§ 1. Beynəlxalq hesablaşmaların və valyuta əməliyyatlarının hüquqi əsaslan
nəlxalq kredİt ödəmələri haqqında” 1992-ci il Nümunəvi Qanun və
s.) tövsiyə xarakterli aktlan da bu sıradandır.
Beynəlxalq hesablaşmaların apaniması ilə əlaqədar “Beynəlxalq
Valyuta Fondu haqqında” Razılaşma da mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Razılaşmada beynəlxalq hesablaşmaların apanimasının əsas
prinsipləri Öz əksini tapmışdır. Azərbaycan Respublikası 1992-ci
ildən etibarən Beynəlxalq Valyuta Fondunun üzvüdür. Bununla
əlaqədar olaraq Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi bu
istiqamətdə
mövcud
olan
beynəlxalq
standartlara
uyğunlaşdmimışdır. Bundan irəli gələrək. Respublikanın yeni Mülkİ
Məcəlləsində ilk dəfə olaraq mülki dövriyyənin iştirakçıları arasında
hesablaşmalarla əlaqədar xüsusi fəsil (53-cü fəsil) nəzərdə
tutulmuşdur. Mülki məcəllənin 972-ci maddəsinə görə “nağdsız
hesablaşmalar aparıtarkən ödəniş tapşırıqları ilə, akkreditiv üzrə
hesablaşmalara, inkasso üzrə, çeklərlə, ödəniş kartları ilə, elektron
şəklində hesablaşmalara, habelə qanunla, qanuna uyğun
müəyyənləşdirilmiş bank qaydaları ilə və bank praktikasında tətbiq
olunan işgüzar dövriyyə adətləri ilə nəzərdə tutulmuş digər
formalarda hesablaşmalara yol verilir”.
Azərbaycan Respublikasında valyuta əməliyyatlarının aparılması
prinsipləri 21 oktyabr 1994-cü il tarixli “Valyuta tənzimi haqqında”
Azərbaycan Respublikası Qanununda öz əksini tapmışdır. Qanunun
1-ci maddəsində valyuta əməliyyatları ilə bağlı bir sıra anlayışlara
aydınlıq gətirilmişdir. Qanuna görə valyuta əməliyyatlan dedikdə
valyuta sərvətlərinə mülkiyyət hüququnun və digər hü- quqlann
keçməsi ilə əlaqədar əməliyyatlar, o cümlədən ödəniş vasitəsi kimi
xarici valyutadan və xarici valyutada ödəniş sənədlərindən istifadə
edilməsi; valyuta sərvətlərinin Azərbaycan Respublikasına
gətirilməsi və göndərilməsi, eləcə də Azərbaycan Respublikasından
çıxarılması və göndərilməsi; beynəlxalq pul köçünnələ- rinin həyata
keçirilməsi başa düşülür. Valyuta sərvətlərinə aşağıdakılar aid edilir;
1) xarici valyuta; 2) xarici valyutada qiymətli kağızlar - xarici
valyutada İfadə edilmiş ödəniş sənədləri (çeklər, akkre
193
Fosil 11. Beynəlxalq hesablaşmalar
ditivlər
VƏ
s.), fond sərvətləri (səhmlər, istiqrazlar) və digər borc
öhdəlikləri; 3) qiymətli metallar; 4) xam və emal edilmiş təbii daş-
qaş. Xarici valyutaya da öz növbəsində müvafiq xarici dövlətin və ya
dövlətlər qnıpımun ərazisində tədavüldə olan və qanuni ödəniş
vəsaiti sayılan, eləcə də tədavüldən çıxarılmış və ya çıxanlan, lakin
həmin ərazidə tədavüldə olan pul nişanlarına dəyişdirilə bilən
banknotlar, xəzinə biletləri və sikkələr şəklində pul nişanları, habelə
xarici dövlətlərin pul vahidlərində, beynəlxalq pul və ya hesablaşma
vahidlərində hesablarda olan vəsaitlər aid edilir.
Qanun valyuta əməliyyatlarının subyektlərini rezident və qeyri-
rezidentlərə ayırır. Rezidentlər Azərbaycan Respublikasında daimi
yaşayış yeri olan, o cümlədən Azərbaycan Respublikası hüdudlann-
dan kənarda müvəqqəti qalan fiziki şəxslərə, Azərbaycan
Respublikası qanunvericiliyinə müvafiq surətdə yaradılmış hüquqi
şəxslərə və hüquqi şəxs statusuna malik olmayan müəssisə və
təşkilatlara, onların Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından
kənarda yerləşən filial və nümayəndəliklərinə, Azərbaycan
Respublikası hüdudlarından kənarda yerləşən Azərbaycan
Respublikasının diplomatik və digər rəsmi nümayəndəliklərinə
deyilir. Qeyri-rezidentlər dedikdə isə aşağıdakılar nəzərdə tutulur: 1)
Azərbaycan Respublikasının hüdudlanndan kənarda daimi yaşayış
yeri olan, o cümlədən Azərbaycan Respublikasında müvəqqəti qalan
fiziki şəxslər; 2) xarici dövlətlərin qanunvericiliyinə müvafiq surətdə
yaradılmış Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənarda
yerləşən hüquqi şəxslər və hüquqi şəxs olmayan müəssisə və
təşkilatlar, onlann Azərbaycan Respublikasında yerləşən fıliallan və
nümayəndəlikləri (büro və agentlikləri); 3) Azərbaycan
Respublikasında yerləşən xarici diplomatik və digər rəsmi
nümayəndəliklər, habelə beynəlxalq təşkilatlar, onlann fıliallan və
nümayəndəlikləri.
Azərbaycan
Respublikasında
valyuta
sərvətləri
həm
rezidentlərin, həm də qeyri-rezidentlərin mülkiyyətində ola bilər.
Rezidentlər Azərbaycan Respublikasında müvəkkil banklarda xarici
valyuta he-
194
^ 1. Beynəlxalq hesabiajmalarin və valyuta oməliyyatlannın hüquqi əsaslan
sablanna malik ola bilərlər. Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı
tərəfindən başqa hal müəyyən edilmədikdə rezident müəssisə və
təşkilatlar əldə etdikləri xarici valyutanı məcburi şəkildə müvəkkil
banklardakı öz hesablanna köçürməlidirlər. Rezidentlər Milli Bankın
müəyyən etdiyi hal və şərtlər daxilində Azərbaycan Respubli- kasınm
hüdudlanndan kənarda xarici valyuta hesabı aça bilərlər.
Rezident və qeyri-rezidentlərin Azərbaycan Respublikasının
müvəkkil banklarmdakı xarici valyuta hesablarının rejimi Milli Bank
tərəfindən təsdiq edilən 25 iyun 1997-ci il tarixli Qaydalara əsasən
müəyyən edilir.
Qeyri-rezidentlər gömrük qaydalarına əməl etmək şərtilə valyuta
sərvətlərini Azərbaycan Respublikasına köçürmək, gətirmək və
göndərmək hüququna malikdir.
Xarici valyuta ilə və xarici valyutada qiymətli kağızlarla əməliy-
yatlan iki qrupa bölürlər: 1) cari valyuta əməliyyatları; 2) kapitalın
hərəkətilə bağlı valyuta əməliyyatları. Cari valyuta əməliyyatlarına
aşağıdakılar aiddir: a) mallann, işlərin və xidmətlərin ixracı və idxalı
üzrə hesablaşmalann, eləcə də ixrac-idxal əməliyyatlarının 180
gündən artıq olmayan müddətə kreditləşdirilməsi ilə əlaqədar
hesablaşmalann həyata keçirilməsi üçün xarici valyutanın
Azərbaycan Respublikasına və Azərbaycan Respublikasından
köçürülməsi; b) 180 gündən artıq olmayan müddətə maliyyə
kreditlərinin alımıiası və verilməsi; c) əmanətlər, investisiyalar,
kreditlər və kapitalın hərəkəti ilə bağlı başqa əməliyyatlar üzrə
faizlərin,
dİvidendlərin
və
digər
gəlirlərin
Azərbaycan
Respublikasına və Azərbaycan Respublikasından köçürülməsi; ç)
Azərbaycan Respublikasına və Azərbaycan Respublikasından
qeyri-ticarət xarakterli köçürmələr, o cümlədən əmək haqqı, pensiya,
aliment və mİras üzrə məbləğlərin köçürülməsi, eləcə də digər bu
kimi əməliyyatlar.
Kapitalın hərakəti ilə bağlı valyuta əməliyyatları isə aşağıdakı
əməliyyatlar hesab edilir: a) birbaşa investisiyalar, yəni gəlir əldə
etmək və müəssisənin idarə edilməsində iştirak etmək hüququna ma
195
Dostları ilə paylaş: |