Zaman sosyolojiSİ

 

 

 

EJDER OKUMUŞ 

 

 

DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2 

 

130

| db  

Heidegger, Varlığı anlamanın yolunun zamandan geçtiğini düşün-

mektedir. Bu çerçevede Heidegger şöyle demektedir:  

Zaman, Varlığı anlamanın mümkün ufkudur.

27

 … Zamansallı-

ğı Dasein olarak adlandırdığımız varolanın Varlığının anlamı 

olarak (zeitlichkeit) göstereceğiz. Bu gösterilecekse, geçici 

olarak sergileyeceğimiz Dasein’in bu yapıları tekrar baştan 

zamansallığın modları olarak yorumlanmalıdır.

28

 … Her ne 

zaman Dasein, Varlık gibi bir şeyi zımnen anlar ve yorumlar-

sa, bunu kendisinin görüş açısı olarak zaman ile öyle yapar. 

Zaman, Varlığın bütün anlayışı için ve Varlığı yorumlamanın 

herhangi bir şekli için ufuk olarak aydınlatılmalı -ve gerçekten 

anlaşılmalıdır-.

29

 Bu Varlık anlayışının varoluşsal anlamı, … 

ancak Varlığın Zamansal Yorumu temelinde tatmin edici bir 

şekilde aydınlatılabilir.

30

   

Heidegger’in zamana ilişkin görüşü, önemli hususlar içermek-

tedir. Heidegger, insan varoluşunun indirgenemez ölçüde zamansal 

niteliğini göstermeye çalışır.  Being and Time 'da felsefenin, Batılı 

zihnin epistemolojiyle uğraşırken gözden kaçırdığı "Varlık" sorusuna 

geri dönmek zorunda olduğunu vurgular. Heidegger'in Varlık onto-

lojisinin odağında, öznelerin neler olduğuna dair tabiatı açıklayan 

zaman ontolojisi yer alır.  İnsanlar, aslında zamansaldır ve insan 

varoluşunun zamansal karakterinde anlamlarını bulurlar. Varlık, 

kendi zamansal karakterinde ve özellikle de ölüme doğru hareket 

olgusunda görünür kılınır. Varlık zorunlu olarak doğum ile ölüm 

arasındaki hareketi ya da şimdi, geçmiş ve geleceğin karşılıklı 

uzanmasını ve açılmasını içermektedir. Doğum ile ölüm arasındaki 

hayat rabıtası, zaman içinde cereyan eden bir dizi serencamların bir 

araya gelmesinden oluşmaktadır.

31

 Ayrıca zaman ve mekânın tabia-

tının, aralıklar veya anlar gibi uzlaşımsal olarak ölçüldüğü biçimler-

                                                            

27

   Martin Heidegger, Being and Time, İng. Çev. John Macquarrie-Edward Robinson, 7. 

Bs., Harper ve Row Yay., New York, Hagerstown, San Francisco ve London 1962, s. 

I; Martin Heidegger, Metafizik Nedir? Çev. Yusuf Örnek, Türkiye Felsefe Kurumu, 

Ankara 1991, s. 18-19 

28

   M. Heidegger, Being and Time, s. 38 

29

   M. Heidegger, Being and Time, s. 39 

30

   M.  Heidegger,  Being and Time, s. 188. Ayrıca bkz. Martin Heidegger, The Basic 

Problems of Phenomenology,  İng. Çev. Albert Hofstadter, Indiana University Press, 

Bloomington ve Indianapolis 1988, ss. 227 vd. 

31

   Martin  Heidegger,  Varlık ve Zaman, Çev. Kaan H. Ökten, Agora Kitaplığı,  İstanbul 

2008, ss. 396-97 

---

 

 

 

ZAMAN SOSYOLOJİSİ: BİR GİRİŞ DENEMESİ 

 

 

DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2 

 

db | 

131

 

le aynılaştırılmaması gerekir. Ölçülebilir zaman-mekân, Batı kültü-

ründe zaman-mekân ilişkilerine empoze edilmiştir.

32

 

Heidegger’in zaman hakkında söyledikleri, bu çalışmanın asıl 

konusu olan toplumsal zamanı, toplum-zaman ilişkisini anlamak 

için de önemli ipuçları vermektedir. Heidegger’in görüşü, toplumsal 

zaman konusuna uyarlanırsa, toplumu, toplumsal hayatı, toplumsal 

ilişkileri, toplumsal olay ve olguları, toplumsal grup ve kurumları 

anlayabilmenin yolunun da zamandan, zamanı anlamaktan geçtiği 

söylenebilir. Esasen Heidegger’den çok önceleri yaşamış olan Ebu’l-

Bereket el-Bağdadî (ö. 1166) ve Davud-u Kayserî’nin (ö. 1350) 

zaman-varlık ilişkisine dair görüşleri de, zamanın toplumsal gerçek-

liğini ele alırken önemli ipuçları vermektedir. Bağdadî zamanı var-

lığın ölçüsü olarak anlarken Davud-u Kayserî varlığın devam etme-

sinin ölçüsü olarak anlamaktadır.

33

  

Toplumsal zaman konusuna, zamanı açıklarken hareketi ve de-

ğişimi esas alan filozofların yaklaşımlardan da geçiş yapmak müm-

kündür. Bu bağlamda Heraklit’in, Aristo’nun, İhvan-ı Safa’nın, 

Kindî’nin, İbn Sina’nın, Molla Sadra’nın vd. görüşleri hatırlanabilir. 

Bu filozofların ortak özelliği, zamanı hareketle izah etmeleridir. 

Hareket ise değişim demektir. Dolayısıyla onların düşüncesinde 

zaman, değişim olmaksızın izah edilemez.  

Elbette filozofların, kelamcıların veya farklı bilim adamlarının 

zamanla ilgili görüşleri, bu çalışmada ele alınan toplumsal zaman-

dan farklıdır, fakat tamamen bağımsız da değildir; onlar, toplumsal 

zamanın anlaşılmasına giden yolda bir başlangıç noktası oluşturur-

lar, hatta zamanın toplumsal bir varlık olan insanla ilişkisini kur-

dukları, zamanı insan merkezli açıkladıkları ölçüde toplumsal za-

mana işaret ederler.           

Bu cümleden olmak üzere Heraklitos’un zaman görüşüne bakı-

lığında, zamanın onda değişimle bağlantılı olarak ele alındığı görü-

lür. Ona göre zaman, evrende sürekli bir oluş, akış ve değişimdir. 

                                                            

32

   John Urry, Mekânları Tüketmek, Çev. Rahmi G. Öğdül, Ayrıntı Yay., İstanbul, 1999, 

ss. 17 

33

   Ebu’l-Berekât  el-Bağdadî,  Kitâbu’l-Mu’teber fi’l-Hikme, c. 3, Dâiratu’l- Meârifi’l-

Osmâniyye, Haydarabad 1357-1358, ss. 36-41 vd.; Shigeyuki Yoshida, The 

Ontological Weltanschauung of İslam,  Japonya 1986, ss. 62, 64:; Sholomo Pines, 

Studies in Abu'l- Berekât al-Bağdadî Physics and Metaphysics, Jerusalem 1979, s. 267; 

Davud-u Kayserî, er-Resâil, Haz. Mehmet Bayrakdar, Kayseri 1997, ss. 168,  170’den 

Kazım Sarıkavak, “İhvan-ı Safa, İbn Sina ve Gazali’de Zaman Anlayışı”, Felsefe Dün-

yası, Sayı: 25, Yaz 1997, s. 58 

---