Z. Ə. Cavadova
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
5
sədaqət, türk qılıncının - Yataqanının zəfər ənənələri, "qara donlu kafirlər"ə qarşı nifrət və intiqam hissi igidlər dalınca igidlər yetirmişdir Şimal-Qərbi Azərbaycanda! Qərbdən sel kimi tökülüşüb gələn Bizans-səlibçi quldurlarına - "qara donlu kafirlər"ə qarşı qəhrəmanlıq mübarizəsindən, qanlı "oğuz-qıpçaq" qardaş qarşıdurmalarından - qırğınlarından sonra Şəki dövrü başlanır Şimal-Qərbi Azərbaycanın tarixində! Şəki hakimliyi Böyük Azərbaycan Məmləkətinin Şimal- Qərbində müqəddəs Yurd sərhədlərimizin alınmaz qalasına çevrilir! Bu yerlərdə Azərbaycan dövlətçiliyinin keşiyində durur Şəki! Yurdun qərb sərhədlərində yağı hücumları ara verəndə Vətənin başqa bölgələrinin də dadına çatır Şəki hakimləri! Vətən yolunda, Yurdun azadlığı naminə şəhidlik məktəbi keçmiş Şəki igidləri XIV yüzilliyin sonunda özlərini Əlinəcəqalanın qəhrəman müdafiəçilərinin köməyinə də yetirir, misilsiz igidliklər göstərir, qədim Naxçıvanımız, Əlincə qalamız uğrunda döyüşlərdə şəhid düşürlər! Bütün orta əsrlər boyu yurdun Şimal-Qərbində basılmaz sərhəd qalasına çevrilən Şəki hakimliyi, eyni zamanda, İran əsarətinə qarşı bütün Şimali Azərbaycanda ən qüvvətli azadlıq hərəkatı mərkəzinə çevrilir. Qüdrətli sərkərdə - böyük İran hökmdarı Nadir və onun saysız-hesabsız hərbi qüvvələri də Hacı Çələbinin başçılıq etdiyi Şəki igidlərini məğlub edə bilmirlər. Bu dövrdə - XVIII yüzilliyin 40-cı illərində Azərbaycanda İran zülmünə qarşı xalq azadlıq hərəkatının gedişində ilk müstəqil Azərbaycan dövləti - Şəki xanlığı da Yurdun bu guşəsində yaranır. Öz mənafeləri xatirinə bir-birilə didişən ayrı-ayrı xanların aciz hala saldıqları və qüdrətli dövlətlərin yağlı tikəsinə çevrilməkdə olan Azərbaycanı birləşdirib qüdrətli və vahid dövlətə çevirmək kimi nurlu ideyanın doğulduğu məkanlardan biri də məhz Şəki, həmin ideyanın banisi isə Azərbaycanın qəhrəman oğullarından biri olan Hacı Çələbi xan idi. Lakin el qeyrəti çəkən, cəsurluğuna, hökmdar qətiyyəti və tədbirliliyinə, döyüşlərdə göstərdiyi şəxsi igidliyinə görə başqa Azərbaycan hakimlərindən fərqlənən Hacı Çələbi də yaxınlaşan Rusiya işğalı ərəfəsində Azərbaycanı birləşdirmək planını həyata keçirə bilmədi. Azərbaycanın digər xanları ona qarşı birləşdilər və Qərbi Azərbaycan torpaqlarını, o cümlədən Şimal-Qərbi Azərbaycanı zəbt etmək üçün məqam gözləyən qonşu ölkənin hökmdarını - çar Teymurazı oğlu İrakli ilə birlikdə köməyə çağırdılar (kimə qarşı?!). Lakin özləri düşdülər toxuduqları düşmən toruna - əsir alındılar yağı düşmən tərəfindən! Lakin Vətənin qeyrətini, Yurdun şərəfini uca tutan Hacı Çələbi qeyrət səlnaməmizə daha bir şanlı səhifə yazdı. Ona düşmənçilik, Vətənə isə xəyanət edən Azərbaycan xanlarının yadellilər tərəfindən əsir alınıb aparılmasını qeyrətinə sığışdırmadı. Qoşun çəkib xarici düşmənin hərbi qüvvələrini pərən-pərən saldı, "Azərbaycan xanları" adlanan daxili dönükləri xilas etdi.
6
Beləcə, Rusiya və İran işğalçılarının qəsbkarlıq müharibələri ərəfəsində Azərbaycanı birləşdirmək üçün edilən daha bir cəhd də baş tutmadı. Öz içindən parçalanmış Azərbaycanın qara günləri başlandı. Qafqazın şimalında dağlıların getdikcə alovlanmaqda olan azadlıq hərəkatını mühasirəyə almaq, Azərbaycanı Dağıstanla əlaqələndirən dağ keçidlərini ələ keçirməyi qarşısına məqsəd qoymuş Rusiya cəlladları Şimal-Qərbi Azərbaycanı qanlı qırğın meydanına çevirdilər. Oxucuya təqdim olunan bu kitab - istedadlı tədqiqatçı Zərinə Cavadovanın "Şimal-Qərbi Azərbaycan (tarixi-demoqrafik tədqiqat)" əsəri də məhz tariximizin bu dövrünün işıqlandırılmasına həsr olunmuşdur. Əsər zəngin tarixə malik olan şimal-qərb bölkəmizin tarixi-demoqrafik baxımdan öyrənilməsi məqsədinə xidmət edir. Qafqaz Arxeoqrafiya Komissiyasının Aktlarında (AKAK) toplanan mühüm sənədlər, həmçinin digər qiymətli arxiv sənədlərinin əsasında yazılan bu kitabda müəllif XIX yüzilliyin I yarısında regionun tarixinə qısa bir nəzər salır, Azərbaycanın Rusiya tərəfindən işğalının məhz bu əlverişli strateji məntəqədən başlanmasının təsadüfi olmadığını açıqlayır. Müəllif özünün bu qiymətli tədqiqatında oxucunu işğal ərəfəsində Şimal- Qərbi Azərbaycanda mövcud olan dövlət qurumlarımız - Car-Balakən camaatları, İlisu sultanlığı və Şəki xanlığının ictimai-siyasi vəziyyəti ilə tanış edir, işğal zamanı rus hərbçilərinin - Sisianovların, Qulyakovların, Madatovların törətdiyi amansız vəhşilikləri və qəddarlıqları gözlərimiz önündə canlandırır. Kitabda tarixi az öyrənilmiş bir dövlətimizin -İlisu sultanlığının keçmişinə, Azərbaycanın qəhrəman oğlu Daniyal sultanın başçılığı altında gedən azadlıq mübarizəsinə, Car-Balakən camaatları və İlisu sultanlığının Rusiyaya qatılmasından sonra inzibati idarəçilikdə baş verən dəyişikliklərə toxunan müəllif qeyd edir ki, Rusiya işğalçıları təkcə Azərbaycanı iki hissəyə parçalamaqla kifayətlənməmiş, Şimal-Qərbi Azərbaycanı ayrı-ayrı dövlətlərin tərkibində Rusiyaya birləşdirmək kimi məkrli bir planı da həyata keçirmək istəmişdilər. Yalnız bölgədə genişlənən xalq azadlıq mübarizəsi nəticəsində, habelə qaniçən general Sisianovun öldürülməsi sayəsində Şimal-Qərbi Azərbaycanı bütünlüklə Gürcüstanın tərkibində Rusiyaya birləşdirmək niyyəti boşa çıxmışdı. Bununla belə, 1859-cu ildə, yaranmış fürsətdən istifadə edən Rusiya İlisu sultanlığına məxsus tarixi Azərbaycan torpaqlarının bir hissəsini - dağ mahalını Dağıstanın tərkibinə qatmışdı. Beləsə, keçmiş İlisu sultanlığının bir hissəsi - tarixi Azərbaycan torpaqları Dağıstanın tərkibində Rusiyaya qatılmışdı. XIX yüzilliyin əvvəlində çarizmin Azərbaycanda yeritdiyi müstəmləkəçilik siyasətinin ən mühüm tərkib hissəsi onun "uzaqgörən" köçürmə siyasəti idi. İmperiya siyasətinin icraçıları olan qanlı Rusiya generalları bu zaman strateji cəhətdən misilsiz əhəmiyyəti olan Car-Balakəndən 1000 Azərbaycan-türk ailəsini zorla öz tarixi ata-baba torpaqlarından qoparıb Gürcüstanın içərilərinə köçürmüşdülər. Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|