З щðÀ ÀЬÀÉÅÂÀ лизàÌÀÍ B
Yüklə 41,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- З ЩÐÀ ÀЬÀÉÅÂÀ ЛИЗÀÌÀÍ B Ш ABA OV GЦЛÍÀÐ BИNN TOVA
- I FƏSIL METALLAR, ƏRINTILƏR VƏ ONLARIN XASSƏLƏRI HAQQINDA ƏSAS MƏLUMAT §1. Qara və əlvan metallar
| Az rbaycan Respublikas T hsil Nazirliyinin я ы я 24 9 2 1507 нюì яëè я я .0 .201 -ci il tarixli, mri il я ø t sdiq olunmu dur. З ЩÐÀ ÀЬÀÉÅÂÀ ЛИЗÀÌÀÍ B Ш ABA OV GЦЛÍÀÐ BИNN TOVA ISBN 978-9952-34-8 - 90 3 З ЩÐÀ ÀЬÀÉÅÂÀ ЛИЗÀÌÀÍ B Ш ABA OV GЦЛÍÀÐ BИNN TOVA “ Шя я яø я няø оë нан øö ы я øö ыüы я rq-Q rb” N riyyat Evind “Material nasl q v ” d rsliyi ilk elektrik material nasl pe -ixtisas t hsili m ssis l rinin agird v m lliml ri n n z rd tutulmu dur. D rslikd m xt lif øя я öя я я ø я öя я ö÷ö я я я ø я я ö я metallar, onlar n xass l ri, rintil r, uqun v onun n vl ri, polad, onun m xt lif istehsal sullar , metallar n ы я я я я ÷ я ю я ö я ö ы ы korroziyas , qeyri-metal materiallar haqq nda m lumat verilir. Kitabda h m inin elektrotexniki materiallar, ы ы я я ÷ dielektrikl r, yar mke iricil r, maqnit materiallar trafl izah edi я ы ÷ я ы я ы lir. 3 GIRIŞ Ölkəmizdə xalq təsərrüfatının inkişafı sənaye sahələrinin sürətli inkişafı ilə əlaqədardır. Bu, hər şeydən əvvəl, bütün sahələri texniki cəhətdən təchiz edən maşınqayırma sənayesinə aiddir. Müəssisələrin texniki cəhətdən yenidən qurul- ması, daha da təkmilləşdirilmiş texnoloji proseslər ücün keyfiyyətcə yeni əmək alətlərinin (avadanlıq, aparatlar, cihazlar, alətlər, tərtibatlar, nəqliyyat vasitələri və s.) yaradılması, yüksək effektli maşınların və maşınlar sisteminin istifadəyə verilməsi və s. maşınqayırma sənayesinin vəzifəsidir. Texniki tərəqqinin sürətləndirilməsi təkrar istehsalın genişləndirilməsindən, qara metallurgiyanın inkişafından, bu sahədə çeşid müxtəlifliyindən və onun artırılmasından, və keyfiyyətin yaxşılaşdırılmasından bilavasitə asılıdır. Qara metallurgiya xalq təsərrüfatının digər sahələri ilə əlaqədardır. Səna yeni, tikinti və kənd təsərrüfatı sahələrini metalla fasiləsiz surətdə təchiz etməklə yanaşı, qara metallurgiya özü də sənaye məhsulunun ən iri istehlakçısıdır. Qara metallurgiyada gələcək inkişafın başlıca istiqaməti metal məhsulunun səmərəli növlərinin keyfiyyətini əsaslı surətdə yaxşılaşdırmaqdan və buraxılışını artır- maqdan ibarət olacaqdır. Əlvan metallurgiyada mövcud müəssisələrin xammal bazası möhkəmlənəcək, eləcə də onun inkişafına bundan sonra da üstünlük veriləcəkdir. Polad istehsalı artırılacaq, sink – qurğuşun, maqnezium kimi qiy mətli metallar, volfram və molibden konsentratları, niobium və başqa legir lə yici istehsal çoxalacaqdır. Yaxın gələcəkdə yarımkeçiricilərin, çox saf və xüsusi materialların, presizion ərintilər və yüksək parametrli digər materialların, prokatın, bimetalların, nazik alüminium və mis elektrolitik folqanın, ovuntuların, bərk ərintilərdən və mineral keramikadan ibarət yenidən itilənməyən löhvələrin sərfəli növlərinin istehsalı sürətlə inkişaf etdiriləcəkdir. Materiallar bəşər mədəniyyətinin inkişafında böyük rol oynamış və indi də oynamaqdadır. Tarixin böyük dövrləri də materialların adı ilə bağlıdır: Dəmir dövrü, Daş dövrü, Tunc dövrü, Mis dövrü. İnsanlar ilk əvvəllər materiallardan təbii halda istifadə edirdilər, zaman keçdikcə isə onlar materialları emal etməyi, onlardan müxtəlif əşyalar hazırlamağı öyrəndilər. İnsanlar təbiətin onlara bəxş etdiyi resurslardan, yeni materiallar hazırlamağa başladılar. Halhazırda təbi ətdə olmayan sintetik materiallardan bir çox sahələrdə geniş istifadə edilir. Keyfiyyətli materiallardan istifadə edilməsi texniki sahənin uğurlu inkişafına səbəb olur. 4 I FƏSIL METALLAR, ƏRINTILƏR VƏ ONLARIN XASSƏLƏRI HAQQINDA ƏSAS MƏLUMAT §1. Qara və əlvan metallar Texnikada tətbiq edilən metallar qara və əlvan metallara bölünür. Dəmir və onun ərintiləri (polad və çuqun) qara metallara aiddir. Texnikada ən çox yayılan qara metaldır. Bu isə Yer qabığında böyük dəmir filizi ehtiyatlarının olması,qara metalların əridilməsinin nisbətən sadə texnologiyası və onların yüksək davamlı- lığı ilə əlaqədardır. Müasir texnikanın əsas metal materialı dəmirin karbonla ərintisidir. Karbo- nun miqdarından asılı olaraq həmin ərintilər polad və çuquna bölünür. Poladdəmir – karbon ərintisidir, tərkibində 2%ə qədər karbon vardır. Pola- dın maşınqayırma sənayesində onu əvəzedilməz materiala cevirən özünə məx sus xassələri vardır. Polad yüksək möhkəmliyə və bərkliyə malikdir, zərbə yük lərinə yaxşı müqavimət göstərir. Poladı döymək, yaymaq, metalkəsən dəzgahlarda asanlıqla emal etmək mümkündür. Polad məmulat yaxşı qaynaq edilir. Çuqun – tərkibində 2%dən çox karbon olan dəmirkarbon ərintisidir. Tər kibində 2,4%dən 3,8%ə qədər karbon olan çuqun texnikada daha cox yayıl- mışdır. Çuqun polada nisbətən daha kövrəkdir, pis qaynaq edilir, lakin onun daha yaxşı tökmə xassəsi vardır. Odur ki, çuqun məmulatını ancaq tökmə üsulla alır- lar. Çuqunun əsas hissəsi poladın alınması üçün yenidən əridilməyə gedir. Qara metallara nisbətən əlvan metallar texnikada az tətbiq edilir. Bu onunla izah olu- nur ki, Yer qabığında bir çox əlvan metalların miqdarı azdır, onların filizlərdən alınması prosesi mürəkkəbdir. Əlvan metallar qara metallara nisbətən baha başa gəlir. Əlvan metallar şərti olaraq aşağıdakı qruplara bölünür: a) yüngül əlvan metallar (litium, maqnezium, berillium, alüminium, titan və s.) bunlar kiçik sıxlığa malikdir; b) asan əriyən əlvan metallar (civə, qalay, qurğuşun, sink və s.), hansı ki, aşağı ərimə temperaturlarına malikdir; c) çətin əriyən əlvan metallar (volfram, tantal, molibden, vanadium və s.) – dəmirə nisbətən ərimə temperaturları yüksəkdir; ç) cins əlvan metallar (qızıl, gümüş, platin qrupu metallar) korroziyaya qar şı yüksəkdavamlıdırlar; d) uran metalları – aktinoidlər atom texnikasında tətbiq edilir; e) lantanoidlər (skandium, ittrium, lantan və lantanoidlər), digər ele ment lə rin ərintilərinə aşqar kimi əlavə edilir; Yüklə 41,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|