Z. Ə. Cavadova
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yaqub Mahmudlu GİRİŞ
7
Kitabda Car-Balakən camaatları, İlisu sultanlığı və Şəki xanlığında yaşayan əhalinin ümumi sayı, etnik tərkibi, Rusiya işğalı dövründə baş verən siyasi hadisələrin demoqrafik proseslərə təsiri və başqa məsələlərdən söhbət açılır, 1819- cu ildə Şəkidə xanlıq idarə üsulunun ləğv edilməsindən sonra yaradılmış Şəki əyalətində yaşayan əhalinin sayı və sosial tərkibi göstərilir. Z.Ə.Cavadovanın haqqında bəhs etdiyimiz qiymətli tədqiqatında Car cəlladlarının qoltuğuna sığınmış erməni generallarının Azərbaycan torpaqlarına yiyələnmək üçün həyata keçirdikləri "uzaqgörən" və hiyləgər tədbirlərin yeni səhifələri açıqlanır. Əsərdəki faktlardan aydın olur ki, Rusiya ordusunun tərkibində azərbaycanlıları kütləvi surətdə məhv etməkdə "ad çıxarmış" erməni generalı Madatov Şəkidə yaşayan albanları Azərbaycanın içərisində ermənilərin toplu halda yaşadıqları və çoxluq təşkil etdikləri bir ərazi yaratmaq məqsədilə Qarabağa köçürtmüşdü. Bunun mütabilində isə, Rusiya tərəfindən Şəkiyə xan təyin edilən Cəfərqulu xan, qabaqcadan düşünülmüş plana uyğun olaraq, Xoydan Şəkiyə çoxlu erməni ailələri gətirtmiş, onları xanlığın ərazisində yerləşdirmişdi. Şəki şəhərinin və xanlığın çox əlverişli strateji məntəqələrində yerləşdirilən bu erməni ailələri elə ilk gündən Rusiya imperiyasının xüsusi "qayğısı" ilə əhatə edilərək, yerli əhalidən "qorunub" saxlanılırdı. Xoydan köçürülən ermənilər yerli əhaliyə qarşı Rusiya müstəmləkəçilərinə xidmət müqabilində hətta, dövlət vergilərinin xeyli hissəsinindən azad edilmişdilər. Birinci Rusiya-İran müharibəsi zamanı, habelə sonralar Şəki xanları Qarabağda hərbi əməliyyatlar meydanında köməksiz qalıb qırılmaqda olan çoxlu Azərbaycanlı ailələrini Şəkiyə köçürmüşdülər. Digər tərəfdən, əlverişli təbii- iqtisadi şəraitə və nisbətən təhlükəsiz yaşayış yerinə çevrilən Şəki xanlığının ərazisinə Qarabağdan çoxlu qaçqın ailələri köçüb gəlmişdilər. Şəhərdə "Gəncəli məhəlləsi", xanlığın ərazisində bir sıra köç yerləri - Salbanlar, Köçəri Axullu, Şirinbəyli və s. kimi yaşayış məskənləri belə yaranmışdı. Həmin dövrdə Şimal- Qərbi Azərbaycanda Qafqaz dağlarından vadilərə enən dağlı tayfalarına məxsus yaşayış məskənləri də salınmağa başladı. Məsələn, bu dövrdə Şəki ərazisində Şin, Qazmalar, Haputlu, Mıçıx, Mazıllı kimi kəndlərin əsası qoyuldu. Beləliklə, Şəkidə və xanlıq ərazisində Azərbaycanı türklərinin yeganə etnos olması ilə barışa bilməyən müstəmləkəçilər özlərinin gələcəkdə bu bölkədə də qarşıdurma yaratmaq məqsədilə ilk addımlarını atmağa başladılar. Kitabda Rusiya əsarətinə qarşı çevrilən azadlıq hərəkatı, o cümlədən qüvvətli xalq üsyanları barədə də geniş və maraqlı məlumat verilir. Hələ işğalın ilk dövründəcə - 1807-ci ildə baş verən Köynük üsyanı göstərdi ki, Şimal-Qərbi Azərbaycan çarizmin milli müstəmləkə zülmünə qarşı Azərbaycanın ən qüvvətli azadlıq mübarizəsi mərkəzinə çevrilməkdədir. Z. Ə. Cavadovanın yuxarıda bəhs etdiyimiz mətləbləri açıqlamaq yolunda ilk addım olan "Şimal-Qərbi Azərbaycan (tarixi-demoqrafik tədqiqat)" əsəri uğurlu araşdırmadır. Oxucuların bu kitabı rəğbətlə qarşılayacağına şübhə etmirəm. 8
Əməkdar elm xadimi, tarix elmləri doktoru, professor Yaqub Mahmudlu GİRİŞ XX yüzilliyin sonunda qədim və zəngin dövlətçilik ənənələrinə malik olan Azərbaycan xalqı öz dövlət müstəqilliyini yenidən bərpa edərək tarixi haqqına qovuşdu. Əsrin sonunda genişlənən milli-azadlıq mübarizəsinin gedişində xalqın öz tarixinə, soykökünə qayıtması prosesi gücləndi. Bu istək isə saxtalaşdırılmış vətən tarixinin yenidən, obyektiv, doğru-dürüst yazılmasını tələb edirdi. Qısa müddətdə bu sahədə bir sıra mühüm işlər görüldü. Xalq özünün zəngin və qədim dövlətçilik tarixi, qəhrəmanlıq mübarizəsi haqqında çox şey öyrəndi. Lakin bütün görülən işləri, aparılan elmi araşdırmaları tam bitmiş hesab etmək olmaz. Ona görə ki, tariximizin araşdırılmamış, öyrənilməmiş səhifələri hələ çox qalır. Şimal-qərbi Azərbaycanın ayrı-ayrı tarixi dövrlərdə demoqrafik durumunun, etnik tərkibinin öyrənilməsi bu gün xüsusi aktuallıq kəsb edən məsələlərdən biridir. Azərbaycanın bu
regionu ictimai
fikrimizin, mədəniyyətimizin inkişafında və formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. Qədim Azərbaycan dövlətlərindən biri olan Qafqaz Albaniyasının paytaxtı Qəbələnin məhz bu ərazidə yerləşməsi də təsadüfi deyildi. Şimal-qərbi Azərbaycan ən qədim türkdilli soyların məskunlaşdığı ərazi olmaq etibarilə dövlətçiliyimizin yaranmasında və qorunub saxlanmasında əvəzsiz rol oynamışdır. Hazırkı dövrdə bir tərəfdən Gürcüstan, digər tərəfdən Dağıstan respublikaları ilə sərhəddə yerləşən bölgənin zəngin və qədim tarixinin öyrənilməsi xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Ona görə ki, vətən sərhəddən başlanır. Bu gün sərhədlərimizi təkcə müharibə aparılan ərazilərdə qoruyub saxlamaq haqqında düşünməməliyik. Real tarixi faktların araşdırılması və tədqiq edilməsi dövlətimizə qarşı əsassız torpaq iddiası ilə çıxış edənlərə, xalqımızın soy kökünü birtərəfli və qərəzli surətdə ancaq gah irandilli, gah da qafqazdilli tayfalarla bağlamağa cəhd göstərənlərə tutarlı cavab verməlidir. Şimal-qərbi Azərbaycan əhalisinin etnik tərkibi xeyli dərəcədə mürəkkəbdir. Azərbaycanın əlverişli təbii-coğrafi şəraitə malik olan bu guşəsi yurdumuzun ən qədim insan məskənlərindən biridir. Qaynaqlardan məlum olduğu kimi bu ərazinin ən qədim sakinləri türk və qeyri-türk kökündən olan qədim alban tayfaları olmuşdur. Bu gün bu ərazidə öz varlığını qoruyub saxlamış olan toponimlər şimal-qərbi Azərbaycanda yaşayan on qədim soyların məhz türkdilli tayfalar olduğunu bir daha təsdiq edir. Öz adını sak tayfalarının adından götürmüş Şəki, Zaqatala, türk tayfalarının adı ilə bağlı olan Qaraqoyunlu, Cəyirli, Göynük, Qaradağlı, Qıpçaq, Bəydərli, Tanqıt kimi yaşayış yerlərinin bu gün də bu ərazidə qalması dediklərimizi bir daha təsdiq edir. Yurdumuzun tarix salnaməsi olan "Kitabi Dədə-Qorqud"la səsləşən toponimlər bu bölgənin zəngin və qədim tarixindən xəbər verir. Y. M. Mahmudlu Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|