Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги


Salbiy solishtirma dalolatnomasi –



Yüklə 1,32 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə87/109
tarix19.04.2022
ölçüsü1,32 Mb.
#85656
1   ...   83   84   85   86   87   88   89   90   ...   109
Investitsiyalar auditi va baholash

Salbiy solishtirma dalolatnomasi – 
mijoz korxona va mijoz xaridorlari / mol 
etkazib beruvchilari o’rtasida amalga oshirilgan va ikki taraf buxgalteriya tizimida 
aks  ettirilgan  hisob  –  kitob  operatsiyalari  natijalarining  auditor  tomonidan 
inventarizatsiyasi turli ma’lumotlarni aks ettirishi (muxim farqning yuzaga kelishi).  
 Hisob  -  kitob  operatsiyalari  bo’yicha  aoslovchi  testlar  –  hisob  kitob 
operatsiyalarining  moliyaviy  hisobotlarda  keltirilgan  summalari  to’g’ri  (asosli) 
ekanligini tekshirishga yo’naltirilgan testlar majmui.  
Aktiv  -  buxgalteriya  balansining  bir  kismi  bulib,  ma’lum  bir  muddatga 
sub’ekt mablaglarining tarkibi va joylanishini pul kurinishida aks ettiradi. Bundan 
tashkari balansning passiv kismi xam mavjud bulib, aktiv va passiv tomonlar bulim 
va  moddalardan  iborat.  Aktiv  tomonining  jami  summasi  passiv  tomoni  summasi 
bilan  teng  bulishi  lozim.  Buni  shunday  tushuntirish  mumkin,  ya’ni  aktiv 
tomonidagi mablaglarning manbalari, balansning passiv tomonida joylashgan. 
Akkreditiv (lat. accredo - ishonaman) - nakd pulsiz hisob-kitob turlaridan biri. 
Ma’lum  bir  tovar  va  xizmatlar  uchun  belgilangan  muddatda  mol  etkazib 
beruvchilar  bilan  hisob-kitoblar  uchun  ajratilgan  pul  mablagidir.  Akkreditiv 
kuyidagi  xollarda  kullaniladi:  xaridor  va  mol  etkazib  beruvchi  urtasidagi 
shartnomaga asosan, xaridor va mol etkazib beruvchi urtasidagi xujalik munosabati 
doimiylikka  ega  bulmasa,  xaridor  tovarni  mol  etkazib  beruvchi  manzilida  kabul 
kilib  olsa,  xokimiyat  kursatmasi  va  yuriknomasiga  kura,  tovar  etkazib  berishning 
aloxida ma’lum bir sharoitlarida bank muassasasi talabi bilan kreditlash va hisob-


 
128 
 
kitobning  ma’lum  usuliga  utgan  korxonalar  munosabatida,  tovar  moddiy 
boyliklarining 
me’yoridan 
yukori 
zahiralariga 
ega 
bulgan 
korxonalar 
munosabatida. 
Aktsept  (lat.  accueptuK  -  kabul  kilingap)  -  belgilangan  sharoit  bo’yicha 
shartnoma  tuzishga  rozilik  berish.  Nakd  pulsiz  hisob-kitobda  aktsept  xaridorning 
mol etkazib beruvchi takdim kilgan hisobini tulashta rozilik bildiradi. 
Aktseptant (lat. acceptaiiK - kabul kiluvchi) - hisob bo’yicha t?lovni amalga 
oshirishga rozilik bergan korxonalar, tashkilotlar va muassasalar yoki shaxslar. 
Aktseptlash  (lat.  acceptare  -  kabul  kilish)  -  tulov  hisobini  kabul  kilish,  mol 
etkazib beruvchi schetiga tulovni utkazishga rozilik berish. 
Balans  (fr.  balance-  muvozanat,  tarozining  ikki  pallasi)  -  doimiy  uzgarishda 
va uzaro boglik kattaliklarning xolatini kursatuvchi, kursatkichlar tizimi, tenglik. 
Balanedagi  schetlar  -  buxgalteriya  kursatkichlari  balansida  aks  ettiriladigan 
buxgalteriya schetlaridir. 
Bank  korrespondent  -  boshka  banklar  bilan  uzaro  munosabatlarda  buladigan 
va ularning topshiriklari bilan ma’lum bir moliyaviy jarayonlarni bajaruvchi bank. 
Birlamchi  hujjatlar  -  buxgalteriya  hujjatlari  bulib,  xujalik  jarayoni  sodir 
bulgan  vaktda  tuziladi  va  ular  sodir  etilganligi  xakida  birlamchi  guvoxnoma 
hisoblanadi. 
Bosh  shartnoma  -  umumiy  ish  bajarish  yoki  tovar  etkazish  davri  tugagunga 
kadar muddatga tuzilgan shartnoma. 
Buxgalteriya  balansi  -  ma’lum  bir  davrda  xujalik  mablaglari  va  ular 
manbalarining pul kiymatini guruxlab va umumlashtirib aks ettirish usuli. 
Buxgalteriya  daftarlari  -  sintetik  va  analitik  hisobni  hujjatlarga  asosan  kayd 
kilish. 
Buxgalteriya  o’tkazuvi  -  schetlar  korrespondenttsiyasini  yozish.  Bunda 
xujalik  jarayoniga  tegishli  summa  bir  schetning  debeti  va  ikkinchi  schetning 
kreditida 
aks 
ettiriladi. 
Buxgalteriya 
utkazmasi 
hujjatlar 
(jurnal-order, 
tabulyagramma yoki eski hujjatlar shakli memorial order) ga asosan tuziladi  


 
129 
 
Qaydnoma  -  birlamchi  hujjat  yoki  hisob  registri.  Qaydnoma  yigma  hujjat 
bulishi  xam  mumkin.  Qaydnomadan  buxgalteriya  hisobining  xamma  shakllarida 
xam foydalaniladi. 
Da’vo  -  da’vo  kuzgatuvchining  talabi.  Korxonalar  ularga  karzdorlarga 
(debitorlarga)  uz vaktida  tulanmagan qarzlik  summalar  uchun da’vo kuzgatishlari 
lozim.  Da’vo  moddiy  zarar  keltirganlarga  nisbatan  asosli  ravishda  kuzgatilishi 
zarur (debetorlik qarzlari, da’volar yuzasidai hisob-kitoblarga karang). 
Debet  (lat.  debet  -  u  majbur)  -  buxgalteriya  hisobining  bir  kismi.  Aktiv 
schetlarning  debetiga  summalarning  kupayishi  yozilsa,  passiv  schetlarda  esa, 
summaning  kamayishi  yoziladi.  Hisoblashish  schetlarining  debetida  esa,  boshka 
korxona va shaxslarning shu korxonaga qarzlari aks ettiriladi va debetorlik karzlari 
deyiladi. Debet kriditlari esa, aktiv va aktiv-passiv schetlarda buladi. 
Debitorlar  (lat.  debitor  -  qarzdor)  -  ushbu  sub’ektga  karzdor  bulgan  boshka 
korxona,  tashkilot,  muassasa  yoki  shaxslar  bulib,  ular  debetorlik  karzlarini 
tulashlari lozim. 
Deponent (lat. depono - yigaman) -korxona, tashkilot, muassasa yoki jismoniy 
shaxsning korxona, tashkilot, muassasada vaktincha saklayotgan mablagi. 
Dividend  -  aktsiyadorlik  jamiyati  foydasining  bir  kismi  bulib,  aktsiyadorlar 
urtasida  soliklarni,  ishlab  chikarishni  kengaytirishga  ajratmalarni,  zahiralarni 
tashkil  etish,  obligatsiyalar  bo’yicha  foizlarni  va  boshka  tulovlarni  amalga 
oshirilganidan sunggina taksimlanadi. 
Diskont  -  1)  vasika  hisobi;  2)  hisob  foizi  -  vasika  hisobida  banklarga 
tulanadigan  foiz;  3)  birja  va  valyuta  ishlarida  -  tovar  kotiral  bahosidan  ustama 
(masalan, agar tovar sifati standartdan past bulsa) valyuta. 
Dotatsiya - korxona, tashkilot, muassasalarga karzlarni koplash uchun davlat 
tomonidan beriladigan nafaka. 
Ijara  (polyak.  -  arenda  va  lat.  arrendare  -  karzga  fopdalaiishga  berish)  - 
Shartnoma asosida buyumlarning vaktinchalik foydalanishga belgilangan ijara xaki 
tulovi asosida berilishi. 


 
130 
 
Ijarachi  -  biror  narsani  ijaraga  olgan  korxona,  tashkilot  va  muassasa  yoki 
jismoniy shaxs. 
Inventarizatsiya  -  korxonaga  tegishli  bulgan  barcha  asosiy  vositalar, 
inventarlar, mablaglar va boshka moddiy boyliklarning xakikatda mavjudligi bilan 
buxgalteriya hisobi ma’lumotlarini solishtirish va tekshirish usu li. 
Inventar  kartochkalar  -  asosiy  vositalar  (fondlar)ning  hisobi  uchun 
muljallangan  hisob  registrining  shakli.  Inventar  kartochkalar  xar  bir  ob’ekt 
xujalikka keltirilganda tuziladi. 
Inventar ob’ekta -tugallangan kurilish, buyum yoki kompleks Inventar ob’ekti 
asosiy  vositalar  tarkibida  hisobga  olinadi.  Xar  bir  korxonada  inventar  ob’ektlari 
kup  bulib,  ularning  xar  biri  bo’yicha  hisobni  tugri  tashkil  etish  uchun  inventar 
rakam belgilanadi. 
Inventar  rakami  -  inventar  ob’ektga  biriktirilgan  rakam.  Inventar  rakami 
asosiy  vositalar  (fondlar)  hisobini  tugri  tashkil  etish  uchun  va  ob’ektlarning 
saklanishini  ta’minlash  uchun  zaruriy  hisoblanadi.  Bir  turdagi  buyumlarning 
guruxi  uchun  shu  ob’ektlarning  xakikiy  xolati,  eng  kup  kiymatini  hisobga  olgan 
xolda,  rakamlar  seriyasi  ajratiladi.  Buxgalteriya  hujjatlarida  asosiy  vositalar 
hisobida ushbu inventar rakamlar kursatiladi. 
Inkassalash  (lat.  tsakkkage  -  yashikka  solish)  tulov  hujjatlarini  kursatib,  u 
asosida pulni olish (inkassaga karat). 
Ishlab  chnkarish  xarajatlari  -  korxonaning  maxsulot  ishlab  chikarish  bilan 
boglik xarajatlari (mexnat xaki, xom ashyo, material, yokilgi, asosiy vositalarning 
eskirishi va xokazolar). 
Kalkulyatsiya  (lat.  calculatio  -  hisoblash)  -  bajarilgan  ish,  tayyorlangan 
maxsulot,  kabul  kilingan  moddiy  boyliklar  kiymatini  aniklash,  xarajatlarini 
guruxlash usuli. 
Kassa  kitobi  -  korxona  kassiri  kassa  jarayonlari  hisobini  yurgizishiga 
muljallangan hisob registrlari. 
Kassa  limita  -  korxona  kassasida  doim  bulishi  mumkin  bulgan  pul 
mablaglarining summasi. Bu summa kunlik mayda xarajatlar uchun ishlatiladi. 


 
131 
 
Kassaning  orderlari  -  korxona  kassasiga  pul  kirimi  va  chikimining 
konuniyligini  va  belgilangan  maksad  bo’yicha  amalga  oshirilganligini  asoslovchi 
hujjatlar. 
Kelgusi  davr  daromadlari  -  hisobot  davrida  olingan,  ammo  kelgusi  davrga 
tegishli bulgan mablaglar. 
Konsalting  -  maslaxat  xizmatini  kursatish va  ekspertiza  utkazish.  Konsalting 
bilan shugullanadigan firmalar konsultativ deb ataladi. 
Konsignatsiya  -  tovarlarni  xorijga  sotishning  komission  shakli  bulib,  unga 
kura  tovarlarning  egasi  (konsignant)  u  erdagi  uz  komissioneriga  (konsignatoriga) 
tovarlar partiyasini sotish uchun junatadi. 
Korxonaning  bankdagi  hisobidan  kuchirma  -  korxonaning  hisob-kitob,  joriy 
va  maxsus  schetlaridagi  pul  mablaglarining  xarakati  xakida  bank  muassasasining 
yuborgan hujjati. 
Kredit  (lat.  credit  -  u  ishonadi)  -  buxgalteriya  schetining  bir  kismi.  Aktiv 
schetlarning  kreditida  hisob  ob’ektining  kamayishi  yoziladi,  passiv  schetlarda  esa 
ushbu  hisob  ob’ektlari  summasining  ko’payishi  yoziladi.  Kredit  tomondagi  kredit 
passiv va aktiv-passiv schetlarda buladi. 
Majburiy to’lov - egasining roziligisiz hisob-kitob schetidan pul mablagining 
utkazilishi.  Masalan,  majburiy  tulovlariga;  davlat  byudjetiga,  davlat  ijtimoiy 
sugurtasiga  tulov,  sugurta  tulovlari  va  boshka  belgilangan  koidalarga  asosan 
tulovlar kiradi. 
Mexnat  balansi  -  mexnat  resurslarining  (ish  kuchi,  ish  vakti)  xakikatda  yoki 
kutilgan  va  ulardan  foydalanish  miqdorini  aks  ettiradi.  Mexnat  balansida  ishchi 
kuchini kayta ishlab chikarish, joylashtirish va mexnat resurslarini iste’molga mos 
ravishda taqsimlashning asosiy jarayonlari haqida ma’lumotlar ko’rsatiladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 


 
132 
 

Yüklə 1,32 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   83   84   85   86   87   88   89   90   ...   109




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə