Ədəbi axtarışlar və tədris
65
Mirz
ə Ələkbər Sabirin əsərləri həyatın aynası, özü isə əsrin
şairi, gələcəyin görücüsü və bilicisidir. Bu aynada həyatın hər anı,
h
ər üzü görünür, bədii sözün ifadəsində, təsir gücündə poetikləşir,
müxt
əlif şəkil və formaya salınır. Sabirin əsərləri ədəbiyyat, dil,
tarix, iqtisadiyyat, din, t
əhsil, tərbiyə, məktəb, milli adət-ənənələr,
etnoqrafiya, coğrafiya, mifologiya, folklor və s. sahələr ilə bağlı
faktlarla z
əngindir. Buna görə də Sabiri bütün insanlar sevir, filosof,
ədəbiyyatşünas, folklorşünas, dilçi, iqtisadçı, pedaqoq, psixoloq,
coğrafiyaşünas, etnoqraf və başqa elm sahələri ilə məşğul olan
aliml
ər, sənət və peşə adamları əsərlərini öyrənir, tədqiq edir, ondan
t
ərbiyələnirlər. Həqiqət budur ki, Sabirin poeziyası qəlbləri riqqətə
g
ətirir, oxucunu düşündürür, saflığa, ucalığa aparır, tərbiyə edir,
özünü özün
ə tanıdır, dərk etdirir: “Sabir gülüşünün vüsəti ölçüyə
g
əlməz. Sabir gülüşü nə böyük – kiçik, nə milli məhdudiyyət, nə də
coğrafi sərhəd tanıyır” [2, s. 17]. Sabir yaradıcılığının görkəmli
t
ədqiqatçılarından biri, monoqrafiyaları ilə sabirşünaslığa yeniliklər
g
ətirən prof. Abbas Zamanov fikrinə davam edərək şairin
əsərlərinin mətnaltı gizli məqamlarını, ideyalarını açmağın, düzgün
yanaşma mövqelərini müəyyənləşdirməyin elmi istiqamətlərini
göst
ərir: “Onun (Sabirin – Y.Y.Aslanov) qəhqəhələrindən göz
yaşları və fəryad, göz yaşlarından acı qəhqəhə doğur” [ 2, s. 18].
Mirz
ə Ələkbər Sabir irsinin öyrənilməsi, tədqiqi və
t
əbliğinə marağın artması şairin poeziyasının təbiiliyindən,
fikirl
ərinin fəlsəfi dərinliyindən, çağdaş dövrümüzlə səsləşməsi ilə
bağlılıqdan irəli gəlir. Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham
Əliyevin imzaladığı sərəncam əsasında 2012-ci ildə Mirzə Ələkbər
Sabirin 150 illik yubileyinin layiqinc
ə keçirilməsi də bu mənbədən,
mövqed
ən qaynaqlanmışdır. Bu tarixi sərəncamın imzalanması
Prezidentin
ədəbiyyata, mədəniyyətə və incəsənətə göstərdiyi
böyük diqq
ət və qayğının təzahürüdür: “Mirzə Ələkbər Sabir
çox
əsrlik poeziyamızın parlaq ənənələrini layiqincə yaşatmaqla
ədəbiyyatımızı keyfiyyətcə yeni mərhələyə yüksəldərək onu ictimai
m
əfkurə baxımından daha da zənginləşdirən söz ustası kimi geniş
şöhrət tapmışdır”.
Yusif Aslanov
66
Şairin söz inciləri elə bir məxəzdir ki, ondan öyrəndikcə
yen
ə də nə isə axtarırsan, özünü bu hadisələrin içində rahat tapırsan,
sözün sehrind
ən, işığından mənəvi dünyaya axan hərarəti, istiliyi
duyursa
n, kimin kim olduğunu dərk edirsən. Sabirşünaslığın tədqiqi
v
ə təbliğində xüsusi bir mərhələ yaratmış Ə.Şərif, Ə.Mirəhmədov,
M.C
əfərov, A.Zamanov, M.İbrahimov, K.Talıbzadə, Ə.Cəfər,
T.Hacıyev, M.Məmmədov, T.Novruzov, A.Məmmədov (Bayram-
oğlu), N.Paşayeva, R.Məhərrəmova və başqa görkəmli alimlərin
adları, monoqrafiyaları ədəbi-nəzəri düşüncənin nailiyyətləri,
maraqlı tədqiqat əsərləridir. Çağdaş ədəbiyyatşünaslıqda və ədəbi
t
ənqiddə Sabir irsinin öyrənilməsi, tədqiqi problemləri də müasir
baxış müstəvisindən öz elmi-nəzəri həllini tapır, dünya ədəbi-nəzəri
düşüncəsi baxımından şairin yaradıcılığına qiymət verilir. Düzdür,
bir m
əqalə çərçivəsində bunları ümumiləşdirmək, təhlil etmək
mümkünsüzdür. Eyni zamanda bu haqda mövcud m
ənbələrdə
kifay
ət qədər danışılmışdır. Ancaq biz bu məsələlərə istinad
etm
əklə sabirşünaslığın öyrənilməsində vacib hesab edilən bəzi
m
əqamları, çağdaş dövrümüzdə çap edilmiş monoqrafik mənbələri
ümumil
əşdirmək və oxuculara bu kitabların əsas məğzini çatdırmaq
ist
əyirik.
Mövcud t
ədqiqatlarda Sabir irsinin müəyyən mərhələlər
üzr
ə öyrənilməsinin dövrləşdirilməsi tarixi göstərilmişdir: XX əsrin
20-ci ill
ərinə qədərki dövrdə Sabir irsinin öyrənilməsi; 20-30-cu
ill
ərdə Sabir irsinin tədqiqi; 40-50-ci illərdə aparılan tədqiqatların
t
əhlili, 60-80-ci illərdə sabirşünaslıq elminin zənginləşdirilməsi
yolları [6.5; 1.5, s. 5-25; 1.1, s. 3-60]. Sonuncu mərhələni
müst
əqillik dövründə - 1990-2012-ci illərdə Sabir yaradıcılığının
öyr
ənilməsi mərhələsi hesab etmək, son elmi-nəzəri, pedaqoji
ədəbiyyatları araşdırmaq olduqca vacib problemdir.
XX
əsrin əvvəllərində Abbas Səhhət, Seyid Hüseyn,
Firidun b
əy Köçərli, Yusif Vəzir Çəmənzəminli və Tağı Şahbazi
Simurqun Sabir irsinin öyr
ənilməsində xidmətləri böyükdür.
Bu
nların ədəbi-nəzəri fikirləri 20-30-cu illərdə davam etdirilmiş,
Sabir irsinin öyr
ənilməsinə maraq güclənmiş, şairin ideyaları,
Ədəbi axtarışlar və tədris
67
mövzu problematikası, həyat və yaradıcılığının bəzi məqamları
t
ədqiqat obyekti kimi götürülmüşdür. M.Quliyev, N.Nərimanov,
M.K.Ələkbərov, Ə.Nazim, A.Lukyanova və başqaları Mirzə
Ələkbər Sabir irsini öyrənməyi milli düşüncədə, ədəbiyyatşü-
naslığımızda vacib və əhəmiyyətli tədqiqat sahəsinə çevirdilər.
A.Lukyanova 1923-cü ild
ə çap etdirdiyi “Sabir yaradıcılığının əsas
nöqt
ələri” (Bax: 3) kitabında Sabir yaradıcılığının ideya-estetik
m
əziyyətlərini, mövzu problematikasını araşdırır və qiymətli
mülahiz
ələr irəli sürür. Kitabın əhəmiyyətli bir mənbə olduğunu
görk
əmli alim A.Zamanov da etiraf edir və bunu sabirşünaslıqda
uğurlu mənbə olduğunu təsdiq edir. Kitabın 2002-ci ildə “Nurlan”
n
əşriyyatı tərəfindən yenudən çap edilməsi də bu mənbənin
sabirşünaslıqda əhəmiyyətli olduğunu bir daha təsdiqləyir.
Sabirşünaslıqda 40-50-ci illər dövrü daha məhsuldar bir
m
ərhələ kimi tədqiqatçıların diqqət mərkəzində saxlanılır. M.Cəlal,
H.S
əmədzadə, Ə.Şərif, M.Hüseyn, M.Cəfərov, C.Xəndan və baş-
qala
rının yazdıqları monoqrafiyalar, məqalələr ədəbiyyatşünaslıq və
ədəbi tənqidin nailiyyətləri olmaqla yanaşı Sabir irsinin ümu-
mittifaq miqyasında öyrənilməsinə də imkan yaratdı. Görkəmli
alim C.X
əndanın “Sabir yaradıcılığının sənətkarlıq xüsusiyyətləri”
(Bakı, 1962), “Şairin həyatı” (Bakı, 1977) kitabları sabirşünaslıqda
özün
əlayiq yer tutdu.
60-70-ci ill
ər ədəbiyyatşünaslığında Azərbaycan və Şərq
xalqları ədəbiyyatında realizmin ideya-estetik məziyyətlərinin,
t
əkamül və inkişaf mərhələlərinin araşdırılması ilə yanaşı, tənqidi
v
ə romantik ədəbiyyatın öyrənilməsi problemləri də ciddi müzakirə
obyektin
ə çevrildi. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında Mirzə
İbrahimov, M.Cəfər, Əziz Mirəhmədov, Əkbər Ağayev, Yaşar
Qarayev, Asif Hacıyev, Seyfulla Əsədullayev və başqaları bədii
metodun metodologiyası ilə bağlı tədqiqatlar apardı, nəzəri
konsepsiya hazırladılar. Akademik Kamal Talıbzadə isə öz
müasirl
ərindən fərqli olaraq Sabirin ədəbi-tənqidi görüşlərini
fundamental t
ədqiqata cəlb etdi və ədəbi-nəzəri fikir tarixinin
inkişafında ciddi dönüş yaratdı. Tədqiqatlar göstərir ki, “60-70-ci
Dostları ilə paylaş: |