını kapsayarak, aile, kulüb, dernek ve okuldaki bireysel görev ve sorumlulukları;
  
• 
  tacirlik kurbanları ya da insanlara yapılan farkli şiddet olaylarında insan haklarına veya insan onuruna saygılı olmayı;
  
• 
  kulüb, dernek ve enstitülerin etkinlikleriyle ilgili olan kural, süreç ve kanunları;
  
• 
  kulüb, dernek ve enstitü etkinliklerindeki daimi gelişme ilkelerini.
  

Analiz açısından

• 
  bir bireyin ya da topluluğun dokunulmasını etkileyen nedenleri ve insan tacirliğini olanaklı kılan sosyo-ekonomik koşulları;
  
• 
  Kosova’daki kulüb, dernek ve enstitülerin sürdürdükleri etkinliklerin etkisini;
  
• 
  Kültürlerarası iletişime yardımcı olan veya engelleyen etmenleri.
  

Sentez açısından

• 
  Kosova’da demokrasinin ve yurttaşlık değerlerinin geliştirilmesinde sivil toplumun rolünü;
  
• 
  İnsan tacirliğnin, fuuşun, uyuşturucu kullanımının ve diğer olumsuz belirtilerin önlenmesinde toplumsal enstitülerin rolünü;
  
• 
  Çağdaş toplumlarda kültürlerarası iletişimin olanaklarını, gereksinimi ve önemini .
  

DERS YAPISI

KATEGORİLER	ALT KATEGORİLER	DERS SAYISI
GRUPLAR VE ENSTİTÜLER	Aile	11
	Okul
	Kulübler, dernekler ve enstitüler
KÜLTÜR	Dil ve iletişim	21
	Kültürel değerler ve inanç
	Kültürlerarası iletişim
	Çevreye ait ilgi

PROGRAM İÇERİĞİ

1. 
   Aile
   

Öğrenci şunları öğrenmelidir:

Farklı aile çeşitlerini ve bireyin sosyalleşmesinde ailenin rolünü; aile içindeki nesiller ve cinsiyet ilişkisi ile rollerin strüktürü; çağdaş ailedeki değişmeler; çocukların sağlıklı gelişme ile eğitimleri için mecburi bir gereksinim olarak ebeveyin-çocuk iletişimi ile işbirliği; insan tacirliği/ cinsel şiddet ve aile içi şiddet.

Kazanımlar

Öğrenci:

• 
  Çağdaş ve geleneksel aileler arasındaki farkı bilir
  
• 
  Aile içindeki cinsiyet ve nesiller rolünü analiz eder
  
• 
  Insan tacirliğinin önlenmesinde ailelerin rolünü analiz eder
  
• 
  Aile içindeki rollerin ve görevlerin değişmesini etkileyen, sosyal, ekonomik ve teknolojik etmenleri analiz eder
  
• 
  Birey ve sosyal grubun dokunulmazlığını ihlal eden sosyo-ekonomik etmenleri analiz eder
  
• 
  Ebeveynler ve çocuklar arasında daha açık bir iletişim ve işbirliğe ait gereksinimi kavrar
  
• 
  Çocuğun sağlıklı bir kimliğe ulaşmasında ve sosyalleşmesinde aile içindeki ilginin, hoşgörünün ve uyumun önemini değerlendirir.
  

2. 
   Okul
   

Öğrenciler şunları öğrenir:

Asla değiştirilemiyecek eğitim ve sosyalleşme etmeni olarak okul; Kosova’da ve daha bazı ülkelerdeki eğitim yapısını ve sistemini; öğrenci değerlerinin yansımasında okulun rolünü; değişik okul ve meslek çeşitlerini; daimi eğitim.

Kazanımlar

Öğrenci:

• 
  çocukların eğitimlerinde ve sosyalleşmelerinde okulun rolünü kavrar;
  
• 
  insan tacirliğinin önlenmesinde okulun rolünü kavrar;
  
• 
  Kosova’daki eğitim sistemini analiz eder ve bu sistemi diğer ülkelerdeki sistemlerle kıyaslar;
  
• 
  Eğitimin ve mesleki yetenekleşmenin önemini değerlendirir;
  
• 
  Devamli eğitime ait gereksinimi değerlendirir.
  

3. 
   Kulübler, dernekler ve enstitüler
   

Öğrenciler şunları öğrenir:

Kulüb/dernek çeşitlerini ve onların sürdürdükleri etkinlik çeşitlerini; kulüb ve derneklerin çağdaş toplumdaki rolünü; etkinlik ya da faaliyetlerine göre enstitü çeşitlerini; sivil toplum nedir ve onun demokratik toplum içerisinde rolü nedir; Kosova’da sivil toplumun rolü ve gelişmesi.

Kazanımlar

Öğrenci:

• 
  yerel, ulusal ve uluslararası toplulukta bulunan kulüb, dernek ve enstitü çeşitlerini ayırt eder;
  
• 
  sivil toplumdaki demokrasinin rolünü açıklar;
  
• 
  Kosova’daki sivil toplumun rolünü değerlendirir;
  
• 
  Kosova’da sivil toplumun gelişmesinde gençlerin rolünü değerlendirir;
  
• 
  Insan tacirliğinin önlenmesinde olduğu gibi, tacirliğe kurban düşenlerin tekrar topluma kazanılmalarında gençlerin rolünü değerlendirir.
  

4. 
   Dil ve İletişim
   

Öğrenci şunları öğrenir:

İletişim aracı olarak dili; konuşma şekillerini ya da argo, lehçe, edebiyat dili, yabancı dil ve dünya dili sayesinde iletişimi; sözlü olmayan iletişim şekillerini (vücut dili, işaret ve simgeler dili); iletişime ait kamu ve teknolojik iletişim şekillerini.

Kazanımlar

Öğrenci:

• 
  dil kültürü ile iletişim kültürünün değerini kavrar
  
• 
  dil iletişiminin değişik şekil ve düzeylerini açıklar
  
• 
  iletişimde sözlü olmayan iletişim şeklinin şekillerini ve değerini analiz eder
  
• 
  küresel iletişimdeki çağdaş iletişimin (elektronik medyalar, cep telefonları, internet, uydu iletişimi) rolünü değerlendirir.
  

5. 
   Kültürel değerler ve inanç
   

Öğrenci şunları öğrenir:

Kültür nedir ve kültürü oluşturan unsurlar hangileridir; kültürel sistemin esas unsurları olarak değer sistemlerini; yurttaşların demokratik değerlerini (hoşgörü, eşitlik, adalet, barış, dayanışma vb.); Kosova’da ve dünyada kültürel değişmeleri; küresel dönemde kültürel kimlik; inanç ve çeşitlerini (en büyük dinleri, mezhepleri, rivayetleri, efsaneleri vb.).

Kazanımlar

Öğrenci:

• 
  Kültürün temel öğrelerini ayırt eder.
  
• 
  Değişik değer sistemlerini ve değer sistemlerinin geliştikleri esas temelleri belirler
  
• 
  Şiddete maruz kalan ya da tacirliğe kurban düşenlerin insani değerlerini kapsayarak, insan değerlerinin saygılanması önemini açıklar
  
• 
  Kosova’daki çağdaş kültürel gelişmeleri analiz eder
  
• 
  Yurttaşlığı ve dünyadaki en büyük dinlerin özelliklerini ayırt eder,
  
• 
  Mezheplerin, dini ibadetlerin ve diğer dini örgütlerin ne olduğunu kavrar.
  

6. 
   Kültürlerarası iletişim
   

Öğrenciler şunları öğrenir:

Kültürler arası iletişim nedir - kültürler arası iletişimin gereksinim ve çeşitlerini; çok kültürlülüğü, kültürel bütünleşmeleri, kültürel etkileri; Kosova’da kültürel farklılıklar.

Kazanımlar

Öğrenci:

• 
  kültürlerarası iletişimin gereksinim ve çeşitlerini belirler
  
• 
  çok kültürlülük ya da kültürel farklılığın ne olduğunu açıklar
  
• 
  Kosova`da kültürlerarası iletişimi değerlendirir
  
• 
  Kosova’daki güncel kültürel etki ile gelişmeleri analiz eder
  

7. 
   Çevre korunması
   

Öğrenci şunları öğrenir:

Ekolojik kültür ve bilinci; ekolojik krizi ve onun şekillerini - ekolojik dengesizlik ve getirdiği sonuçlar; çevre korunmasına ait önlemler ve ekosistemin korunmasına ait gereksinim; Kosova’da çevre durumunu.

Kazanımlar

Öğrenci:

• 
  ekolojik bilincin ve kültürünün unsurlarını açıklar
  
• 
  ekolojik krizin nedenlerini ve getirdiği sonuçları açıklar
  
• 
  çevrenin korunmasına ait acil kanuni önlemleri kavrar
  
• 
  Kosova’da çevre durumunu değerlendirir.
  

DERSLER ARASI İLİŞKİ
Dokuzuncu sınıftaki Yurttaşlık Eğitiminin şu derslerle bağlılığı vardır: ana dili, yabanci dıl, tarih, coğrafya, beden eğitimi, resim dersi, müzik dersi.

Dil ve kültürler arası iletişimi zenginleştiren tecrübeler, Yurttaşlık eğitimini ana diliyle bağlar. Bu konular genelde şunlardır; kulübler, dernekler, kültürler arası iletişim, kültürel değerler vb. Yurttaşlık eğitimi programındaki bu konular bu dersin yabancı dille de bağ kurmasını etkiler.

Enstitülerin, kültürün, kimliğin, dinin ve yurttaşlığın gelişmesini etkileyen program içerikleri Tarih dersiyle bağların olanaklı olmasını mümkün kılar. Bu konuların ders içerikleri onların tarihsel gelişmeleri açısından da bağ kurmasını sağlar.

Halkların, ülkelerin ve değişik yörelerin sorunlarıyla uğraşıldığı yüzünden, Yurttaşlık eğitiminin coğrafyayla da bağlantısı vardır. Çok kültürlülük, çevre korunması, inançlar vb gibi konular, Yurttaşlık eğitiminin coğrafyayla bağlantılı olmasını etkileyen konulardır.

Kulüb, dernek ve kültür konuları sayesinde, yurttaşlık eğitimi, resim ve müzik dersiyle de bağlantılıdır.

9. sınıfa ait Yurttaşlık Eğitimin BİT dersiyle olan bağlantısı şu konulardan kaynaklanır: kültürlerarası iletişim, internet, medyalar ve iletişim, çevre ve onun korunması vb. Teknik araçlarının kullanılmasına dair gereksinim de BİT ve yurttaşlık eğitimi arasında bağlılığı olanaklaştırır (bilgisayar, teyp, kamera, fotograf makinası vb.

ÖĞRETİM VE ÖĞRENİM YÖNTEMLERİ
Yurttaşlik eğitimi çok yönlü bir ders olduğuna göre, ders programının gerçekleşmesi de esnek ve şefaf bir şekilde olmalıdır. Dolayısıyla interaktif metodunun değişik tekniklerle birleşmesi, programın pratik gerçekleşmesine yaratıcılık ekler. Bu dersin öğretilmesine dair metodolojik ustalıkları bir sürü metod ve tekniklerin seçilmesinde ile uygulanmasında yatar. Bu ise, öğrencinin sınıftaki açıklama ve tartışmalarına, literatürün okunmasına, gruptaki çalışma, bireysel çalışma, pratik etkinlikler, internet kullanımı, sahne örgütlenmesi, multimedyaların kullanımı, verilerin toplanması ile işlenmesi ve onların sunumu ile tanıtımı olarak verilen program içeriğine ait ödevlerle gerçekleşir.

Her iki tarafın yani öğretmen ve öğrencinin ders verme ve ders öğrenme metodolojisi uzun bir süreçtir. Bu sürecin dinamikliği üç safhadan oluşur:

1. Planlama ve hazırlanma;

2. Dersin yönü ve gelişmesi, ders esnasındaki disiplin ve atmosfer, değerlendirme, öğrencinin ilerlemesinin izlenmesi v.b.;

3. Kendi kendini değerlendirme ve ders sonrası yansıma.

Ders verme ve ders öğrenmeye ait bu uzun süreç öğretmen-öğrenci arasındaki bağlılığı kanıtlar.

Dolayısıyla, yurttaşlık eğitiminin plan ve programının gerçekleşmesi üç etapa ayrılır:

1. Ders öncesi etkinlik;

2. Ders esnasındaki etkinlik;

3. Ders sonrası etkinlik

Görüldüğü gibi bu üç safha, yukarıda belirtilen üç etapın gerçekleşmesine ait dinamikle bağlıdır. Örgütlenme, denetleme ve zamanın değerlendirilmesi, motivasyon, hedeflerin belirlenmesi, değerlendirme, bilgilerin (haberlerin) toplanması vb. ilk etapta yer alırlar, yanı ders öncesi sürdürülen etkinliklerle kapsanır. Nitekim HSD (hazırlık, sunu ve değerlendirme) ders yapısı ve ders esnasınca kullanılan değişik teknikler ikinci etapla kapsanır, yani ders esnasınca yapılan etkinliklere girer.

Üçüncü etapta, yani ders sonrası etkinliklerde öğrenci ve öğretmenlerin çıkarları gözlenir. Bunlar şöyle yansır: konuları aşarak genişleme - genelde genişletilmiş etkinliklerle gelişir, ki bu olgu, bu dersin esnekliğini, şefaflığını ve yaratıcılığını kanıtlar.

DEĞERLENDİRME
Yurttaşlık eğitiminde öğrencinin ilerlemesi sadece sorulduğu anda ölçülemez. Bu ancak sınıfta, okulda ve topluluk içindeki aktif katılım ile seferberlik sürecinin tamamında yapılır. Öğrencinin ilerleme kaydettiğine dair bilgilerin elde edilmesi, planlanan hedeflerin gerçekleşmesi doğrultusunda öğrencinin teşvik edilmesi ve gelecekteki öğrenimle ilgili öğrencinin yeterliliğini ölçebilmek amacıyla değerlendirme yapılır. Değerlendirme, sistematik, daimi (devamlı) ve çeşitlilik şekilleriyle yapılır.

Demek ki değerlendirme, değişik çeşit ve şekillerde yapılır: sözlü, yazılı, uygulama, toplu konular, dosya, testler, ödevler. Bu tür değerlendirmelerin amacı öğrencide çalışma alışkanlığı, yazı yeteneği, okuma, irdeleme yeteneği, örgütleme, bireysel ve toplumsal yetenek, grupta çalışma gibi amaçlar için yapılır. Bu farklı değerlendirme çeşidi, öğrenci kimliğinin oluşturulmasına faydalı olur.

Değerlendirme çok yanlı ve karşılıklı bir süreçtir. Öğrencilerde devamlı bir şekilde çalışma alışkanlığı, değerlendirme ve eleştirisel düşüncenin geliştirilmesi gereklidir. Bu alışkanlıklar öğrencide, düzeltme, kendisine, topluma veya yaşadığı ortama olasıl ilerleme sonuçlarını getirir.

Yurttaşlık eğitimi dersinde öğrenciye yapılan değerlendirme sırasında sadece bilinen bilgilere dayanılmamalıdır, burada değişik pratik etkinliklerde gözlenen yeteneklerde göz önünde bulundurulmalıdır. örneğin: çevredeki davranış, topluluktan gözlemler, bu ders plan ve programıyla öngörülen konularla ilgili toplanan bilgi ve kanıtlar.

Değerlendirme tek taraflı bir süreç olmamalı (sadece öğretmen - öğrenci), bunun çok yanlı bir süreç olması gerekir. Öğrencilerde, ders verme metodolojisi ve değerlendirme üzerine eleştirisel değerlendirme alışkanlıkları geliştirilmelidir.

Öğretmenin öğrenciyle ilgili değerlendirmesi şunlara dayalı olmalıdır:

- Öğretmenin gözlemleri

- Ödevler ve testler

- Projeler

Öğretmenin gözlemleri genelde öğrencinin bağımsız bir şekilde grupta çalışmasına, çocuklar arasındaki gayri resmi ilişkilere, çocukların yetişkinlerle ilişkilerine, çalışmanın tanıtılmasındaki kaliteye, özel etkinliklere ait gösterilen ilgiye, öğrencinin fiziksel, duygusal ve zihinsel pişkinliğe, yönelik olmalıdır.
Ödevler öğrencilerin bir karar almalarını gerektiren, ya da belirli düşünceleri savunmalarını gerektiren durumların oluşturulmasından ibaret olur.
Testler öğrencinin sınıfta veya sınıf dışında elde ettiği bilgileri sayesinde kaydedilen ilerlemesine belirli dönemlerde yapılan bir çeşit ölçü enstrumanıdır.
Projeler bir grup çalışmasıdır, ancak bu belirli bilgilerin toplanmasıyla, işlenmesiyle ve tanıtımıyla bireysel şekilde yapılabilecek bir çalışmadır.

Okulun, topluluğun ve özellikle de öğrencinin iyiliği için, okullar, sadece öğrencilerin değerlendirilmeleri için değil, onların da değerlendirme yapabilmelerini olanaklı kılabilecek şartlar yaratmalıdırlar.

KAYNAKÇA

1. 
   David C. Saffell, CIVICS Responsabilities and Citizenship, Grade 9, Westerville, Ohio, 2000
   
2. 
   James E. Davis & Phyllis Maxey Fernlund, CIVICS Participating in Government, New Jersey 2001
   
3. 
   Center for Civic Education, We the People…, Level II, 1993
   
4. 
   Richard Jenkins, Social Identity, London &New York, 1996
   
5. 
   Richard T. Schaefer & Robert P. Lamm, Sociology, The McGraw-Hill Companies, Inc. 1998
   
6. 
   Thomas J. Sullivan, Sociology, Northern Michigan University, 1995
   
7. 
   Gordon Marshall, Dictionary of Sociology, Oxford University Press 1998
   
8. 
   Iain Mc Lean, Fjalor politik, Shtëpia e Librit dhe e Komunikimit, 2001
   
9. 
   www.dadalos,org
   
10. 
    www.unicef.org