nazorat qilish monitoringi.
Ekologik ekspertiza
jami
121
18
54
49
Asosiy qism: Fanning uslubiy jihatdan uzviy ketma-ketligi
Farmatsevtika instituti farmatsiya va sanoat farmatsiyasi fakulteti yo‘nalishlari
sohalariga ekologiya fani moslashtirilgan bo‘lib, u o‘z ichiga ekologik omillarning
organizmlarga ta'sir etishining umumiy qonuniyatlari, adaptatsiya jarayoni, yorug‘lik, xarorat
va namlikning tirik organizmlarga ta'siri, dorivor o‘simliklarning ushbu omillarga nisbatan
ekologik guruhlarga bo‘linishi, moslanishi va suv hayotiy muhitining ekologiyasi, suv abiotik
omillarining tirik organizmlarga ta'siri, suvning radioaktivligi, suvning kimyoviy tarkibi,
gidrobiontlarning ekologik guruhlari, quruqlik muhiti abiotik omillarning xususiyatlari,
tuproq tabiiy tuzilishining ekologik mohiyati, tuproqni ifloslantiruvchi moddalar manbalari;
biosfera tasnifi
va chegaralari; biosferada hayotning paydo bo‘lishi;
tirik moddalar va ularning
funktsiyalari; biosferaning geoximik sikllari va turg‘unligi; muhofazaga olingan turlar
ekologiyasi, O‘zbekistondagi qo‘riqxonalar va O‘zbekiston ―Qizil kitobi‖ni o‘rganadi.
Ma‘ruza mashg‘ulotlari
Ekologiyaga kirish. Autekologiya va ekologik omillar. Hayot muhitlari: suv, er-tuproq,
havo va tirik organizm. Yashash muhitlarining o‗ziga xosligi. Moslanish.
Ekologiya fani haqida qisqacha tushuncha. Maqsadi vazifalari. Ekologiya fani bo‘limi.
Ekologiya faninning qisqacha tarixi, fanining vazifalari, bo‘limlari. Autekologiya-tur
vakllarining yashash sharoiti, bir-birlari hamda ularni o‘rab turgan atrof-muhit bilan
munosabatlarini organadi, shuningdek turning turg‘unligini, uning turli ekologik omillar
ta‘sirida moslashuvini, muhitning organizmlarning morfologik, fizioligik va xulqiy
o‘zgarishlariga sabab bo‘lishini aniqlaydi. Organizmlarning atrof-muhit ta‘siriga reaksiyasiva
o‘zgarishiga oid ilmiy materiallarni taqqoslash. Natijada organizmlarning fasllar, yil va ko‘p
yillar davomida bo‘lib o‘tadigan o‘zgarish qonuniyatlarini aniqlaydi, organizmgata‘sir
qiladigan tabiiy va sun‘iy omillarning salbiy hamda ijobiy mohiyatini o‘rgatadigan ilmiy
materiallarni tasnif qilish natijasida qator ekologik qonunlarni ochadi (Libixninig minimum
qonuni, Shelfordning ekologik tolerantlik qonuni, Lundogard-Poletaev qonunlari).
O‘simliklar dunyosi va hayvonot dunyosini o‘rganishga qaratilgan ilmiy- uslubiy ishlar.
Ekologiya (atrof-muhit) muammolarining tabiatdan foydalanish jihatlarini tadqiq qilish .
Tirik organizmlarning tashqi muhitga moslashuvining turli daraja va ko‘rinishlarda
namoyon bo‘lishi.
Ekologik omillar,ularning organizmga ta‘sir etish qonuniyatlari. Ekologik nisha.
Tashqi muhit, ekologik omillar. Ekologik omillarning ta'sir etish kuch bilan organizmda
sodir bo‘ladigan o‘zgarishlarning o‘zaro ta'siri. Ekologik muhit buzilishining sabab va
oqibatlari. Ekologik omillarning tasniflanishi. Ekologik omillarning tirik organizmlarga ta'sir
etishining umumiy qonuniyatlari ).ekologik joy-nisha tushunchasi ancha keng, ya‘ny :
makondagi nisha yoki makondagi ma‘lum joylanish ; trofik nisha (turlararo aloqalardagi
turning joyi), ko‘p gomerli yoki giper hajmli nisha. Bulardan shu narsa ko‘rinadiki, organizm
ekologik nishasida organizm qaerda yashayotganligi va uning atrof –muhitga bo‘lgan
umumiy
talabi inobatga olinishi haqidagi tushunchalar.
Populyasiya xaqida ta‘limot Populyasiyaning tuzilishi unda organizmlarning
joylashishi
Populyatsiya tushunchasi. Populatsiya tur va ekosistemaning asosiy tizim birligi
hisoblanadi. Populyatsiya haqidagi ta'limot, uning shakllanishi va rivojlanishi, ko‘payishi
qonuniyatlari, Populatsiya ma‘lum bir tizim va tashkiliy xususiyatga ega bo'Iib uni tasvirlash
ham mumkin. Populatsiyadagi individlar tug'iladi, qariydi va nobud bo'ladi, biroq populatsiya
esa bu belgilardan mustasnoligi .
Populatsiyaning turli xususiyatlarga ega xaqidagi tushunchalarga ega bo‘lib ya‘niy:
tug'ilish va nobud bo'lish, populatsiyaning katta kichikligi bir necha sabablarga asoslangan
bo'lishi, populatsiyalar qo'shni populatsiyadan kelgan itidividlar hisobiga yoki bo'lmasa
tug'ilish hisobiga kengayib borislii murnkinli xaqida farazlar
Tug'ilishning fiziologik va ekologik xillari bo'ladi. Fiziologik tug'ilishda ideal
sharoitda nazariy hisoblangan, ya‘ni individlaming maksimal hosil bo'lish soni tushunilib,
bunda cheklovchi omillar ta‘sir etmaydi, ko'payish faqat fiziologik sabablarga ko'ra
cheklanishi mumkin va tug'ilish formulalar yordamida aniqlanishi,
populatsiyaning o'sish
chizig'I, populatsiya gomeostazi xaqida farazlar.
Populyatsion guruhlarning xususiyatlari, tur miqdori, zichligi, tug‘ilishi, ko‘payishi,
yangidan vujudga kelgan individlar va ularning rivojlanishi. Turlarning populyatsion tuzilishi,
bo‘linishi. Populyatsiyalarning biologik tomondan xosligi, jinsi va yoshiga o‘ziga qarab
tuzilishi
Populyasiyalar orasidagi bog‗lanishlar, populyasiyalar dinamikasi
Populyasiyalar orasidagi bog‗lanishlar turli omillarga bo‘lik bo‘lib, ular barchasi
ontogonik bo‘lanishda bo‘ladi. Populyatsiyaning asosiy o‘lcham birligi bo‘lib, bu uning soni,
qalinliginingn o‘zgarib turishi hisoblanadi. Populyatsiya sonining o‘zgarishi cheksiz emas,
lekin populyatsiya biologic sistema sifatida o‘z-o‘zini boshqarish qobiliyatiga egadir. Har bir
tur vakili sonining ko‘payishi qalinlik ortishining yuqori va pastki chegarasi bo‘ladi. Muhit
omillari o‘zgarsa, populyatsianing o‘sish tezligi ham o‘zgaradi. Populyatsianing o‘sishi uning
a‘zolari sonining o‘sishi bilan ham bog‘liqdir.
Biotsenoz xaqida ta‘limot Biotsenozlar (jamoalar) xaqida tushuncha
O‗xshash sharoitga moslashib olgan va bitta joyning o'zida birga yashaydigan barcha
tirik organizmlar yig‗indisi biotsenoz deyiladi. Chunonchi, O'zbekistonning qumli cho'llarida
o'sadigan barcha o'simliklar (saksovul, quyonsuyak, singren, shuvoq, qizilcha, qandim, ilak,
qo‗ng‗irbosh va hokazolar), yashaydigan hayvonlar (quyonlar, toshbaqalar, ilonlar,
kaltakesaklar, echkiemarlar, kiyiklar, bo‗rilar, tulkilar va hasharot- lar), mikroorganizmlar shu
mintaqaning biotsenoziga misol bo'la oladi.
Biotsenoz biogeotsenozning tirik qismidir. Biotsenozda yashaydigan o'simliklar,
hayvonlar va mikroorganizmlar doim bir-birlariga ma‘lum munosabatda aloqada bo'ladilar.
Ularning ana shu munosabatlari hayot kechirish sharoitiga ham ta‘sir etib turadi.